«ЧIыгум пэпшIын щыIэп. Ащ игъомылэ куцI тегъэшIы», — еIо къуаджэу Хьакурынэхьаблэ щыпсэурэ Дэчъэ Рэщыдэ. Ащ илъэс 59-рэ ыныбжь, мэкъумэщ техникумэу Мыекъуапэ дэтыгъэр къыухыгъ, чIыгулэжьыным зыпылъыр илъэс 30 фэдиз хъугъэ.

Шъофым лэжьыгъэ культурэ зэфэшъхьафэу щишIэхэрэм анэмыкIэу, джы ищагу дэлъ хатэри ямышIыкIэу елэжьы. Ащ зэрэдафэу фэбапIэхэр щигъэпсы­гъэх. Ахэр зэдгъэлъэгъугъ ыкIи гущыIэгъу тыфэхъугъ.
ФэбапIэ пэпчъ квадрат метрэ 500 илъ, метри 4,2-рэ илъэгагъ, пленкэ IужъумкIэ ухъумагъэ. Мы уахътэм ахэм помидор лъэкъо 3000 ыкIи нэшэбэгу лъэкъо мин фэдиз ачIэт. Илъэсым ыкIэм нэс ихъызмэтшIапIэ помидор-нэшэбэгу тонн 15 фэдиз къычIихынэу мэгугъэ.

— Сыдым угу къыгъэкIыгъа уихатэ фэбапIэхэр щыбгъэпсыныр?
— Сянэ-сятэхэр хэтэрыкIхэр къагъэ­кIыным лъэшэу пылъыгъэх, помидорыр, нэшэбэгур, нэмыкIхэри алэжьыщтыгъэх. Ахэм ренэу садэIэпыIэщтыгъ. Илъэсыбэ хъугъэу чIыгулэжьыным ыуж сит, джы хэтэрыкIхэм нахь сапылъынэу къыхэс­хыгъ. ФэбапIэм шIуагъэу пылъыр дэ­гъоу ащ удэлажьэмэ, илъэс реным хэтэрыкIхэр къебгъэтынхэ плъэкIыщт. Ащ къы­хэкIэу мылъкоу хаплъхьэрэм зыкъегъэшъыпкъэ­жьы. ТапэкIи фэбапIэм зезгъэушъомбгъун гухэлъ сиI, нэшэбэгур нахьыбэу, щыбжьыир, нэмыкIхэри
къэдгъэкIы­щтых.
— Сыд фэдэ помидор лъэпкъха къэбгъэкIыхэрэр?
— «Маргари», «Пинк хит» зыфиIохэрэр ары. Мыхэр ятеплъэкIэ шэплъых, лъагэу мэкIых, зы лъапсэм килограмм 30 къыпэкIэ, гурымыкъыгъэ ахэлъэп. Мы помидор лъэпкъхэр цIыфмэ нахь якIасэу ащэфы.
— Лъэжьыгъэхэм якъэгъэкIын къин къыпщэхъуа?
— Къин зыпымылъ Iоф щыIэп. КъэбгъэкIырэм лэжьыгъэ дэгъу къебгъэтынэу уфаемэ, чэщи, мафи уимыIэу ащ упы­лъын, чIыгъэшIухэмкIэ уешIушIэн фае. ХьацIэ-пIацIэхэм, узхэм ащысыухъумэным пае уц атесэкIэ, витаминхэр акIэ­сэгъахъо.

— Уизакъоу мы Iофым упылъа?
— УIэшъхьэзакъоу мы зэкIэри пфэшIэщтэп, зэрэунагъоу тызедеIэжьы. ФэбапIэм пленкэр тетлъхьаным изакъо­ми, Iофыгъуабэ къыпэкIы. Сишъхьэгъусэу Сусанэ, тилъфыгъэхэу Айдэмыр, Рузанэ, Мыхьамэт къыдготых.
— ХэтэрыкIхэм якъэгъэкIын ­Iофыбэ къыпэкIа?
— Пчэдыжьым щыублагъэу фэбапIэм тыщэлажьэ. Тыгъэ нэстырым ащ учIэтын плъэкIынэу щытэп. Щэджэгъо ужым тиIофшIэн лъыпэтэдзэжьы, шIункI хъугъэу фэбапIэм тыкъычIэкIыжьы. Ты­пхъагъ тIозэ, гъэтIысыгъор къэсы, тыпкIагъ тIозэ, кIэчыгъор къэсы. Мафэм илъ сыхьат пчъагъэр сшIомакI, сфэхъу­рэп (мэщхы тигущыIэгъу), шъофыри хатэри зэдэпфыныр хьылъэ. Лэжьыгъэм иугъоин нахьи, иIугъэкIын нахь къин къысщэхъу. Урысыем икъэлэшхохэм ялIыкIохэр къытщыщэфэн фалIэх, ау ахэр зыфэе тонн 300-р зэкIэчэу къэтыугъоишъурэп.
— ХэтэрыкIхэм яугъоин игъо шъу­фимыфэу мэхъуа?
— Зы такъикъ лые умыгъэкIодэу лэжьыгъэм иIухыжьын чанэу зэшIопхын фае. Iофэу пшIэрэр имыкъоу, удеджэни фае, зышIэрэр упчIэжьэгъу пшIыныр тэрэз. IофшIэнымрэ шIэныгъэмрэ зэгопчынхэу щытэп ыпэкIэ улъыкIотэнэу уфаемэ. ХэтэрыкIыр игъом кIэмычымэ кIодыщт.
— ШIэныгъэу шъузэрылажьэрэр тыдэ къишъухыра?
— Лэжьыгъэ чылэпхъакIэхэм ыкIи чIыгум ианализхэм адэлэжьэрэ Мые­къуапэ дэт агрохимцентрэм зэпхыныгъэ дытиIэу Iоф дэтэшIэ. Ащ щылэжьэрэ специалистэу Бжьэц Асиет ишIогъэшхо къытегъэкIы. ЧIыгум ианализ етэгъэшIы, кислотностеу иIэр еуплъэкIу, нэужым ищыкIагъэр етэхьылIэ. ХэтэрыкIым ищыкIагъэр чIым хигъуатэзэ къэкIын фае.

— IужъугъэкIын шъумылъэкIыгъэмэ сыда яшъушIэрэр?
— Ащ фэди къыхэкIы. Лэжьыгъэу къытэлыекIырэр сишъхьэгъусэ егъэшIоIу. Банкэм арылъ шIоIугъэхэр ащэфымэ ашIоигъоу къыкIэупчIэх. А Iофым изегъэушъомбгъун тыдэлэжьэн гухэлъ тиI.
— Хатэм щыбгъэIэгъэ фэбапIэхэм анэмыкIэу, шъоф чIыгухэри олэжьы.
— Илъэс щэкI хъугъэу чIыгулэжьыным сыпылъ. АщкIэ упчIэжьэгъоу сиIэр синыбджэгъоу Шагудж Аслъан. Сыд фэдэрэ лъэныкъуи ар фэIаз. Уахътэу узыщыпхъэн, лэжьыгъэр зыщыIупхыжьын фаем тырегъафэ. Чылэпхъэ лъэпкъышIухэр мыгъэ игъом чIыгум едгъэкIугъэх. ­«Мэзэе шъхьангъупчъэхэр» къызызэIуи­хыгъэхэм тетэу IофшIэнхэр тыублэгъагъэх, бжыхьасэхэм минеральнэ чIыгъэшIухэмкIэ тяшIушIагъ, уцыжъхэр къахэмыкIэнхэм ыкIи уз къахэмыхьаным афэшI щэнаутхэр игъом ятхьылIагъэх, лэжьыгъэ дэгъу къызэритхыщтым пае тлъэкI къэтымыгъанэу ищыкIэгъэ Iоф­тхьабзэхэр зэхэтщагъэх.
— ХэтэрыкIхэм ялъытыгъэмэ шъоф лэжьыгъэхэм якъэгъэкIын нахь хьылъа?
— ЧIыгум угу етыгъэу удэлажьэмэ, къыотэжьыщт — шъофыри, хатэри. ЧIым псэ пыт, тэрэзэу удэзекIомэ къыпфигъэ­гъущтэп.
— Ащ узэрыдэлэжьэщт техникэр уиIа?
— Ары комбайни, трактори, тызэрып­хъэни, тызэрыжъони, губгъо IофшIэнхэр зэрагъэцэкIэрэ Iэмэ-псымэхэри тиIэх. Коцыри, тыгъэгъазэри, хъырбыдз-нашэри мы илъэсым тшIагъэх. Лэжьыгъэ бэгъуагъэ къатынэу тыщэгугъы. Нэшэ-хъыр­быдзымрэ, помидор-нэшэбэгумрэ яугъоижьын зэтефагъэшъ тIэкIу тыфырикъурэп. ХэтэрыкIхэм ящэнкIэ къин тлъэгъугъэп, гъэрекIо къыщегъэжьагъэу щэфакIохэр тиIэх, типомидор зэрэIэшIур, щэнаут зэрэтемыутхагъэр ашIэшъ, бэ къытэуалIэрэр.
— ТапэкIэ сыд фэдэ гухэлъха уиIэ­хэр?
— ГухэлъышIухэр зыдэсIыгъых, пленкэм чIэмытэу щыбжьый къэзгъэ­кIынэу сыфай. КъэдгъэкIырэр зыщыдгъэ­шIоIущт цех шъхьэгъусэм къызэIуезгъэ­хымэ сшIоигъу. «Унэгъо фермер» зыфиIорэ къэралыгъо программэм сыхэлэжьэнэу исэхъухьэ. ХъызмэтшIапIэр ыпэкIэ лъыкIотэным, гъэхъагъэхэр ышIынхэм тыфэхьазыр, анахьэу респуб­ликэм къыщамыгъэкIырэ культурэ зэфэшъхьафхэр длэжьынхэу тегупшысэ.
— ХъызмэтшIапIэм зыкъегъэIэтыгъэным фэшI шъуикIалэхэм сыда ашIэрэр?
— ХъызмэтшIэпIэ анахь дэгъухэм ясатыр тыхэтыным кIалэхэр яшъыпкъэу дэлажьэх. Егъэджэнхэм, агрофорумхэм ахэлажьэх, зэгъэпшэнхэр ашIых. Хэукъо­ныгъэу тшIыгъэхэр дагъэзыжьынхэм пылъых. ЧIыгум илэжьын епхыгъэ Iоф­шIэныр чанэу зэшIуахы. Илъэс къэс аушэтынэу чылэпхъакIэхэр къащэфых, анахь дэгъоу зыкъэзыгъэлъагъохэрэр нэужым тэгъэфедэх.
— Непэ къуаджэм щылэжьэрэ чIыгулэжьым сыд фэдэ щыкIагъа иIэр?
— Шэуджэн районыр пштэмэ оптовэ бэдзэр зэрэтимыIэр гукъау. Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм нахь тащызэлъашIэмэ, тилэжьыгъэ уасэ иIэу тщэщтыгъ. Непэрэ мафэмкIэ «мыфедэми сатыу» зыфаIорэм фэдэу тэлажьэ.
— Лэжьыгъэ бэгъуагъэр къэпхьыжьыным сыда шъэфэу хэлъыр?
— Зигъор пшIэмэ чIыгур къызэрэотэжьыщтыр сэ сшъхьэкIэ згъэунэфыгъэ. Арышъ, амалэу уиIэр епхьылIэнышъ, зымыгъэгужъоу хэтэрыкIхэр, лэжьыгъэр ппхъынхэ, блэжьынхэ ыкIи Iупхыжьынхэ фае.
IэкIыбым къимыкIэу пстэури зэдгъотылIэжьын тлъэкIын фаеу сэлъытэ.

Лъэпшъыкъо Фатим.