Зыфэсакъыжь-зэкIэубытагъэу, Iушэу, гъэсагъэу, Iофыр икIасэу, шъхьэлъытэжь ин, шъыпкъагъэ хэлъэу, укъэзымыгъэукIытэжьыщтэу, ухэтми, узэхэзышIыкIын цIыфыгъ ХъутIыжъ Кимэ. ЩэIэфэ, зыфэгъэкIотэжь-зышъхьасыжь имыIэу, иадыгэ лъэпкъ щыIэкIэшIу ыгъоты­ным, ащ зэфэдэкIэ шIэныгъэр хэпхъэгъэным дэлэжьагъ, лъэуж нэф къыгъэнагъ.

ШышъхьэIум и 20-м Хъутыжъ Кимэ къызыхъугъэр илъэс 90-рэ хъугъэ, ежь лIым къыгъэшIагъэр илъэс 75-рэ, ар зафэу, дахэу пхырищыгъ.
«ШIу зышIэрэм, шIу фыщылъ» аIо адыгэхэм, ащ елъытыгъэу ХъутIыжъ Кимэ ищыIэныгъэ, итворческэ гъогу зыфэдагъэр, зэрэкIэкIыгъэр тыгу къэдгъэкIыжьын.
Иунагъу, икъэхъукI
ХъутIыжъ Кимэ шышъхьэIум и 20-м 1935-рэ илъэсым Теуцожь районымкIэ къуаджэу Ленинэхьаблэ (хыIэрышIым ычIэгъ хъугъэ къуаджэм ащыщ) къыщыхъугъ. Ятэу Къаншъао къоджэ партийнэ ячейкэм исекретарэу, Щынджые колхозым итхьаматэу Iоф ышIагъ. Янэу Миланэ Славянскэ районым ит станицэу Петровскэм щыщ унэгъо Iужъу ­-къихъухьэгъагъ, кIэлэ­егъэджагъ, опсауфэ, еджэпIабэмэ Iоф ащишIагъ, адыгэхэм еджэкIэ-тхакIэ ашIэнымкIэ, уры­сыбзэр аIулъ хъунымкIэ зышъхьасы­жьыгъэп.
1941 — 1945-рэ илъэсхэм Хэгъэгу зэошхоу тичIыгу щыхъушIагъэм цIыф жъугъэ хыехэм зэрарыбэ арихыгъ. Ащ иапэрэ илъэс Кимэ ятэу Къаншъао фрон­тым Iухьагъ, ежь изэкъуагъэп, ыш­хэу Шумафи, Хьасани зэо машIом хэс­тыхьагъэх, къагъэзэжьыгъэп…

Сыдэу пшIына?!. ЫшIэрэм фэдэу Къаншъао ягуащэ къелъэIугъагъ заом ежьагъэу: «Къэсымыгъэзэжьымэ, сыо­лъэIу, кIалэхэр епщажьэхэу нэмыкI чIы­пIэ ыкIи унэ щымыпIух, зыщыщхэм — лIакъом кIэрымычых». Ежь Кимэ къызэриIотэжьыщтыгъэмкIэ, янэ тым иосыет ыгъэцэкIагъ, Ялъфыгъэхэу Азмэт, Рэмэзан, Ким зэрилъэкIэу ным ыпIугъэх. Кимэ исабыигъо-кIэлэцIыкIугъо зэожъ жъалымым Iэпихыгъагъ. 1953-рэ илъэсым зэшищым янэ лIагъэ, тыри заом щыфэхыгъагъ, ежь-ежьырэу джы ашъхьэ аIыгъыжьын фэягъ. Азмэт ана­хьыжъыгъ ыкIи тым ычIыпIэу ышна­хьыкIитIу сыдигъуи ашъхьащытыгъ. Кимэ еджэпIэ заулэмэ ащеджэн фаеу хъугъэ: къутырэу Городскоим, къуаджэхэу Пэнэжьыкъуае, Джэджэхьаблэ лъэсэу кIомэ-къэкIожьзэ гурыт еджапIэр къыу­хи, Адыгэ къэралыгъо институтым чIэ­хьагъ, дэгъу дэдэу щеджагъ. Ащ партием щыхэхьагъ.
Iофыр — псэ пыгъэкIэжь
Институт ужым комсомол IофшIэным зыритыгъ. Комсомолым и Мыекъопэ къэлэ Комитет исекретарэу ригъажьи, ащ ия 2-рэ ыкIи иапэрэ секретарыгъ. Ащ ыуж Адыгэ хэку комитетым икомсомол организацие иапэрэ секретарь хъугъэ.
Илъэси 5-м ехъурэ Мыекъопэ къэлэ исполкомым итхьаматэ иапэрэ годзагъ. Радиомрэ телевидениемрэ яхэку комитет илъэси 10-рэ (1973 — 1983-рэ илъэсхэм) итхьамэтагъ. Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым илъэс 1,5-рэ идиректорыгъ. 1985 — 1996-рэ илъэсхэм Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым иректорыгъ, ар университет шIы­гъэныр ыпшъэ ифагъ, ХъутIыжъ Кимэ ащ иапэрэ ректорыгъ. Пенсием зэкIом, ежь зэхищэгъэ университетым студентхэр щыригъэджагъэх.
К. Къ. ХъутIыжъыр тарихъ шIэны­гъэхэмкIэ докторыгъ, профессорыгъ, апшъэрэ еджапIэм шIэныгъэхэмкIэ и Дунэе академие и Къыблэ-Урысые Академие, педагогическэ ыкIи шIэныгъэ Академием (къ.Москва) яакадемикыгъ. АР-м шIэныгъэмкIэ изаслуженнэ Iофы­шIэшхуагъ, орденхэр ыкIи медальхэр къыфагъэшъошагъэх. 2003-рэ илъэсым къыдэкIыгъэ энциклопедиеу «Урысыем ицIыф анахь дэгъухэр» зыфиIоу томитIу хъурэм щыщэу «Родинэм ыкъо шIа­гъохэр» зыфиIорэм къыщыхаутыгъэхэм ащыщ. ХъутIыжъ Кимэ АР-м и Президент дэжь щызэхащэгъэ комиссием идис­сертационнэ Совет хэгъэгу тари­хъымкIэ ипэщагъ. Ежь Кимэ ышъхьэкIэ ныбжьыкIэ гъэсэгъэ-еджагъэхэр щыIэ хъунхэм ишъыпкъэу дэлэжьагъ. Мы зэ­кIэм къаушыхьаты ХъутIыжъ Кимэ Къан­шъао къор щэIэфэкIэ, мыпшъыжьэу, дахэу, дэгъоу, адыгэ лъэпкъым ищы­Iэ­кIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэным ыкIи ишIэныгъэ-гъэсэныгъэ хэгъэхъогъэным зэрэдэлэжьагъэр.
Кимэ шIэныгъэлэжь гъэсэгъэшхуагъ
Анахьэу гу зылъыозгъатэрэр илъэс пшIы пчъагъэм ылэжьыгъэ темэ инэу адыгэхэм яшэкIон хабзэ фэгъэхьыгъэр ары. Кимэ ежь къытэшIэкIыгъэ дунаир зыпишIын щыIагъэп: къэкIырэ лъэпкъхэр, псэушъхьэхэм ядунай зэригъэшIэным емызэщыжьэу пылъыгъ, шэкIоныр икIэсагъ. Ятэжъым ятэжьэу Къэнае зыцIэ Iугъэ шэкIуагъ, ежь Кимэ ышнахьыжъи­тIуи шэкIоныр агу рихьыщтыгъ. Джащ фэдэу ХъутIыжъ Кимэ щыIэныгъэр
зэ­рэщытэу зыгу нэсэу, ащ гукIи псэкIи готыгъэ шIэныгъэлэжьышхо гъэ­сэгъагъ.
ТхылъитIу хъоу «Охота у адыгов» зыфиIоу къыдигъэкIыгъэм чIыопсым иухъумэнкIи, адыгэ этнографием ылъа­псэ гъэпытэгъэнымкIи мэхьанэшхо зэриIэр шIэныгъэ дунаим щыхагъэунэфыкIыгъ. Мы зэкIэм къаушыхьаты Кимэ цIыф гукъабзэу, гукIэгъушIэу, шIушIэным фаблэу зэрэщыIагъэр, зэрэакъылышIуа­гъэр, ар дахэу лъэпкъым, Хэгъэгум зэ­рафигъэIорышIагъэр, теубытэгъэ пытэ, щэIэгъэшхо сыдымкIи, хэткIи хэлъыгъ, цIыфхэр илъэпIагъэх.
Иунагъу
ХъутIыжъ Кимэрэ Тхьагъэпсэу Хьамедэ ыпхъоу Розэрэ унэгъо дахэ зэ­дашIагъ. ТIури зэфэсакъыжьхэу, яIорэ-яшIэрэ зэтехьэщтыгъ. Иунагъо Кимэ ипкъэушхуа­гъ: ишъхьэгъусэу Розэ, ыпхъу­хэу Заремэ, Ларисэ (тIуми апшъэрэ гъэ­сэныгъэ зэрагъэгъотыгъ, унэгъо бын дахэх), пхъорэлъфхэр цIыфы хъугъэх.
Зэшъхьэгъусэхэу ХъутIыжъ Кимэрэ Розэрэ зэфэдэу шIэныгъэм мэхьанэ ратыщтыгъ, «цIыфы» зыцIэм уасэ фа­шIыщтыгъ. ЯшIошI-еплъыкIэхэмкIэ сы­дигъуи нэбгыритIур зэдэгуащэщтыгъэх, ау Iон-къэIожьын шэн дэир ахэлъыгъэп. Унэгъо гупсэф ашIагъ, ялъфыгъэхэри гъогу занкIэ рэкIох.
ТхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ
ХъутIыжъ Кимэ
къыриIуалIэрэр:
— ХъутIыжъ Кимэ институтым щеджэщтыгъ, сэ гъэзетэу «Со­циалистическэ Адыгеим» культу­рэмкIэ, бытымкIэ, литературэмкIэ иотдел сырипащэ зэхъум, усэ тхыгъэхэр къысфихьыхэу, ахэр­ къы­фыхэсыутыхэу хъугъэ. Кимэ ин­ститутыр къыухы зэхъум, IофшIапIэмкIэ зэрэхъущтым ыгъэгумэкIэу садэжь къычIэхьэгъагъ, джащы­гъум редактор шъхьаIэу тетыгъэ Андырхъое Джантэмыр Iофым щызгъэгъозагъ, сиотдел къыштэмэ зэрэсшIоигъор есIуагъ ыкIи пащэр ащ къезэгъыгъагъ. МыдыкIэ Хъу­тIыжъ Кимэу сызпаплъэрэр къэ­лъэгъожьыгъэп, къызэрэнэфагъэмкIэ, къэлэ комитетым икомсомол организацие Iоф щишIэнэу рагъэблэгъагъ., КIэлэ Iуш зэкIэупкIагъэр ­
ащ дэгъоу Iузэгъагъ, мэзитIу горэ те­шIи, я II-рэ ыкIи а I-рэ сек­ре­тарэу горком комсомолым хадзыгъ. Кимэ дэгъоу сшIэщтыгъ, ягуащэу Розэ урысыбзэмрэ литературэм­рэкIэ икIэлэегъаджэу, педучилищым етIанэ завучэу щытыгъ. НэбгыритIури творческэ цIыф дэхагъэх, Розэ сипоэзие лъэшэу икIэсагъ, дэгъоу усэхэм къяджэщтыгъ, япшъэ­шъи­тIуи гъэсэгъэ еджагъэх. Заремэ фи­лолог, усэхэр лъэшэу икIасэх.
Мы зэкIэ къыкIасIорэр, Кими Рози щэIэфэхэ цIыфыгъэ нэхъой дахэ ахэлъэу адыгэ лъэпкъым зэрэфэлэжьагъэхэр, лIэужыкIэр зэрапIугъэр, шъхьэлъытэжь яIэу, узкIырыплъынхэу зэрэщытыгъэхэр ары.
Сэ сшъхьэкIэ, (тхыгъэм сыриавтор), ХъутIыжъ Кимэ ректорзэ гущыIэгъу дэсшIынэу хъугъагъ, цIыфыгъэ дахэ зэрэхэлъыр, иIокIэ-шIыкIэ шапхъэхэр сыгу къинагъэх. Нэужым Роза Хамедовнам имэфэкI фэгъэхьыгъэу сыдэгущыIэнэу яунэ сыщыIагъ. НэбгыритIум азыфагу зэгурыIоныгъэу илъыр ягъэ­псыкIэ-шIыкIэ къыхэщыщтыгъ, фэбэгъэ-­шъэбагъэр, шъыпкъагъэр ягущыIэ къы­хэщыщтыгъ, яцIыфышIугъэ уигъатхъэу, щысэ пфэхъущтыгъ.
ЦIыфхэм уагурыIоным, уафэсакъыным мэхьанэшхоу иIэр къыгурыIоу, ХъутIыжъ Кимэ илъэсипшI пчъагъэр хьалэлэу, егугъоу, иадыгэ лъэпкъ фи­шIэрэр шIомакIэу фэлэжьагъ. Ащ ишIу къетэжьыгъ, лIым ыцIэ псаум фэдэу непи раIо, ар — насыпыгъ.
Мамырыкъо Нуриет.