УФ-м и Президент Федеральнэ ЗэIукIэм фигъэхьыгъэ Джэпсалъэхэм ащыщым анахь Iофыгъо шъхьаIэу къыщыхигъэщыгъэр гъэсэныгъэр ары.

Ижъырэ лъэхъаным къыщыу­благъэу адыгэхэм цIыф акъы­лышIохэр, гъэсагъэхэр, жэбзэ дахэ зыIулъхэр агъэлъапIэ­щтыгъэх, гъэсэныгъэмрэ пIу­ныгъэмрэ япхыгъэ хабзэхэр зэрахьэщтыгъ, гъэсэпэтхыдэ зыхэлъ таурыхъхэр, тхыдэжъхэр къызэфаIотэжьзэ лIэужыкIэмэ арагъашIэщтыгъэх.
Лъэпкъ акъылым узэгупшысэн хэлъ: Бзыур зыIэтырэр тамэ, цIыфыр зыIэтырэр ­акъыл; Тхылъыр шIэныгъэм иIункIыбз; Тыдэ ущыIэми, шIэныгъэм лъыхъу; Акъылыр былым; Акъыл зиIэм имыIэ щыIэп; Акъылым янэр гупшыс ыкIи нэмыкIхэр.
Адыгэлъ зыхэлъыгъэ зэлъа­шIэрэ сурэтышIэу, шIэныгъэлэ­жьэу Леонардо да Винчи мырэущтэу ыIогъагъ: «Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим зэкIэ икъоу щы­зэгъэфагъэшъ, тыдэ уплъагъэми, зызфэбгъэсэн икъун хэогъуатэ.»
ТапэкIэ щыIэгъэ цIыф акъы­лышIохэу лъэпкъым илIыкIо цIэрыIоу щытыгъэхэм гущыIэ щэрыохэмрэ гъэсэпэтхыдэ шIагъохэмрэ бэу къытфагъэнагъэх.
Къэзаныкъо
Джэбагъ
(1685 — 1750)

адыгэ лъэпкъым ицIыф цIэ­рыIу, къэбэртэе общественнэ-­политическэ IофышI, шIэныгъэгъуаз:
«ЛIым фызэшIокIырэр ары уасэ зэрэфашIырэр;
Iоф цIыкIукIи инкIи цIыфыр къэкIощт уахътэм фэлэжьэнэу щыт.»
ХьэтIохъушъыкъо
Исмел
(1750 — 1811)
къэбэртэепщ, общественнэ IофышI, зэолI цIэрыIу:
«…Гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэ цIыфым иIэлыгъэ ща­гъэзыягъ, нэбгырэ пэпчъ федэ фэхъущт хабзэхэр агъэуцу­гъэх. Силъэпкъэгъухэм апае бжьэм зыфэзгъэдэнэу сэ сы­фэягъ, лъэныкъо пстэуми шIоу ахэлъыр къыхэсхынэу, си Хэгъэгу гупсэ ар щызгъэфедэнэу.»
Нэгумэ
Шорэ
Бэчмырзэ ыкъор
(1794 — 1844),

филологиемкIэ адыгэхэм ­яа­пэ­рэ шIэныгъэлэжьышху, адыгэ филологие шIэныгъэм ылъапсэ ыгъэтIылъыгъ:
«…ГъашIэр зэлъызыгъэ­нэфырэ зэхэшIэ хьалэмэтыр — шIэныгъэм лъэшэу зыфэ­къудыигъэныр бгырыс мы­гъасэм ыгу къызыщылыдыщт уахъти къэхъущт, зэкIэми тэ шIэныгъэм, тхылъым, тхэным зызщяттыщт сыхьатыр тэркIи къэсыщт.»
Бырсэй
Умар
Хьапхьалэ ыкъор
(1807 — ?)

адыгэ лъэпкъым ишIэныгъэгъуаз, ишIэныгъэлэжь, итхакIу, адыгэ тхыбзэм ылъапсэ ыгъэтIылъыгъ:
«Зыгорэм пхъэ IаплI ыхьыщтыгъ. А Iофыр ащ къехьы­лъэкIыщтыгъ. Ар пшъыгъагъэ, кIуачIэ иIэжьыгъэп. Пхъэ­хэр чIитэкъуи, ар къэкууа­гъ: «УлIэ­мэ нахьышIу мыщ фэдэ къин плъэгъуным нахьи!» А охътэ дэдэм хьадэгъур ащ къыдэгущыIагъ: «Ащ о уфая? Мары сыкъэкIуагъ, сыхьазыр!» «Сэ сыкъызкIыоджагъэр мы пхъэ IаплIыр сплIэIу теслъхьанымкIэ укъыздезгъэIэнэу ары», — риIожьыгъ ащ цIыфым.
«ЦIыфымрэ хьадэгъумрэ». Баснэхэр. «Черкесыбзэм ихьарыфылъ», 1853-рэ илъэс.
Дым Адам
Абдул-Джэфар ыкъор
(1878 — 1937)
адыгэ публицистикэмрэ тхылъ тедзэн Iофымрэ алъапсэ ыгъэтIылъыгъ, къэбэртэябзэкIэ апэрэ гъэзетыр къыдигъэкIыгъ:
«Гъэсэныгъэм тазыфагу зы­щиушъомбгъуным фэшI тэ тызэдеIэжьын фае. ШIэ­ныгъэм имэхьанэ къызыгуры­мыIохэрэр джыри щыIэхэмэ, тэ гущыIэкIэ ыкIи къэлэмкIэ ащ фэдэхэр къэдгъэущынхэр типшъэрылъ. ЯкIалэхэр ра­гъэджэнхэм ны-тыхэр дэгуIэнхэм, ар ягухэлъэу хъуным кIэдгъэгушIунхэ фай.»
«Адыгэ макъ», 1918-рэ илъэс.
Сихъу
Сэфэрбый
Хьацыу ыкъор
(1887 — 1966)

адыгэ публицистикэр, педтехникумыр пытэу алъэ тезыгъэуцуагъэхэм ащыщ:
«Сыд фэдэрэ тхьамыкIэгъо­шхо дунаим къыщыхъугъэми, сыд фэдэрэ жъалымыгъэм тетыгъор ащ уахътэкIэ щиубытыгъэми, сыд фэдэрэ жьы хьарзэшхор тшъхьэ кIыIу щыхъушIагъэми, тэ кIуачIэрэ лIыгъэрэ сыдигъуи къызхэдгъотэжьын фае тшIошъ хъунэу цIыф лъэпкъым шъхьафитыныгъэ нэфыр къызэрэ­фэкIожьыщтыр, бэ шIэн, макIэ шIэн, цIыфыр цIыфым имыпыижьэу, ары пакIошъ, зэш шъыпкъэхэу зыщыхъущт уахъ­тэр къызэрэсыщтыр. Ащ фэдэ гупшысэм тырыгъуазэзэ, ти Родинэ хэхъоныгъэ зэред­гъэшIыщтым ткIуачIэ къызэрихьэу тыфэлэжьэн фае…»
КIышъэкъо
Алим
Пщымафэ ыкъор
(1914 — 2001)

усакIу, прозаик:
«Ышъхьэ фэшIур лIым ипаIу.»
Бэрбэч
ХьатIутIэ
МутIэ ыкъор
(1916 — 1965)

тарихъымкIэ шIэныгъэлэжь, Темыр Кавказым иапэрэ университет изэхэщакIу:
«Зэманым диштэрэр лIы­шIу» — адыгэ гущыIэжъ;
Университетыр — «щыIэныгъэм иостыгъ».
Шурдым Гъэзэлый
Къасбот ыкъор
(1934 — 2019)

химиемкIэ шIэныгъэлэжь, адыгэ химие шIэныгъэм ылъапсэ ыгъэтIылъыгъ:
«ШIэныгъэр зыкIыщыIэр уилъэпкъ, хэкум, дунаим тет цIыф пстэуми уашъхьэпэным пай; ШIэныгъэр — лIэшIэ­гъухэр зыпэмылъэш мылъку;
Творческэ ушэтын Iоф­шIагъэу шIэныгъэлэжьым иIэр — лъэпкъым ибайныгъэ ­ылъапс; Насыпыгъэ шъып­къэр — дэгъоу Iоф пшIэшъуныр ыкIи уилъэпкъ федэ къыфэпхьышъуныр ары;
ШIэныгъэм нахь мылъку­шхо дунаим тетэп.»
IутIыжь
Борис
КIуней ыкъор
(1940 — 2008)

усакIу, прозаик, драматург:
«Зыныбжь мэфищ мы­хъугъэ сабыир зеплъыхьэшъ щылъ,
Ылъэгъурэ дунаир зыщыщыр къыфэмышIэу.
Жъы дэдэ хъугъэ дунаир гупшысэгъуаеу еплъы
УпчIэ тамыгъэу ыкокI къы­ралъхьагъэм.»
Шурдым М.