КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Къутамэу Мыекъуапэ дэтым «КъокIыпIэ Чыжьэм имэшIоку» зыфиIорэ къэгъэлъэгъо­ныр къыщызэIуахыгъ.

Сурэттеххэу Дмитрий Войновым ыкIи Алексей Бибиным яIофшIа­гъэхэр ащ хэхьагъэх. Географи­ческэ обществэмрэ сурэттеххэм я Союзрэ яшъолъыр къутамэхэр къэ­гъэлъэгъо­ным кIэщакIо фэхъугъэх.
Къэгъэлъэгъоным IофшIэгъэ 70-рэ хэхьагъ. КъокIыпIэ Чыжьэм иду­нэе хьалэмэт ахэм ухащэ. Сурэт пэпчъ къытырэ дунаир гъэшIэгъоны: пщагъом зэлъиубытыгъэ Сахалин, Кунашир инэпкъ гъэшIэгъонхэр, чIымэ агъунэ Шикотан, Камчаткэм имэшIобгхэр. Сурэт 50-р чIыопсым фэгъэхьыгъ, Дмитрий Войновым ахэр тырихыгъэх. Сурэттехэу Алексей Бибиным иIофшIэгъэ 20-р псэу­шъхьэхэр ары нахь зэпхы­гъэхэр.
Музеим ипащэу ШъэуапцIэкъо Аминэт зэхахьэр зэрищагъ. Сурэттеххэм къырагъэлъэгъукIыгъэ Къо­кIыпIэ Чыжьэм имэшIоку «къыз­щыуцурэ чIыпIэхэм» къатегущыIагъ.
АР-м исурэтышIхэм я Союз ипа­щэу Елена Абакумовам, Адыгеим исурэттеххэм яклуб ипащэу, рес­публикэм культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Аркадий Кирнос, АР-м инароднэ сурэтышIэу, Урысыем исурэтышIхэм я Союз хэтэу Еутых Асе Iофтхьабзэм къыщыгущыIагъэх.
— Дмитрий Войновымрэ Алексей Бибинымрэ зэхащэгъэ къэгъэлъэгъоныр хьалэмэтэу гъэпсыгъэ. Шъо зэфэшъхьафхэр зэкIухэу сурэттеххэм къаубытын, чIыопсым ыкIи псэушъхьэхэм ядунай цIыфхэр ха­щэнхэ алъэкIыгъ. Сурэттеххэр купитIоу бгощынхэ плъэкIыщт: джау сыдми сурэт тезыхыхэрэр ыкIи агурэ апсэрэ нэгъэупIэпIэгъум хэ­зылъхьэхэрэр. Дмитрийрэ Алек­сейрэ сурэт пэпчъ ыгу хэзылъхьэ­хэрэм ащыщых, — къыIуагъ Аркадий Кирнос.
— Джыри сыстудентызэ сянэ КъокIыпIэ Чыжьэм зэрэщыIагъэр къысфиIотагъ. Сахалин ичIыопс дахэ фотоаппаратыжъ цIыкIумкIэ тырихыгъэу сурэтхэр илъэсыбэм тиунагъо щызетхьагъ. Камчаткэ имэшIобгхэр сянэ тетрадь тхьапэм къытыришIыхьи къысигъэлъэгъу­гъагъ. IэпэIасэхэу Дмитрийрэ Алексейрэ яшIуагъэкIэ КъокIыпIэ Чы­жьэм идэхагъэ сагъэлъэгъугъ. «Тхьа­­шъуегъэпсэу» ахэм ясIо сшIоигъу, — къыIуагъ Еутых Асе.
— Сурэттехыныр сищыIэныгъэ щыщ. Сурэт пэпчъ къыщысIуатэ сшIоигъор гукIэ зэсэгъафэ, сурэт–нэгъэупIэпIэгъум къыресэгъэубытэ. Ощх лъэшхэми, ошъопщэ пщагъоми, псынжъыми — бэмэ тапхырыкIыгъ. Сыд фэдэрэ чIыпIи сурэт хьалэ­мэтхэр щытетхыгъ. ЧIыпIэ дахэу Урысыем иIэр гъунэнчъ. Ахэр зэкIэ зэзыгъэлъэгъухэрэ зекIохэм гухахъо хагъуатэ. СынэкIэ слъэгъугъэр тхьапэм езгъэкIужьыгъ. Зы нэгъэу­пIэпIэгъум сурэт пчъагъэ тепхын плъэкIыщт. СурэтымкIэ цIыфым игу­мэкI-гупшысэхэр, дунаир зэри­лъэгъурэ шIыкIэр къиоIотыкIы. Зы сурэтыр зы нэплъэгъу. ЦIыфым инэплъэгъу къыщыхэбгъэщы пшIоигъор сурэтым гупшысэ шъхьаIэ фэхъун фае, — къыIуагъ Дмитрий Войновым.
Алексей Бибиным шъо зэфэшъхьафхэр сурэтхэм ащигъэфедэн ылъэкIыгъ. Сурэт пэпчъ щыIэ-­
ныгъэм ихъугъэ-шIагъэхэм гукIэ уафе­щэ. Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим еплъы­кIэу фыриIэр сурэтымкIэ къыгъэлъэгъоныр фызэшIокIыгъ.
— Сисэнэхьат епхыгъэу Кавказым ичIыпIабэмэ сащыIагъ. ЧIыгум тет чIыпIэмэ ар анахь дахэу сIоми сыхэукъощтэп. ЗекIохэм агъэшIэгъон икъун ащ къыщалъэгъущт. КъокIыпIэ Чыжьэм ичIыпIэхэр арышъ, хьалэмэтых, ащ къисхыжьыгъэ сурэтхэр ямышIыкIэу гъэпсыгъэх. КIэпшIыкIыжьын умылъэкIыщт хъугъэ-шIагъэм тепхырэ сурэтыр анахь лъапIэхэм ащыщ. УигъашIэ зэ узыдэкIогъэ чIыпIэм ичIыопс къыщытепхырэ сурэтхэр ащ фэдэх, — къыIуагъ Алексей Бибиным.
КъыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэр Хэгъэгум фэшъыпкъэхэу, ичIыпIэ пэпчъ шIу алъэгъоу пIугъэнхэм-
кIэ къэгъэлъэгъоным ишIуагъэ къэ­кIощт.
Iоныгъом и 25-м нэс музеим ар щыкIощт. Искусствэр зышIогъэшIэгъонхэр зэхэщакIохэм ащ рагъэ­благъэх.
Лъэпшъыкъо Фатим.