Зые адыгэ лъэпкъым кIэрыпчынэу щымытэу, АР-м и Лъэпкъ музей мыщ фэдиз уахътэм, илъэси 100-м къыкIоцI, зэрифэшъуашэу ипшъэрылъ егъэцакIэ.

Музеир зызэхащагъэр 1925-рэ илъэсыр ары. Ащ лъапсэ ыдзынымкIэ ыкIи икъызэIухынкIэ Iофышхо зылэжьыгъэхэр еджэгъэ-гъэсагъэу Наурзэ Ибрахьимэрэ лъэпкъым инахьыжъ гъэшIуагъэу, гулъы­тэ-гупшысэшхо зыхэлъыгъэу, иакъылкIэ бэмэ анэсыщтыгъэу БрантIэ Зэчэ­рые-хьаджэмрэ. Мы нэбгыритIур зэмылэгъу­гъэхэми, яIорэ-яшIэрэ зэтехьэу адыгэ лъэпкъым фэлэжьагъэх. НыбжьышIу зиIэ лъэпкъым икультурэ зынэсырэр, зыфэ­дэр, адыгэхэм ижъ-ижъыжькIэ Iушы­гъэ-акъылыгъэу ахэлъыгъэр, чIыпIэу зыщыпсэущтыгъэхэр, шэн-хэбзэ гъэшIэгъон­хэу, щыIэкIэ-псэукIэ амалхэу ахэлъыгъэ­хэр, зекIокIэ-шIыкIэхэр, динэу алэжьыгъэр, мамыр щыIакIэ агъотыным къызэрэфэкIуагъэхэр, блэкIыгъэ тарихъ хъугъэ-шIагъэхэу мэхьанэ зиIэхэр яIэубытыпIэу, охътакIэу къакIорэм дэлъэ­бэкъонхэр ыкIи лъэпкъыр лъэпкъэу къызэтегъэнэнышъ, ыпэкIэ дахэу лъыгъэкIотэгъэныр ахэм ямурадыгъ. Ухэтми, уиблэкIыгъи, уинепи, уикъэкIощт мафи пшIэн ыкIи охътакIэм уфэхьазырын зэрэфаер къагурыIощтыгъ.

Лъэпкъым ынап
Лъэпкъ музеир зые адыгэхэм атешIыкIыгъэ шъыпкъэу гъэпсыгъэн зэрэфаер егъэжьапIэм щытыгъэхэм дэгъоу къагурыIощтыгъ. А зэкIэмкIэ шIэныгъэ ку­ухэр IэкIэлъыгъэх Наурзэ Ибрахьимэ. Ащ лъэпкъ акъылэу ыкIи губзыгъагъэу БрантIэ Зэчэрые-хьаджэм хэлъыр къызыхэхъом, зигъо Iофыгъор — музеир шIыгъэныр, зэшIохыгъэ хъугъэ. Зэчэрые— хьаджэр лъэпкъ IэшIагъэхэмкIэ баигъ, музеим къекIущт пкъыгъо зэфэшъхьаф­хэр — шыонэ IапIэхэм къащежьэу, унэгъо-хъызмэт пкъыгъохэмкIэ кIэкIы­жьэу, остыгъэ апч зэтет дахэхэр, хьа­къу-шыкъухэр ыкIи бзылъфыгъэ Iапэм къыпыкIыгъэ дышъэидэ пкъыгъохэр — сыхьатылъэхэр, дэпкъ гъэдахэхэр, чысэр, нэмыкIхэр бэу музеим къычIигъэуцо­гъагъэх. Ахэр зэкIэ лъэпкъ этнографием изы Iахьыгъэх, осэшIу зиIагъэх.
Джащ фэдэу ещэжьэгъэ музей Iофы­шхор игъорыгъоу лъыкIотагъ. ЩыIакIэр сыдигъуи зы чIыпIэ итырэп: зэхъокIы, хэхъо, лъэкIуатэ. Тарихъ хъугъэ-шIагъэ­хэр къыхэхъожьзэ, уахътэр псэу чъэщтыгъэ. Апэрэ дунэе заор, граждан заор, Хэгъэгу зэошхор — гуи, пси, кIуачIи бэу зыхэхьагъэх. Заор — хьэзабышху. Ау цIыф цIыкIум ымыщэчын щыIэпти, а зэкIэ ащэчыгъ.
Хэгъэгу зэошхом илъэхъан зэкIэ Лъэпкъ музеим зэIуигъэкIэгъэ экспонатхэр, угъоигъэ къэбархэр, сурэт техыгъэхэр, нэмыкIхэр стыгъэх, кIодыгъэх.

Зэо ужым адыгэхэмкIэ мэхьанэшхо зиIэ музеим изэтегъэпсыхьажьын фежьагъэх. Ащ фэгъэзэгъагъэр тарихълэжьэу, адыгэ бзылъфыгъэ гъэсагъэу Азэмэтэ Мин-Къутас.
Азэмэтэ Мин-Къутас блыпкъ пытэ фэхъугъ урыс бзылъфыгъэу, биологэу, гъэсагъэу Любовь Игнатьевна Лебеденкэр. Мы бзылъфыгъэ Iуш зэкIэупкIагъэр Азэмэтэ Мин-Къутас ипсауныгъэ зэщыкъуагъэу зытIысыжьыгъэ ужыми, илъэс пшIы пчъагъэм Адыгэ хэку краеведческэ музеим иотдел ипащэу зэрэщытыгъэм имызакъоу, сыд фэдэрэ лъэ­ныкъуи щыгъуазэу, упчIэ­жьэгъу шъхьаIэу, IофышIэ ныбжьыкIэхэр гъэ­хьазырыгъэнхэм дэлэжьагъ. Адыгэ музеим ылъапсэ ыгъэпытагъ. Любовь Игнатьевнам синасып къыхьи Iоф дэсшIагъ ыкIи ишIэныгъэпс къысIуфагъ.
Азэматэм ыуж хэку краеведческэ музеим ипэщагъ (илъэс 20-м) Iэшъхьэмэфэ Любовь Марзановнар. Мы уахътэм социализмэ жъугъэм иуахътэ, хэпшIыкIэу музеим иотделхэми, ахэм Iоф ащызышIэхэрэ научнэ IофышIэхэми ахэ­хъуагъ. Адыгеир хэгъэгушхоу СССР-м изы Iахьэу, зэдиштэу, зэгурыIоу, ыпэкIэ зэрэлъыкIуатэрэр музеим иэкспозициехэм къыраIотыкIыщтыгъ. Мы зэкIэ къызкIасIорэр адыгэ лъэпкъым ынапэу алъытэрэ музеир игъогу зафэ зыкIи дэмыхэу, ицыхьэ зытелъыжьэу, ипшъэ­рылъ ин ыгъэцакIэу къызэрэрыкIорэр ары. Музеир зычIэтыгъэ унэр урамхэу Первомайскэмрэ Жуковскэм ыцIэ зыхьырэмрэ акъуапэу, непэ Адыгэ къэ­ра­лыгъо университетым иунэшхоу зыдэщытыр ары. А уахътэм музей унэм теплъэшхо имыIагъэми, цIыфэу къакIорэр бэдэдагъ.
1993-рэ илъэсым Адыгэ лъэпкъ музеир унакIэу фашIыгъэм кощыжьыгъэ, зэкIэ зэIугъэкIэгъэ фондышхоу иIэри зэдеIэхэзэ агъэкощыжьыгъэх. УнакIэр нэфынэ гуIэтыпI, дахэу зэIухыгъ, музеим ыкIуачIэ нахь къэнэфагъ.

АР-м и Лъэпкъ музей зие адыгэхэм ятарихъ гъэшIэгъон, тарихъ охътэ зэфэшъхьафхэм лъэпкъым ищыIакIэ зыфэдагъэр, шIэныгъэм, гъэсэныгъэм, шъхьафитыныгъэм къыфэкIогъэ хэгъэгушхощтыгъэу СССР-м изы Iахьэу, Адыгэ автоном хэкум нэужым Адыгэ Респуб­ликэм, мы илъэс 30-м уигъэгушхоу, уигъэразэу зызэриштагъэр, лъэбэкъу пытэхэр ышIызэ, шъолъырыр ыпэкIэ зэрэлъыкIуатэрэр, щыIакIэр нахьышIу зэрэхъурэр зэфэдэкIэ къыщиIотыкIыгъ.
Мы аужырэ илъэси 10 — 15-м Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ музей иколлектив чани зиштагъ. Музеим ипащэр тарихълэжьэу Джыгунэ ФатIимэт, ащ шIэныгъэмкIэ игуадзэр Шэуджэн Нал­мэс, нэбгыритIум яIорэ-яшIэрэ зэтехьэу, музеим хахъо фашIы.
Шэуджэн Налмэс сыдигъуи зыфэбгъэ­загъэми, Iофышхоу ашIэрэмкIэ игуапэу къыбдэгуащэ. Мары илъэси 100 мэфэкIыр IофшIэгъэ зэфэшъхьафхэмкIэ музеим хегъэунэфыкIы.
Шэуджэн Налмэс тызэригъэгъоза­гъэмкIэ, Лъэпкъ музеир непэ пытэу ылъакъо тет культурнэ гупчэшху. Ащ унакIэу фашIыгъэм мы аужырэ илъэсхэм джыри псэолъакIэхэр къыгохъуагъэх: фондыр зыщаIыгъыр, къэгъэлъэгъуапIэхэр ыкIи зэхэхьэпIэ-зэIукIапIэхэр.
Музей фондыр пкъыгъо мин 350-рэ фэдиз мэхъу, ахэм янахьыбэр осэшIу зиIэ экспонатых. МузеикIэм отдели 4 щэлажьэ:
чIыопсыр ыкIи палеонтологиер;
джэрзым илъэхъанкIэ отделыр;
адыгэхэм якультур ыкIи ящыIакI;
Адыгеир Хэгъэгу зэошхом илъэ­хъан.
Мыхэм анэмыкIэу мэфэкI къэгъэлъэ­гъон зэфэшъхьафхэр игъом щызэхащэх. Пащэм игуадзэ къызэрэхигъэщыгъэу, «Къызхэпхыщтыр щыIэмэ, ахэм ядэлэжьэн ыкIи ягъэкIэрэкIэн къин хэ­лъэп».
Илъэси 100 мэфэкIыр хэзгъэунэфыкIырэ Лъэпкъ музеим къэгъэлъэгъоныкIэу «Художественное серебро адыгов» къыщызэIуахыгъ, ащ ягуапэу адыгэхэм ящыIакIэ зышIогъэшIэгъонхэр еплъых.
Мы илъэсым чъэпыогъум АР-м и Лъэпкъ музей загъэпсыгъэр илъэси 100 мэхъу, ар тарихъ мэхьанэшхо зиIэ хъу­гъэ-шIагъ. Республикэм щызэдэпсэурэ цIыф лъэпкъхэр аIэ зэкIэдзагъэу, зэгурыIо-зэдеIэжьхэу республикэм и Мафэрэ Лъэпкъ музеим имэфэкIрэ ягуапэу, зэдырагъаштэу фэкIох.
Адыгэ Республикэм и Мафэ фэгъэ­хьыгъэу музеим икъэгъэлъэгъон гъэшIэгъонэу «Наследие Республики Адыгея в музейных коллекциях» зыфиIорэр къызэIуахыщт. Лъэпкъ музеим джащ фэдэу хэхъо, зештэ, уигъэгушхоу, уиуIу­шэу.
Мамырыкъо Нуриет.