«ШIу зышIэрэм, шIу фыщылъ».
ГущыIэжъ

ШIур илъапIэу, Iофыр икIасэу, шIэныгъэ-гъэсэныгъэ дэгъу зиIагъэу, а зэкIэ иадыгэ лъэпкъ ищыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэным фэзгъэшъошагъэу Бэджэнэ Мурат щыIагъэмэ, мы Iоныгъо мафэхэм ыныбжь илъэс 95-рэ хъущтыгъэ. Еджэгъагъ ыкIи епщэжьыгъагъ. Гу зэIухыгъэ зафэу, сыд фэдэрэ Iофи фэчэфэу, егугъоу зэшIуихыныр икIэлэгъум къыздиштагъэу, шэнышIу фэхъугъагъ. Бэджэнэ Мурат Iоныгъом и 10-м 1930-рэ илъэсым Шэуджэн районым ит къуаджэу Пщыжъхьаблэ къыщыхъугъ, ичылэ ыкIи Хьатыгъужъыкъуае адэт еджапIэхэм аще­джагъ.
Адыгэ педучилищыр, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр, КПСС-м и ЦК епхыгъэу апшъэрэ партийнэ еджа­пIэу Москва дэтыр къыухыгъэх. ХэкумкIэ «Союзпечатым» икъутамэ, респуб­ликэ полиграфобъединением япэщагъ, Урысые Федерацием и МИД илIыкIуагъ ыкIи илъэс 20 Iэпэ-цыпэм, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ респуб­ликэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм инаучнэ IофышIэ шъхьэIагъ, партиеу «Единэ Россием» ишъолъыр къутамэ иполитсовет щызэхэщэгъэ нахьыжъхэм я Совет итхьамэтагъ.
Бэджэнэ Мурат тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторыгъ, профессорыгъ, шIэныгъэ­хэмкIэ Дунэе адыгэ академием иакадемикыгъ. Урысыем культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIагъ, АР-м итын анахь лъапIэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр къыфагъэшъошэгъагъ, тхылъ 37-мэ яавторыгъ.
Мы лIым ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогу зэрэщытэу иадыгэ лъэпкъ сыдигъуи пытэу епхыгъагъ. Мурат икIэлэгъу— ныбжьыкIэгъум къыщыублагъэу Iофым цIыфыр ыузэнкIэу зэрипIурэр, шIэны­гъэм, гъэсэныгъэм дунэешхом ишIэгъуа­гъэ къызэрэпфызэIуахырэр пытэу ыгу риубытэгъагъ, къызхэхъухьэгъэ уахътэр мыпсынкIагъэми, ыгукIэ фэблэти, еджагъ ыкIи епщэжьыгъ. Иадыгэ лъэпкъ ищыIакIэ къызэриIэтыщтым, нэмыкI лъэпкъхэм нахьышIумкIэ къызэрахигъэщыщтым Мурат щэIэфэ мыпшъыжьэу дэлэжьагъ. Ар цIыф къызэрыкIо къодыягъэп: лIыгу сыдигъуи кIоцIылъыгъ, IуакIи-шIыкIи ышIэу, нэщх-гущхэу, чыжьэрыплъэу, Iофым псэ къыпигъакIэу. Сэ Мурат нахь зысшIагъэр я XX-рэ лIэшIэгъум ыкIэхэм адэжь, а лъэхъаным ар зыцIэ раIощтыгъэ лIы гъэсэгъэшхуагъ. Тигъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредакторыгъэу ХьакIэмыз Биболэт игукъэкIыкIэ зэкъош лъэп­къищмэ — Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъа­рым, Къэрэщэе-Черкесым ягъэзет зэ­хэт­хэр мэзищым зэ къызэдыдагъэкIэу зы­рагъэжьэгъагъэм, 1996-рэ илъэсым, гъэзетхэм япащэхэр, ялIыкIохэр Мые­къуа­пэ щызэIукIэгъагъэх. Турбазэу «Кавказым» мы куп дахэр щахьэкIэ­гъагъ, ащ Бэджэнэ Мурат чынэм фэдэу къызэрэщышъогъагъэр непи сынэгу кIэт. Зыфырикъужьрэ кIуачIэрэ акъылрэ зэрэхэлъы­гъэм Мурат ежь илэгъубэхэм къахигъэ­щыщтыгъ, IэпкIэ-лъэпкIэ зэтегъэ­псы­хьа­гъэу, сэмэркъэу дахэр къыхэщэу гъэпсы­гъагъ. ЩыIэныгъэр куоу зэрэри­шIыкIырэр мыгъуащэу, IуакIи-шIыкIи хэлъыгъ. Жъым шъхьэкIафэр фишIэу, кIэр ышIэрэм кIигъэгушIун ылъэкIэу ыкIи фэсакъэу Мурат хэткIи цIыф шIэгъуагъ.
Дипломат IофшIэнышхори щытхъу хэлъэу зэшIуихыгъ, джащ фэдэу пэщэ IэнатIэхэри, шIэныгъэлэжь IофшIэнри зэрифэшъуашэу ыгъэцэкIагъэх. Сыдигъуи нэгуихыгъэ хьалэл шъыпкъаIоу, цIыф зэфагъ. ЩэIэфэ фэлъэкIырэр ышIагъ: шIэныгъэлэжьышхуагъ, гупшысэкIуагъ, тхэкIуагъэ.
Бэджэнэ МураткIэ анахь мэхьанэ зиIагъэр ичылэ къырыкIуагъэр, къоджэ­дэсхэр а лъэхъаным зэрэщыIагъэхэр, зэрэпсэугъэхэр бзэ къэбзэ лъэшкIэ къызщиIотыкIыгъэ «ЛIэшIэгъумэ къапхырыкIыгъэ къуаджэр» зыфиIорэ тхылъыр ары. Ар 2007-рэ илъэсым къыдигъэ­кIыгъ. Тарихъ лъэпсэ куу зиIэ тхыгъэ-гукъэ­кIыжь зэфэшъхьафхэр, а лъэхъаным щыIэгъэ цIыф Iушхэм яхьылIэгъэ очеркхэр бэу къыдэхьагъэх.
Адыгэ лъэпкъымкIэ лIэкъо лъапсэм мэхьанэшхо зэриIэр цIыф еджэгъэ­шхо-гъэсагъэу, шIэныгъэлэжь инэу Бэджэнэ Мурат икъоу, дэгъоу къыщыриIотыкIыгъ мы тхылъым. Пщыжъхьаблэ итарихъкIэ, зэкIэ адыгэ лъэпкъым ихабзи, ибзыпхъи авторым упкIэпкIыгъэу къыриIотыкIыныр фызэшIокIыгъ. Нахьыжъым ичIыпIи, нахьыкIэу жъыхэм акIырыплъыхэрэри сурэтшIыгъэ зэгъэзэфагъэу къытыгъ; акъылыгъэ-Iушыгъэр кIигъэтхъызэ, лъэп­къым сэмэркъэу дахэу хэлъыгъэри къыхэнэжьыгъэри къэбар IупкIэхэмкIэ тигъэшIагъ. Шэн мытэрэзхэри щысэхэмкIэ къыгъэлъэгъуагъэх. Тхылъым къыщытыгъэ тхыгъэхэр — гукъэкIыжьхэр, къэбар хъугъэ-шIагъэхэр ухэтми узэзгъэплъыжьэу, узфэзгъэсакъыжьырэх. Мы тхылъыр урысыбзэкIи «Сквозь века прошедший мой народ» ыIоу 2009-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъ.
Икъуаджэ, ихэку, Адыгэ Республикэм, Урысыем Бэджэнэ Мурат афэшъып­къагъ. Ти Хэгъэгушхо щызэдэпсэурэ цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр зэрэлъытэ-зэдеIэжьхэу зэрэщыIэхэм ыгъэразэу, ежь лIы Iуш гъэсэгъэшхоми шIэныгъэм ыкIи мамыр щыIакIэм игупшысэ, ыкIуачIэ ахилъхьагъ.
Мамырыкъо Нуриет.