УмылъэкIыщтэу, ащ текIуагъэ щымыIэу еIо гущыIэжъым. Ау цIыфым ишIоигъоныгъэрэ медицинэ шIэныгъэр непэ зынэсыгъэ лъэгапIэмрэ зэгъусэхэмэ, ащ утекIоныр шIошъгъэхъугъуаеп, щысэхэри щыIэх.

Непэ зигугъу къэтшIы тшIоигъор ешъо­ныр цIыфым зычIидзыжьырэм ыуж шъон пытэхэм зэщагъэкъогъэ пкъышъолыр зыпкъ иуцожьын ылъэкIыщтмэ ары. А упчIэм иджэуап АиФ-м къыритыжьыгъ апшъэрэ категорие зиIэ врач-терапевтэу Алексей Водовозовым. Ащ иеплъыкIэ шъущыдгъэгъуазэ тшIоигъу, сыда пIомэ, гухэкI нахь мышIэми, ешъоным епхыгъэ гумэкIыгъохэм тэри тщаухьагъэп.
Шъон пытэхэм цIыфым иакъыл, ипсауныгъэ зэрэзэщагъакъорэм имыза­къоу, ищыIэкIэ-псэукIэ зэблахъу, IофшIэныр, унагъор, ныбджэгъухэр шIокIодых. Ахэм ащыщхэм бзэджэшIагъэхэр зэрахьагъэ­хэу полицием къытырэ къэбархэм бэрэ къахэфэх.
Специалистым зэрилъытэрэмкIэ, шъон пытэхэм зэрар нахь зэрахыхэрэр шIур, нэгъучIэгъ железар, шъхьэкуцIыр.
ШIум сыда къехъулIэрэр?
«Пстэуми апэу анахь зэрар ащ зэрихырэр шIур ары. Шъон пытэм хэт этанолым (ари наркотик лъэпкъэу алъы­тэ — ред.) имолекулэхэм дагъэу, тхъоу ащ хэлъ гъуаткIохэр шIум иклеткэхэм «аштэнхэ» фаеу ашIых. ЦIыфыр бэрэ емышъорэмэ е макIэу ешъомэ, а гъуаткIохэр тIэкIу-тIэкIоу лъым хэхьажьых. Ау шъон пытэхэр бэрэ ыкIи бэу зыгъэ­федэхэрэмкIэ щынагъо хъу­рэр дагъэу, тхъоу шIум иклеткэхэм «аштэрэр» лъым хэхьажьынэу игъо зэримыфэрэр ары. Ащ къыхэкIы «алкогольный стеатогепатоз» зыфаIорэ узыр. Уахътэ зытешIэкIэ, цирроз (шIу зэлъагъэр – ред.) иIэ мэхъу, шIум ежь иклеткэхэр мэкIодых», — еIо экспертым. Джащ фэдэу къыкIигъэтхъыгъ: врачхэм Iофыр ащ нэмысэу къагъэуцумэ ары ныIэп анахьыбэу ашIэн алъэкIыщтыр.
«Ежь-ежьырэу зызэтыригъэуцожьын амалышхо шIум иI. Ащ иклеткэхэм япроцент 15 нахь псаоу къэмынагъэми, шIум уз зэриIэр цIыфым къымышIэн ылъэ­кIыщт, ащ ежь-ежьырэу иклеткэхэм ахигъэхъон амал иIэшъ. Ау шъон пытэхэр зэпымыоу ыкIи бэу цIыфым ыгъэфедэхэ зыхъу­кIэ, шIур ащ фырикъурэп, зызэтыригъэуцожьын кIуачIэ иIэжьырэп», — еIо врачым.
ШъхьэкуцIым аркъым ришIэрэр
Шъон пытэхэм шъхьэкуцIым зэрары­шхо рахэу къыхегъэщы экспертым.
«Пкъышъолым зэпэщэчыгъэ системитIу иI: къызэкIэзы­гъанэрэр, къызэкIэзыгъэ­плъы­хьэрэр ыкIи ар зыгъэрэхьатырэр, зыгъэгупсэфырэр. Ары пэпчъ ежьхэм янейромеди­аторхэр — веществохэу зэкIэплъыхьаным е гупсэфыным пкъы­шъолыр къыфэзыщэхэрэр яIэх.
ЦIыфыр шъон пытэхэм нахь апыщагъэ хъу къэс пкъышъолыр зэкIэзыгъэнэрэ, зэкIэзыгъэплъы­хьэрэ гормонхэр «текIо­хэу» аублэ. Ащ фэдэ зыхъукIэ, зигъэ­рэхьатыным фэшI, цIыфыр ешъоу мэхъу. Ар ешъоным фэзыщэрэ зы лъэныкъу. Нейроме­диаторхэр зэфэдэу пкъышъолым хэлъынхэм къыфэпщэныр, ахэр зыпкъ ибгъэуцожьынхэр IэшIэхэп», — еIо специалистым.
Врачым зэрилъытэрэмкIэ, шъон пытэхэм цIыфыр ащ нагъэсыгъэмэ, Iэзэгъу уцхэмкIэ уеIэзэн, наркологми, психотерапевтми яамал рахьылIэн фае.
«Шъон пытэхэм лъэшэу цIыфыр апыщагъэ, ищыIэныгъэ ахэм япхыгъэ зыхъукIэ, «социальнэ» ыкIи «медикаментознэ» терапиер ары нахь амалышIу хъурэр, ешъоным пкъышъолыр фэщагъэ зэрэхъугъэр щыгъэзыегъэным фэшI», — къыкIегъэтхъы А. Водовозовым.
Ешъоныр чIэбдзы­жьымэ, пкъышъолыр зыпкъ иуцожьыщта?
«Анахь упчIэ шъхьаIэр — сыд фэдизырэ уахътэ цIыфыр ешъуагъ, сыд фэдиз зашъощтыгъэр? Пкъышъолыр зыпкъ иуцо­жьыщтмэ зэлъытыгъэр шъон пытэхэм ащ зэрарэу рахыгъэр зыфэдизыр ары», — еIо врачым.
Сыдигъуа ешъоныр зычIэбдзыжьы хъущтыр?
Нахь шIэхэу цIыфым ешъоныр щигъэ­тыжьы къэс нахьышIоу елъытэ экспертым.
«ЦIыфым ежь-ежьырэу шъон пытэхэм защиухъумэн, IэкIыб ахэр ышIынхэ амал иIэзэ е психотерапевтыр иIэпыIэгъоу ешъо­ныр чIидзыжьын ылъэкIыным иIоф джыри тетызэ а лъэ­бэкъур ышIымэ нахьышIу, ар шъон пытэхэм психологическэу япхыгъэ къодыешъ. Джащыгъум врачым уиIоф изытет фэпIотэнышъ, Iэзэгъу уцхэмкIэ, узэрэзекIощтымкIэ («поведенческэ терапиер» — ред.) IэпыIэгъу къып­фэхъун ылъэкIыщт. Психологическэу цIыфыр ешъоным кIэрычыгъэ хъущт. Ау «органные» зыфаIорэ зэхъокIыныгъэ­хэр цIыфым иIэхэ хъугъэмэ, гу­хэкI нахь мы- шIэми, зыпари ащ фэпшIэшъущтэп», — къыхегъэщы экспертым.
ОшIэ-дэмышIэу, зэкIэм ешъоныр щыбгъэтыжьы хъущта?
Ешъоным пыщагъэ узэрэхъугъэм илъэшыгъ ар зэлъытыгъэу экспертым къыIорэр. Врачым екIолIэгъэ нэбгырэ пэпчъ ищыкIэгъэ Iэзэныр къыфыхихыщт. Шъон пытэхэм цIыфыр физическэу ыкIи психологическэу «япхыгъэн» ылъэкIыщт. А. Водовозовым къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, ыпэрэ мафэм ешъогъэ цIыфым пчэдыжьым стэчаным зыфимыщэирэмэ, «похмель» ышIынэу фэмыемэ, ар шъон пытэхэм физическэу япхыгъэп, психологическэу ары ныIэп, ешъоныр чIидзы­ныр ащкIэ къин хъущтэп.
«ЦIыфым «зигъэхъужьын» фаеу, шIокI имыIэу ар ешъон фаеу зыхъукIэ, «этаноловая ломка» зыфиIорэр иIэ зэрэхъугъэр нафэ. Этанолыр — наркотик. ЦIыфым ыпкъышъол этанолэу хэлъыр нахь макIэ мэхъушъ, ар ригъэкъужьын фаеу шъон пытэм лъэIабэ (наркоманым фэдэу – ред.). Ащ фэдэ цIыфыр врачым дэжь кIон фае, ар физическэу шъон пытэхэм япхыгъэ хъугъэшъ.
Психологическэу шъон пытэхэм япхыгъэм ежь-ежьырэу ар щигъэзыен ылъэкIыщт, чIидзы­жьышъущт ешъоныр, ау ежь ащ фэен, теубытагъэ ышIын фае», — еIо экспертым.
Врачым къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, ешъоныр IэкIыб зышIырэ цIыфым илъы­дэкIуае зыпкъ еуцожьы, ыгу нахь ухъу­магъэ, гууз иIэным ищынагъо нахь макIэ мэхъу. Ащ фэдэ цIыфыр икIэрыкIэу къэхъужьырэм ычIыпI, иунагъо, илъфыгъэхэм, иныбджэгъухэм ауасэ къыгурэIо, щыIэныгъэм идэхагъэ зэхешIэ. Ар ешъо­ным текIо.
Псауныгъэ Тхьэм къышъует!
Зыгъэхьазырыгъэр
ЖакIэмыкъо Аминэт.