Трилогиеу «Жьыбгъэ» зыфиIорэ усэм щыщ

ШъуашIэм иIашэр дыды, усакIом — ыжабз, Теуцожь Цыгъо Тхьэм къыхилъхьагъэу усэн IофымкIэ Iэзагъэ, ижъырэ адыгэ зэхэлъхьакIэу пщыналъэхэр, орэдыжъхэр, гъыбзэхэр зэрылъхэр ары ежьыри зэрэусэщтыгъэр. Бэ игупшысэмэ ащыпхырыкIыгъэр, ыгу къэкIы­жьыгъэр, зыфэусагъэр, губгъо зэикIым, мэз кIырым, псыхъом адэгущыIагъ, жьыбгъэми тIэкIу егыигъ, ыгу химыгъэкIэу еушъыигъ, адэ, лIыжъым зыгорэ ыIон ибгъэнышъхьэ нэрыгъ къышIыгъэмэ. Жьыбгъэм къыгурыIогъэ-къыгурымыIуагъэр хэт ышIэн Тхьэшхом нэмыкI, ау сэ зэгурыIуагъэхэу сэгугъэ, цIыфымрэ ар зыхэт дунаимрэ егъашIэм зэдиштагъэхэшъ. Цыгъорэ жьыбгъэмрэ зэрэзэфыщытыгъэхэмрэ зэраIощтыгъэмрэ усакIом ипчыхьапIэ хэщагъэ зэрэхъугъэм игугъу тIэкIу къэсшIын.

I
Чэщым жьыбгъэ макIэр пхырэкIы,
КIалэ джыри, тхъэжьэу зыкъырехы.
Ыхэ ехы, ыпшъэ макIо, зэ кIорыкIу,
Зэ шымыкIо тесым фэдэу олъэгъу.
Ау нычэпэ слъэгъурэр ямышIыкI,
СипчыхьапIэ къыхэхьагъэу щэкIо.
СшIэрэп жьыбгъэр зыгъэгумэкIырэр,
Ежь мэгумэкIышъ, сэри сыдэгумэкIы.
Гум къэкIы Iаджи, сегъэгупшысэ,
Гупшысэр егъашIэм цIыфым игъус.
Ау хэт игъус жьыбгъэм, хэт ышIэрэ,
ЗышIэрэ щыIэмэ къерэIу, тедэIун,
ДэIоныр цIыфыгъэм ренэу ихабзэшъ.
Хабзэ хэмылъым фэд непэ жьыбгъэм,
Ыгу къызфытэбгъагъэ щыIэмэ шIэ?
ОшIэмэ, сэшIэ, амышIэрэм кIэупчIэх,
СиупчIэ джэуап къылъыкIонэу сэгугъэ.
— Гугъу зиIэм игукIае къырагъаIо,
КъаIо, жьыбгъ, — сэIо, — сыд къэхъугъ?
Мыхъурэ щыIэп, угу хэдгъэкIыгъэмэ
ХэзыгъэкIыгъи, зыкIыхэкIыгъи къытаIу.
— АIуи, амыIуи щыI, — еIо жьыбгъэм. —
— АмыIофэ амыIорэр шъэфы. ПIуагъэр,
ЗэпIуагъэм нэсышъ, лъакъо къыкIакIэ,
Къунан кIалэу тыди щызечъэу олъэгъу.
Олъэгъу, Iом Iо къылъэкIо, сэри сэIо,
СэIо, къэсэIо, ау сэупчIэ — хэт дэIон,
ДэIожьырэ джы щымакI мы дунаим…
Фаем зэрэфаеу иIоф джы егъэпсы,
Ыгу орэпсэфи, орэтхъи джар фекъу.
Ау фимыгъэкъоу игъашIэ къехьы,
Къыхьыгъэр самэу зэтырелъхьэ.
Зэтеплъхьэрэм жьы кIэмыумэ адэ,
Сыд фэдэу хъумэ умыгъэбгъотэн?
Джащыгъум сагъотмэ сащэфыжьын,
Ау сызщэфын дунаим къытехъуагъэп…
Мэхъу ащ фэди, зыгори илъагъо дэхы,
Дэмыхрэ закъор тэшIэ — ти Тхьэшху.
Егъэгушхо хэти Ар игъусэ хъумэ,
Ау къадэхъурэп зэкIэмэ а насыпыр.
Насыпыр сыд, сыдым ар хэлъ,
Гухэлъми хэлъа, гугъэми хэта,
Хэт ар ыушэтыгъэу мы дунаим тет?..
Шъуизытет, сыжьыми, сегъэгумэкIы,
УигъэгумэкIынба, шъуехьыжьагъ.
Емыгъэхьым шъухэтэу къэшъохьы,
Къэшъохьы къонтхъ, зышъоушъэ.
Шъоушъэ шъуикони, хьамбари,
Ахэри уиIэмэ дэгъу, дэгъоу щыI,
Ощ фэдэу щыIэмэ аужы уимыт,
Угу уфитэу ущыIэмэ тхъагъоба.
Сытхъэщтыгъ, ошIа, сэри нахьыпэм,
Нахьыпэм сыд фэдэри нэмыкIыгъ.
Сыгу къэкIых бгъэнышъхьэ унэхэр,
Джы унэ зэтетмэ стамэ ащызэпэкIы.
Гум хегъэткIукIы аущтэу зэрэхъурэм,
Дунаим щыхъурэм сыдкIэ тыфэамал.
Амал сиIэ зэхъум Теуцожь Цыгъоди
Гъобэкъуае ихьакIэщ Iаджи сычъагъ.
Пчъэр сыфэсакъызэ зэпагъо сшIыти,
Сашъхьащытэу (сэри сыкIалэба),
Щыси, щыти жьы тIэкIу сафеуагъ.
ИкIыгъэмэ салъыплъэу сырягъусагъ,
Гъусэ сафэхъугъ, къысфэхъугъи ахэт,
Узэхэтмэ ренэу нахьышIу, ар сэшIэ,
СшIэнба, тхьапшырэ сизакъоу хъугъэ.
Гугъэр лъэшти, сэри джыри сыщыI,
ТыщызгъэIэрэ Тхьэшхом сыфэраз.
Шъуфэраз, сэшIэ, шъори сэщ фэдэу,
Мы дунаим ущызэфэдэу къэохьымэ,
Ихьылъи, икъини, ихъяри, иошIуи
ШIоу зэхэошIэ, яIэшIугъи ошIэ.
КъэсэшIэ – Цыгъо ихьакIэмэ –
КIали, лIыжъи, тIурыси, щысхэмэ
Зэхэс зэпытынха, зыкъаIэтыжьы.
Сэри цIыкIу-цIыкIоу сакъыдекIы,
СыдэкIышъ, лIыжъхэр сэгъэкIотэжьы…

       2

— Джары, — къысеIо Цыгъо, — сиунашъхьэ,
Ышъхьэ уинэрыгъэу бэрэ ухэсыгъ.
Ау къэсыгъ, олъэгъу, нэмыкI уахъти,
Уахътэм сыдэбакъуи унакIэ сфашIыгъ.
Джы сэшIэ, сиунашъхьэ тенэчышъ,
Зэтечычэу урычъагъэми ори пкIэнчъ.
ПкIэнчъэу пкIуачIэ умыгъэкIоды,
Угу кIодыгъэуи зыкIи узэкIэмыкIожь.
Сиунэшъхьэжъи ыуж джы икIыжь,
ЧIэплъхьагъэу, чIэпхыжьын щыIэмэ,
Игъо дэдэшъ, штэжь, жьыбгъэ маф.
Уижьыбгъэ Iофмэ ауж о ихьажь,
Уижьыбгъэуаджэ Iаджи фэныкъу,
Нэкъокъогъу хэти уишIырэп, ошIэ.
БэшIэхы умышIэу мэзи, губгъуи,
Зызыубгъугъэ гъэхъуни, хати, Iэгуи,
Лъэгуи, хъуати, Iуашъхьи, къушъхьи,
Бгышъхьи, тауташи анэс, зи хэмын.
Къэнагъэ щыIэмэ, игъэкъужь, гъэхъу,
Мыхъурэ щыIэп, угу ренэу игъэлъ.
Тэ тыгу уилъ, узфэдэр дэгъоу тэшIэ,
ШIу зышIэрэм уишIуагъэ еогъэкIы,
ЕмыгъэкIышъумэ, сыда бгъэохъун.
Хъооу губгъомэ бэрэ къащыочъыхьэ,
Къытфэохьы гопэгъумэ чъыIэтагъэ,
Тхьэр зэтагъэм, ошIа, унэшIу о щифэн.
Игъо уафефэ бэмэ, бгъэразэхэ пшIоигъу,
Зыщигъом лэжьыгъэр о кIэогъэпщы,
Ошъопщэ Iужъухэр огум иощэх, иощых.
Ощх быбыр къэохьы, чIыр огъэшъокIы,
КIырэ гъэрэ зэхэкIмэ, птамэ афэоубгъу.
Дэгъу, — къыздэкIуатэ лIыжъ мафэр, —
Iумафэу бэрэ утиIэн, узпылъыр мафэ.
Мызафэм, шIокIыгъэу утэшъуагъэм,
Ыгъотрэм щыщ щэу зымыгощрэм
(Тхьэм пай, цIыфмэ апай, ежь пай),
Ыгощыжьын щымыIэу къэогъанэ.
Игукъанэ дэзыгощыни, тезыхыжьыни,
Жьы ыгу дэзгъэкIыжьыни иIэжьрэп.
ЕтIанэ Iэтхъо-лъатхъоу ыгу еIэжьы,
Iотэжьым хэтба ащкIэ Абрагъуи,
Дэгъоу тызщыгъозэ Хъумэджыйи.
Мы сиджэныкъо машIо ыпашъхьэ
О пшъхьэкIэ зэхэпхыгъэх щаIуатэу…
Къэт Iаджи уапэ, сижьыбгъэ маф,
Уимафэхэр Тхьэм мафэ ышIыных.
Ау бэшIэхы умышIэу къеблэгъэжь,
Къеблагъэр адыгэм ыпэ итышъ…
Къуекъо Асфар.