Джырэ лъэхъаным анахь зызыушъомбгъугъэ бзэджэшIа­гъэхэм ащыщэу къэнэжьых гъэпцIагъэ зыхэлъэу зэра­хьэ­хэрэр. ЫпэкIэ пчъагъэрэ къызэрэттхыгъэу, тишъолъыр ащ
фэдэ хэбзэукъоныгъэхэр мымакIэу мафэ къэс ща­гъэу­нэфых. Зэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъагъоу, цIыфхэм зэрарэу къафахьырэр сомэ мин заулэм щегъэжьагъэу минишъэ пчъагъэм нэсы.

Ежь гъэпцIагъэкIэ зэрахьэрэ бзэджэшIагъэхэм уахаплъэмэ, анахьэу ахэм къахэбгъэщынэу щытых Интернетым иамалхэр къызфагъэфедэзэ щэрэ нэпцI тучанхэм япхыгъэхэр. ЦIыфхэм егъэлые­гъащэу цыхьэ зэрашIырэр нахьыбэ­рэмкIэ бзэджашIэхэм къызфагъэфедэ, товархэм ыкIи фэIо-фашIэхэм уасэу яIэр нахь цIыкIоу къагъэлъагъо, къэбар нэпцI­хэр Интернетым инэкIубгъохэм къа­рагъахьэх.
Интернетым иамалкIэ щэфэныр
Зыгорэ зыщэфы зышIоигъом осэ цIыкIу иIэу ищыкIэгъэ товарыр Интер­нетым къызыригъуатэкIэ, ар зыщэрэм телефонымкIэ фытео е фатхэ. Нэужым бгъуитIум щэн-щэфыным епхыгъэ зэзэгъыныгъэ зэдашIы. Арэу зыхъукIэ, мы­хъо-мышIэхэм нахь псынкIэу ягухэлъ къадэхъу: щэфакIори яI, ащ товарыр ищыкIагъ, ахъщэри IэкIэлъ, джы узэрэфаеу цIыфыри бгъэделэн плъэкIыщт.
Щафэхэрэм товарыр зыфэдэр алъэгъурэп, щэрэр къыздикIыгъэр ашIэрэп, гущыIэ къодыекIэ бгъуитIум зэзэгъы­ныгъэ зэдашIыгъэу, хэбзэнчъэу зекIо­хэрэм щафэхэрэм яахъщэ псынкIэу къызIэкIагъэхьаным ыуж итых.

Товарым ыпкIэ пэшIорыгъэшъэу птынэу къыуаIомэ, ащ лъэшэу унаIэ тетын ыкIи гуцафэ уигъэшIын фае. Егъэ­зыгъэп ИнтернетымкIэ умыщафэмэ, тучан зэфэшъхьафхэр тызщыпсэурэ чIыпIэхэм бэу адэтых.
Полицием изэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, цIыфыр мэщафэ шIошIызэ, ымышIэрэм исчет ахъщэ зэрэригъэхьагъэм тетэу, зэпхыныгъэу нэбгыритIум яIагъэр джащ лъыпытэу зэпэу, товарыри ахъщэри къагъапцIэрэм ыгъотыжьырэп ыкIи къыфызэкIэ­кIожьырэп.
ШIыкIэхэр зэблахъух
ГъэпцIагъэ зыхэлъ нэмыкI зекIокIэ-­шIыкIэхэри щыIэх. Зитовар зыщэрэм щэфакIор зыфытеокIэ, макъэ къырегъэIу ежь-ежьырэу ыщэрэр къыфищэщтэу ыкIи къыритыжьыщтэу. Ау мыщ дэжьыми «шъхьаем» зыфиIорэ гупшысэр къыхахьэ.
Товарыр зыщэрэр хьаулыеу, гущыIэм пае, нэмыкI къалэ къимыкIынэу, ыпэкIэ лъыгъэкIотагъэу ыщэрэ товарым тефэрэ уасэм изы Iахь пэшIорыгъэшъэу ищыкIагъэу къеIо. Мыщ фэдэ цIыфым укъы­гъэпцIэщт.
Къэбарым
икъэухъумэн
БзэджашIэхэм цIыфым епхыгъэ къэбархэр аугъоих ыкIи зэрагъашIэх. Ахэм къызIэкIагъахьэхэрэм ащыщых лъэкъуа­цIэр, цIэр, телефоныр, Интернетым ежь цIыфым епхыгъэу ригъэхьэгъэ тхыгъэхэр ыкIи къэбархэр. Нэужым бзэджэшIагъэ зэрахьэ хъумэ, ахэм ащыщэу бгъэфедэным анахь IэшIэхыр къыхахы ыкIи ахэр къызфагъэфедэхэзэ зыдэгущыIэхэрэм араIорэр ашIошъ агъэхъу.
УкъамыгъэпцIэным пае

ГъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэу зэрахьэхэрэм джыри зы шIыкIэ ­къахэхъуагъ. Товарыр ИнтернетымкIэ пщэфы хъумэ, курьерым ар уиунэ къы­ни­гъэсыжьэу къыхэкIы. Пщэфырэр зы­фэ-дэр плъэгъугъэмэ, ар къэзыхьыжьыгъэм ахъщэ еотыжьы.
Ау мы Iофым нэмыкI узэгуцэфэн лъэныкъуи хэлъ. Курьерым къыхьы­жьыгъэ товарым ыуасэ банк картэмкIэ ибгъэхьанэуи къыхэкIы. УкъамыгъэпцIэным пае ащ лъэшэу унаIэ тебгъэтын фае. Сыда пIомэ къыхэкIы нэкIубгъо шъыпкъэм фэдэ бзэджашIэхэм зэхащэу ыкIи ащ итхэгъэ счетыр ахэм яеу.
Сакъыныгъэм
ишапхъэхэр
Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ джыри зэ шъолъырым щыпсэухэрэм закъыфегъазэ, Интернетым иамалхэр агъэфедэхэзэ щэн-щэфэным хэтхэ хъумэ, ащ шапхъэу пылъхэр зыщамыгъэгъупшэнхэу:
— банк картэр, паспортым дэт тхыгъэхэр ыкIи нэмыкI къэбарэу цIыфым ежь фэгъэхьыгъэхэр шъумышIэхэрэм аIэкIэшъумы­гъахь;
— «CVV-код» зыфиIорэр (ар банкым икартэ ыкIыбыкIэ ­тетхэгъэ цифрищыр ары) зыми епIо хъущтэп;
— смс-къэбархэр, кодыр е пароль зэфэшъхьафхэр, электроннэ почтэр аIэкIэшъумыгъахь;
— шъуимыщыкIагъэу шъулъы­тэрэ смс телефоным къакIомэ, ар къызэIушъумых ыкIи зыми фэшъумыгъахь;
— смс-кIэ къэкIогъэ программэхэр телефоным тешъумыгъэуцох, ахэр щынэгъончъэхэп;
— товарэу шъущэфырэр къы­шъуIэкIэмыхьэзэ ащ ыпкIэ лъы­шъумыт, апэрапшIэу ар зэжъугъэлъэгъумэ нахь тэрэз.
Зэрар къышъуахыгъэмэ, псынкIэу банкым макъэ ежъугъэIу (телефоныр банкым икартэу жъугъэфедэрэм ыкIыб тетхагъ) е полицием шъуфытеу, телефоныр — 02, мобильнэ зэпхыныгъэмкIэ — 102-рэ.
Гъомлэшк Байзэт.