ЗекIоным зегъэушъомбгъугъэным ыкIи къушъхьэлъэ чIыпIэхэр нахь зэгъэшIэгъэнхэм ате­гъэпсыхьагъэу къэухъу­мэн-къэгъэнэжьын Iоф­шIэнхэм адиштэу археологие ушэтынхэр Адыгеим щэкIох.

Мы лъэхъаным ащ фэдэ IофшIэнхэр зыгъэцакIэрэр пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Адыгеим иархео­логие» зыфиIорэм иэкс­пе­диций. Хэгъэгум ишъо­лъыр зэфэшъхьафхэм къа­рыкIыгъэ IофышIэ купэу Ни­колай Шевченкэм пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэм Азыщ къушъхьэтхыр еушэты, ащ Iошъхьэ 13 хэхьэ.
IофшIэнхэр зыкIорэ тхьа­мэ­фитIум кIэух дэгъухэр фэ­­хъугъэх. Iошъхьи 5 атIы­гъах. Ахэм ащыщэу къэхалъэу «Азишский-69» зыфи­Iорэм гъэшIэгъоныбэ къыщычIатIыкIыгъ. Пэсэрэ гъучI лIэшIэгъум епхыгъэ пкъыгъо­хэр ащ къыщыхагъэщыгъэх.
Николай Шевченкэм къызэриIотагъэмкIэ, Iуашъхьэм иушэтын лъагъэкIуатэзэ хьа­дэ гъэтIылъыпIэу къыхагъэ­щыгъэм хъулъфыгъи 4-рэ зы бзылъфыгъэрэ къычIагъо­тагъ. ЗэкIэхэри а зы пIалъэм зэдагъэтIылъыгъэх. Хьэдэ къупшъхьэхэу къагъотыгъэхэр зэкIэ къэгъэщыгъэхэу, къыблэм ылъэныкъокIэ гъэза­гъэхэу щытыгъэх. А лъэхъан чыжьэм гъэтIылъыкIэу яIа­гъэм диштэу ар гъэпсыгъэ.
Хьадэ гъэтIылъыпIэм ыбгъу­кIэ пкъыгъо зэфэшъхьафыбэ къыщагъотыгъ. Ахэм ащыщых джэрз бгъэхэIур, гъучIым хэшIыкIыгъэ пчыр, джэрз ощыр, машIо къызэрагъэтыщтыгъэ мыжъохэр, Iэхъухэр, нэмыкIхэр.
«Сурэт гъэшIэгъон нэгум къыкIэуцорэр. ТызэренэгуерэмкIэ, Iуашъхьэм щагъэтIылъыгъэр дзэкIолI пащэу щытыгъ, адрэхэр къепхыгъэ цIыфыгъэх. Гупчэ гъэтIылъыпIэм джэрзым хэшIыкIыгъэ шхоIухэр, тетхагъэ зиIэ гъучI пластинкэхэр ыкIи нэмыкIхэр чIэлъыгъэх. Iэшэ-шъуашэхэм ащыщэу джэрз ощыр, гъучI пчыр ыкIи нэмыкIхэр. Пэщэ дзэкIолIым зы бзылъфыгъэрэ дзэ­кIолIитIурэ дычIалъхьагъ, ахэми абгъукIэ къыщагъотыгъэх джэрз Iэхъухэр, зэхэгъэчъыхьэгъэ ды­шъэмрэ тыжьынымрэ ахэшIыкIыгъэ Iэлъынэхэр, щэбзащэхэр. А пстэуми къаушыхьаты а цIыфхэр купэу зыхахьэщты­гъэхэр ыкIи чIыпIэу аубыты­щты­гъэр», — къыхигъэщыгъ Николай Шевченкэм.
Ушэтын IофшIэнхэр лъэкIуа­тэх. Джырэ уахътэм диштэрэ шIыкIэхэр агъэфедэх, нэужым зэхафыжьыным пае пкъыгъохэм ащыщхэр къахахых, апэдэдэ теплъэ шъыпкъэу яIагъэр ыкIи уахътэу зашIыгъагъэхэр нахь икъоу гъэунэфыгъэнхэм пае. КъычIахырэ пкъыгъо пэпчъ къатхыхьэ. ЗэкIэ пкъыгъохэр зыпкъ зырагъэуцожьхэкIэ, ящыкIэгъэ тхынхэри зауххэкIэ, АР-м и Лъэпкъ музей ахэр раты­жьыщтых.
«Адыгеир археологием ылъэ­ныкъокIэ анахь мэхьанэ зиIэ шъолъыр гъэшIэгъонхэм къахеу­бытэ. Ушэтын зэфэшъхьафыбэмэ яшIуагъэкIэ непэ ти­рес­публикэ дунэе мэхьанэ зиIэ пкъыгъо гъэшIэгъонхэр иIэх, Мыекъопэ археологическэ культурэм ипкъыгъо цIэрыIохэри ахэм ащыщых. Джырэ экспе­дицием наукэмкIэ мэхьанэшхо иI. ТичIыгу иижъырэ тарихъ изэгъэшIэнкIэ ахэм кIэухэу афэ­хъущтхэм мэхьанэшхо зэряIэм сицыхьэ телъ. АР-м и Лъэпкъ музей икъэгъэлъэгъуапIэхэр ахэм къагъэбаищт къодыеп, ижъыкIэ шъолъырым щыпсэущты­гъэ цIыф лъэпкъхэм якощын, язэпхыныгъэ, социальнэ купэу зэрэзэтеутыгъагъэхэр гъэу­нэ­фыгъэнхэм, илъэс мин пчъагъэ­хэм къакIоцI культурэр зэ­рэ­зэ­Iэпахыжьыщтыгъэм уалъыплъэным иамал ахэм къатыщт», — къыхигъэщыгъ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.
Культурнэ кIэным хахьэхэрэм яспискэ пкъыгъо зэфэшъхьаф 4216-рэ къыхеубытэ, ахэр зэкIэ Адыгеим итых. Ахэм ащыщэу саугъэт 3899-р археологие кIэным ипсэуалъэхэм ащыщых.

АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу
къытырэ къэбархэмкIэ Тхьаркъохъо Сафыет.