Унэгъо альбомым дэлъ сурэтхэр… Анахь къыспэблэгъэ ыкIи сигупсэ цIыфхэу зэо илъэс фыртынэхэм апхырыкIыгъэхэр, анапэхэр къабзэхэу къэралыгъом ыкIи цIыфхэм афэлэжьагъэхэр, аужырэм, сэ сипIунрэ сиуцунрэ зиIахьышхо хэзылъхьагъэхэр мыщ дэсэлъагъох. Ахэр ары синепэрэ тхыгъэ зыфэгъэхьыгъэхэри.

ЦIыф гъэшIэгъонхэу, щыIэныгъэ гъогу шIагъо къэзыкIугъэу тиIэр макIэп, ахэм уакъытегущыIэныр сыдигъокIи псынкIэ Iофэп — ягугъу къэпшIы хъумэ, лъэхъанэу зыхэтыгъэхэр уапашъхьэ къеуцо, хъугъэ- шIагъэхэр зэогъэзафэх, цIыфым ищыIэныгъэ гъогу олъагъу. Ащ зы пычыгъо цIыкIу горэ пшIухэзмэ, а щыIэныгъэ гъогум изэкIэлъыкIуакIэ зэпыутыгъэ мэхъу. Анахь къыппэблагъэхэм, уикIасэхэм уакъытегущыIэныр зэкIэмэ анахь къин. Мызэу, мытIоу ар згъэунэфыгъэ, сыд фэдэрэ гущыIэ уитхыгъэ щыбгъэфедагъэми, ахэм афэгъэхьыгъэу угукIэ зэхапшIэрэр, шIу зэрэплъэгъухэрэр къи­пIотыкIын плъэкIырэп, нэмыкIхэм анэбгъэсы пшIоигъор, къыкIэбгъэтхъынэу узыфаер пIэкIэзы… Ащ пае къэмынэу икIэрыкIэу ащ уфежьэжьы, узыпIугъэхэм, уищыIэныгъэ къыхэхъухьэгъэ гушIогъо ыкIи насып такъикъхэр къыозытыгъэхэм апашъхьэкIэ пшъэдэкIыжьэу пхьырэм къэлэмыр къыуегъэштэжьы.

СянэкIэ сятэжъэу Кобл Шъэобыкъоу къалэу Шъачэ хэхьэрэ къуаджэу Къэлэжъ щыпсэущтыгъэм лъфыгъи 8 иIагъ. Сэфыр­хъан, пшъэшъэ нахьыжъыр, щэIэфэ колхозым щылэжьагъ, ащ ишъхьэгъусэрэ илъэс 18 нахь зымыныбжьыгъэ Алыйрэ Хэгъэгу зэошхом хэкIодагъэх. КъыкIэлъы­кIорэр Айса, ащ нахь игъэкIотыгъэу нэужым сыкъытегущыIэщт, Фатимэ ауж къекIы, ар кIэлэегъаджэу лэжьагъэ, Айдэ­мыр илъэс тIокIитIум ехъурэ къуаджэу Къэлэжъ иеджапIэ хьисапымкIэ икIэлэегъэджагъ, Осмэн бжьэхъунымрэ шэкIонымрэ апылъыгъ, Щахьдэт сэнэхьатыбэмэ арылэжьагъ, Георгий пцэжъые ухъумэным икъэралыгъо къулыкъу хэтыгъ, пенсием щыI ыкIи Ростовскэ телеграфым изыгъэ­псэфыпIэу ПсышIуапэ дэтым илъэс заулэ хъугъэу ипащ. Зое, сэ сянэ, зэкIэми анахьыкI, ТIуапсэ дэт кулинарнэ училищыр къызеухым ыуж илъэсипшI пчъагъэ­хэм Шъачэ иобщественнэ шхапIэхэм Iоф ащишIагъ.
ИIофшIэнкIэ анахь гъэхъэгъабэ зышIыгъэр Айса, хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэхэу зищытхъу чыжьэу Iугъэмэ ясатырэ ар хэт, IэнэтIэ зэфэшъхьафмэ аIутэу хэгъэгум фэлэжьагъ.
Сянэшыр 1909-рэ илъэсым къэхъугъ. ЕджапIэр икъуаджэ къыщиухыгъ. 1925-рэ илъэсым игъэтхапэ илэгъухэм афэдэу ар комсомолым хэхьагъ, илъэситф зытешIэм, компартием хэхьанымкIэ кандидатэу къагъэлъэгъуагъ, 1931-рэ илъэсым ащ аштагъ.
1925-рэ илъэсым къыщыублагъэу 1928-рэ илъэсым нэс Айсэ IофшIэнышхо ыгъэцэкIагъ: хэбзэIахь политикэр Шапсыгъэ районым щырегъэкIокIыгъэным, еджапIэхэр къыщызэIухыгъэнхэм, клубхэр ащышIыгъэнхэм фэгъэзэгъагъ, ащ иIа­хьышхо хилъхьагъ. Унэе былымхэм якъэлъытэн ыкIи яуплъэкIун пылъыгъэ комиссием ар хэтыгъ, ВЛКСМ-м иунашъо елъытыгъэу комсомольскэ ячейкэхэр къуаджэхэу Тхьагъапшъэ (а лъэхъаным — Божьи Воды ыцIагъэр) ыкIи Чертов мост ащигъэпсыгъагъэх.

1928-рэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ ВЛКСМ-м ирайком Айсэ Адыгэ Советскэ партийнэ еджапIэм щеджэнэу егъакIо. ШэкIогъу мазэм, 1929-рэ илъэсым я 2-рэ курсым исыгъэ кIалэр пшъэдэкIыжь зыпылъ Iофым фагъазэ — Шапсыгъэ районым щыпсэухэрэм гъэсэныгъэ ягъэ­гъотыгъэныр ыкIи колхозхэр щызэхэщэгъэнхэр. Шапсыгъэ РайОНО-м иполитпросвет иинспекторэу, ащ къыкIэлъыкIоу ВЛКСМ-м ирайон Комитет исекретарь игуадзэу, пионерхэм яапэрэ тхьаматэу хадзы. ТхьамыкIэхэм яслетэу къалэу Ростов-на-Дону щыкIуагъэм 1929-рэ илъэсым районым илIыкIомэ ягъусэу ар хэлэжьагъ.
ВЛКСМ-м ирайон Комитет исекретарь IэнатIэ 1931-рэ илъэсым ишэкIогъу мазэ нэс Коблым ыгъэцэкIагъ, Шапсыгъэ районым иуполномоченнэу икIэрыкIэу колхоз­хэр къуаджэхэу Псыбэ, Кодэшъхьа­пIэ ыкIи а 1-рэ Краснэ-Александровскэм (джырэкIэ — Хьаджыкъо) ащызэхищэжьыгъэх.
1931-рэ илъэсым ибжыхьэ кIалэр дзэм ащагъ, 1933-рэ илъэсым нэс къулыкъур ыхьыгъ. А уахътэм эскадроным икомсомольскэ организацие исекретарэу хадзыгъагъ. Дзэ къулыкъур дэгъу дэдэу зэрихьырэм ыкIи политическэ ухьазырыныгъэу иIэм апае мызэу, мытIоу командованием къыхигъэщыгъ, дивизионым епхыгъэ пчыхьэ партийнэ еджапIэр къыдиухыгъ.
Къулыкъум къызекIыжьым, Айсэ Шап­сыгъэ районым игъэцэкIэкIо комитет иинструкторэу Iоф ышIагъ, 1933-рэ илъэ­сым ШэхэкIэй къоджэ Советым итхьаматэу агъэнафэ, а лъэхъаным а шъолъы­рым колхозищ епхыгъагъ. А IэнатIэм 1935-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ нэс Iутыгъ, ащ дакIоу КПСС-м ирайком ыкIи районым и Совет ахэтыгъ.
Сыд фэдэрэ лъэныкъокIи апэ ишъыгъэ тхьаматэу щытыгъэ Кобл Айсэ еджэныр къалэу Краснодар ВКСХШ-м щылъегъэ­кIуатэ, ар 1937-рэ илъэсым къеухы. Ащ ыуж, 1942-рэ илъэсым нэс Шапсыгъэ районым чIыгу IофхэмкIэ иотдел ипащэу Iоф ешIэ, дэгъу дэдэу зэрэлажьэрэм пае тIогъогогъо шIухьафтын къыфагъэшъошэгъагъ. 1939-рэ илъэсым тутынлэжьыным фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъонэу Мос­ква щыкIуагъэм хэлэжьэгъагъ.
Зэо илъэсхэм Коблыр политIофышIэу Кавказскэ фронтым къулыкъу щихьыгъ, хьылъэу къауIэгъагъ. ЛIыхъужъныгъэу зэрихьагъэм фэшI Жъогъо Плъыжьым иорденрэ медалипшIырэ къыфагъэшъошагъэх. 1946-рэ илъэсым старшэ лей­тенантыцIэр иIэу къулы­къум къыхэкIы­жьыгъ.
Ядэжь къызегъэзэжьым, Айса Шъэ­обыкъу ыкъор райисполкомым исекретарэу икIэрыкIэу хадзыжьыгъ ыкIи Краснодарскэ партийнэ еджапIэм агъэ­кIуагъ. 1948-рэ илъэсым ар къызеухым, КПСС-м и Краснодарскэ крайисполком заготовкэхэмкIэ СССР-м и Министерствэ илIыкIоу Адыгэ автоном хэкум и Теуцожь район щагъэнафэ, 1950-рэ илъэсым РК КПСС-м исекретарэу хадзы.
1951 — 1953-рэ илъэсхэм Коблыр Кощхьэблэ районым финансхэмкIэ иотдел ипащэу лэжьагъэ.
1953-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ къыщыублагъэу 1957-м ижъоныгъуакIэ нэс Шэуджэн районым игъэцэкIэкIо комитет итхьаматэу, хэку Советым идепутатэу щытыгъ. Ащ ыуж Шэуджэн районыр зыхагъэхьажьыгъэгъэ Кощхьэблэ районым игъэцэкIэкIо комитет итхьаматэ игуадзэу агъэнафэ. Ащ къыкIэлъыкIоу IэнэтIэ зэфэшъхьафхэр Адыгэ автоном хэкум щигъэцэкIагъэх.
1966-рэ илъэсым ыкIэхэм адэжь Айсэ сымаджэ хъугъэ, операцие ашIыгъ ыкIи ащ ыуж пенсием кIуагъэ. Пенсием щыIэу сянэшыр Кощхьэблэ районым исберкассэ ипащэу 1967 — 1973-рэ илъэсхэм Iоф ышIагъ, общественнэ Iофтхьабзэмэ ахэлажьэщтыгъ, РК КПСС-м ипарткомиссие хэтыгъ. Мызэу, мытIоу Адыгеим ихэку Совет депутатэу хадзыгъ.
1949-рэ илъэсым Кобл Айсэ къуаджэу Шэбэнэхьаблэ щыщ Мамый Дарихъан нэIуасэ фэхъугъ, ары нэужым шъхьэгъу­сэу къыхихыгъэри. Ежь Дарихъан ныбжьыкIэ дэдэу ибэу къэнэгъагъ, 1941-рэ илъэсым Мыекъопэ кIэлэегъэджэ училищыр къыухыгъ, 1942 — 1945-рэ илъэсхэм я 131-рэ зенитнэ-артиллерийскэ бригадэм хэтэу Баку дэжь щыIэгъэ Закавказскэ фронтым щызэуагъ. Ащ дзэ ыкIи политическэ ухьазырыныгъэ дэгъу дэдэ зэриIэр къэзыушыхьатырэ бгъэхалъхьэ къылэжьыгъ, орденэу «Кавказ къызэриухъумагъэм фэшI», медальхэу «Германием зэрэтекIуагъэм фэшI», «Хэгъэгу зэошхоу 1941 — 1945-рэ илъэсхэм кIуагъэм чанэу зэрэхэлэжьагъэм пае» зыфиIохэрэр къыфагъэшъошагъэх.
1973 — 1977-рэ илъэсхэм къалэу Шъачэ хэхьэрэ поселкэу Шэхапэм сянэшым иунагъо къыгъэзэжьыгъагъ, ащ дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 74-м Дарихъан кIэлэпIоу Iоф щишIагъ. Шъыпкъагъэ, гукIэгъу, шэн-хэбзэ дахэхэр ащ хэлъыгъэх, цIыфмэ лъытэныгъэ къыфашIы­щтыгъ.
Зэшъхьэгъусэхэм пшъэшъищ зэда­пIугъ — Мариет, Мир ыкIи Къадырхъан. Джыри зы пшъашъэ, Галинэ, сянэшым апэрэ шъхьэгъусэм фыриIагъ. Ар ягупсэ шъыпкъэу мыщ щалъытэщтыгъ, унагъор а лъэныкъомкIи, сыд фэдэрэ IофкIи ренэу щысэтехыпIагъ. 1983-рэ илъэсым ишы­шъхьэIу мазэ Айсэ идунай ыхъожьыгъ, Дарихъан илъэс пшIыкIутIу фэдиз ащ ыуж къыгъэшIэжьыгъ, 1995-рэ илъэсым ТекIоныгъэшхом ия 50-рэ илъэс хигъэ­унэфыкIынкIэ мэзищ иIэу дунаим ехы­жьыгъ…
Кобл Галинэ илъэсыбэрэ Мыекъуапэ щыпсэугъ. Свердловскэ юридическэ институтыр къызеухым ыуж илъэсипшI пчъагъэхэм Адыгеим следствиехэмкIэ икъулыкъу, прокуратурэм ыкIи адвокатурэм Iоф ащишIагъ. ИлъэсихкIэ узэкIэIэбэжьмэ дунаир ыхъожьыгъ, Шэхапэ щагъэтIылъыжьыгъ.
Мариет (зыхэхьагъэхэмкIэ Тыу) Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым IэкIыб къэралыгъуабзэхэмкIэ ифакультет къыухыгъ. Адыгеим ит къуаджэу Кощхьаблэрэ ПсышIопэ районымкIэ поселкэу Шэхапэмрэ ягурыт еджапIэхэм инджылызыбзэр ащаригъэхьыгъ, къэгъагъэхэм ыкIи субтропическэ культурэхэм якъэгъэ­кIын пылъ Шъачэ дэт ВНИИ-м научнэ-техническэ информациемкIэ купэу иIэм ипащэу нэужым Iоф ышIагъ. Мос­ковскэ къэралыгъо социальнэ университетым икъутамэу Шъачэ щыIэм бзэшIэныгъэмкIэ ыкIи романо-германскэ бзэ­хэмкIэ икафедрэ ипащэу, егъэджэн-пIуныгъэ IофымкIэ пащэм игуадзэу Мариет щытыгъ, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатыгъ, доцентыгъ. Джырэ уахътэм пенсием щыI, ипшъашъэу Фатимэ ыпIугъ.
Мирэ (Избашэ) Кощхьаблэ щыпсэугъ. КультурэмкIэ институтэу Краснодар дэтым итхылъеджэпIэ отделение къыухыгъ, илъэсыбэрэ тхылъеджапIэм щылэжьагъ. ИкIалэу Бислъанрэ ипшъашъэу Бэлэрэ ыпIугъэх. 2008-рэ илъэсым дунаим ехыжьыгъ.
Къадырхъан (ЛIыф) Шэхапэ щэпсэу. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым ифилфак къызеухым ыуж поселкэм дэтыгъэ тхылъеджапIэм щылэжьагъ, ащ къыкIэлъыкIоу илъэс 30-м ехъурэ урысыбзэмрэ литературэмрэ чIыпIэ еджапIэм щаригъэхьыгъ, апшъэрэ категорие зиIэ кIэлэегъадж, къэлэ аттестационнэ комиссием хэтыгъ. Къадырхъан УФ-м гъэ­сэныгъэмкIэ и Министерствэ и Щытхъу тхылъ къыфагъэшъошагъ. ПсышIопэ районым идепутатхэм я Совет хадзэу хъугъэ, ПсышIопэ районым ихьыкум инароднэ заседателэу щытыгъ. ШъэуитIу ыпIугъ — Заурбекрэ Аслъанрэ.
Ныбэ Анзор.