Псауныгъэм игъэпытэн фэIорышIэрэ щыIэкIэ-псэукIэр къыхэзыхыхэрэм ябагъэкIэ Адыгеир апэ ит шъолъырхэм ащыщ. Физкультурэмрэ спортымрэ щыпылъхэм илъэс къэс ахэхъо ыкIи ахэм япчъагъэ процент 60-м кIэхьэ.

Спортым зыщыпылъыщтхэ чIыпIэхэм ахагъэхъо зэпыт, гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъоми, мы IофшIэныр зэпагъэурэп – кIэлэцIыкIухэр спортым пыщагъэу къэтэджынхэм пае зыгъэпсэфыпIэхэм къякIолIагъэхэм Iофтхьэбзэ гъэшIэгъон­хэр афызэхащэх. Непэрэ мэфэкIым ипэгъокIэу «Адыгэ макъэр» щыIагъ кIэлэцIыкIу зыгъэпсэфыпIэу «Лань» зыфиIорэм.
Физкультурникым и Маф
Спорт Iофтхьэбзэ гъэшIэгъон мыщ щыкIуагъ. Джырэ уахътэм Херсон хэкум къикIыгъэ кIэлэцIыкIухэм ащ зыщагъэ­псэфы ыкIи япсауныгъэ щагъэпытэ.
АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иотдел зэфэшъхьафхэм якъулыкъушIэхэр лагерым еблэгъагъэх, кIэлэцIыкIухэм зарядкэ арагъэшIыгъ, зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэр афызэхащагъэх, хьэхэр зыгъэсэрэ къулыкъум иIофшIэн зэрэзэхащэрэр арагъэлъэ­гъугъ, гъогурыкIоным ишапхъэхэр къафаIотагъэх.

Шъолъыр обществэу «Динамо» зыфиIорэм ипащэ игуадзэу, полковникэу Александр Леваковыр ныбжьыкIэхэм гущыIэгъу афэхъугъ. Спортым мэхьанэу иIэр къафиIотагъ ыкIи ащ зыфагъэзэнэу къяджагъ. Мы аужырэ илъэс 14-м физкультурникым и Мафэ ипэгъокIэу «Зарядка со стражем порядка» зыфиIорэр зэрэзэхащэрэр къыхигъэщыгъ. «Динамэм» хэт къулыкъушIэхэм спортымкIэ гъэхъагъэу яIэхэр нэужым къафиIотагъ.
Лагерым щыIэхэм мы мафэр чэфэу, пкъышъолымкIэ шIуагъэ пылъэу рагъэ­жьагъ. Спортым имастерхэу, Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ ичемпионат пчъагъэмэ зэрифэшъуашэу закъыщызыгъэлъэгъогъэхэ зэшхэу Шаханэ Нурдинрэ Мурадинрэ пчэдыжьыр зэребгъэжьэн фаер къарагъэлъэгъугъ, ягъусэхэу зарядкэ ашIыгъ. Нэужым полицием икапитанэу Боджэкъо Бис­лъан ягъусэу бэнэнымкIэ шIыкIэ амалэу щыIэхэр зэрагъэшIагъ. Хьэхэм пшъэ­рылъэу афагъэуцурэр псынкIэу зэрагъэ­цакIэрэр кIэлэцIыкIухэм ашIогъэшIэгъон дэдагъ. Хьэ гъэсагъэхэм наркотикхэр, къэорэ пкъыгъохэр лъэтемытэу къагъо­тыгъэх, кIэзыIэжьыгъэ бзэджашIэм кIахьэхи, къаубытыгъ.
ГъогурыкIоным ишапхъэхэр амыукъон­хэм фэгъэхьыгъэу къулыкъушIэхэр нэужым гущыIэгъу афэхъугъэх, патруль автомобилым готхэу кIэлэцIыкIухэм сурэт зытырахыгъ, регулировщикым Iоф зэришIэрэр аушэтыгъ. Нэужым ныбжьыкIэхэр спорт зэнэкъокъухэм ахэлэжьагъэх, анахь дэгъухэр къыхагъэщыгъэх. Херсон хэкум къикIыгъэхэм спортыр агу зэрэрихьырэр ыкIи ащ мэхьанэ ин зэрэратырэр къулыкъушIэхэм араIуагъ.
Лъэпкъ орэдхэмкIэ ансамблэу «Кубаночка» зыфиIорэм икъэгъэлъэгъонкIэ Iофтхьабзэр аухыгъ.
Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор
КIэлэцIыкIухэм языгъэпсэфыгъо лъэхъан гъэшIэгъонэу, шIуагъэ къытэу кIоным, шIэныгъакIэхэр зэрэрагъэгъотынхэм ыкIи агъэкIогъэ уахътэр шIукIэ агу къинэжьыным апае Адыгеим бэ щашIэрэр.
Мы илъэсым республикэмкIэ сэнаущыгъэ ин зыхэлъ нэбгыри 188-мэ гъэ­мэфэ лъэхъаным Урысые кIэлэцIыкIу гупчэхэу «Орленкэм», «Артекым» ыкIи «Сменэм» зыщагъэпсэфынэу путевкэхэр аратыгъэх. Ахэм анэмыкIэу нэбгырэ 1700-рэ фэдиз мы илъэсым Жьыубгъу дэт лагерэу «Морская волна» зыфиIорэм ыкIи псэупIэу Сукко щагъэпсыгъэ «Электроным» защагъэпсэфы.
АдыгеимкIэ, хабзэ зэрэхъугъэу, «Горная легенда» ыкIи «Лань» зыфиIохэрэм Iоф ашIэ. Республикэм щыщ нэбгырэ миным ехъу мыхэм якIолIэщт. Респуб­ликэм ис кIэлэцIыкIухэм анэмыкIэу мы аужырэ илъэсхэм Херсон хэкум и Геническэ район къикIыхэрэри тишъолъыр къэкIох, япсауныгъэ щагъэпытэ. Ащ нэмыкIэу илъэс къэс мафэрэ Iоф зышIэрэ лагерьхэр гъэсэныгъэ учреждениехэм мэкъуогъу мазэм къащызэIуахых. Мы илъэсым 92-мэ Iоф ашIагъ, нэбгырэ мини 5,7-мэ ахэм защагъэпсэфыгъ.
Я 4-рэ чэзыур аублагъ
Мыекъопэ районым ит псэупIэу Каменномостскэм дэт лагерэу «Лань» зыфиIорэм Херсон хэкум щыщ кIэлэцIыкIу 600 къекIолIагъ, ахэр щэу гощыгъагъэх. Аужырэ, яплIэнэрэ чэзыур бэмышIэу аублагъ, нэбгыри 176-мэ яуахътэ республикэм гъэшIэгъонэу ыкIи шIуагъэ къытэу щагъакIо.
— Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор ыкIэм фэкIо, аужырэ чэзыур шышъхьэIум и 5-м тыублагъ, и 25-м нэс кIэлэцIыкIу­хэр щыIэщтых. Мыгъэ апэрэ чэзыуитIум ыкIи аужырэм Херсон хэкум къикIыгъэ кIэлэцIыкIухэр ары къэкIуагъэхэр. ­Адыгеим иныбжьыкIэхэр ящэнэрэм щыIагъэх. Нэбгырэ пэпчъ игъэмэфэ зыгъэпсэфыгъо ыгу къинэжьыныр, тилагерь ща­гъэкIогъэ уахътэр ащымыгъупшэныр пшъэрылъ шъхьаIэу зыфэдгъэуцужьыгъ. Ар дэгъоу къыддэхъоу сэлъытэ, сыда пIомэ, ахэр фэмыехэу мэкIожьых. Гъо­гуонэ кIыхьэ къызэпачыми, янэ-ятэхэр къафэмыгумэкIыхэу, гупсэфэу щыIэх. Зыныбжь имыкъугъэхэм бэ анэ кIэкIыгъэр, ар атедгъэуныр, гукъыдэщэегъу тафэхъуныр, Адыгеим щыпсэухэрэр зэрэцIыфышIухэр ядгъэлъэгъуныр ары тызыпылъыр,— еIо лагерым ипащэу Роберт Мардыросьян.

ШIуагъэ пылъэу, щынэгъончъэу кIэлэцIыкIухэм загъэпсэфы ыкIи япсауныгъэ апсыхьэ. Лагерым пэшIорыгъэшъэу программэ гъэшIэгъон зэхигъэуцуагъэу, АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ ащ дыригъэштагъэу Iоф ешIэ. Ащ къыдыхэлъытагъэу мафэ къэс кIэлэцIыкIухэм яшIэныгъэхэм ахэзыгъэ­хъощт Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр псауныгъэр псыхьэгъэным фытегъэпсыхьэгъэ лъэс зекIонымкIэ Iофтхьабзэхэр ныбжьыкIэхэм афызэхащэх. Мыекъопэ районым чIыпIэ дэхабэ иI, ахэр къарагъэплъыхьэх, джащ фэдэу спортым ылъэныкъокIи зэнэкъокъухэр ренэу афырагъэкIокIых.
— Тиреспубликэ щагъэкIогъэ уахътэр агу къызэринэжьыщтым, тишъолъыр икультурэ зэрядгъэлъэгъущтым тыпылъ. Художественнэ, техническэ ыкIи социальнэ творчествэм алъэныкъокIэ зыныбжь имыкъугъэхэм мафэ къэс Iоф адэтэшIэ. Гъэсэныгъэ тедзэ кIэлэцIыкIухэм ядгъэгъотыным фытегъэпсыхьэгъэ лицензие тиIэ хъугъэу спортым, актер ыкIи театральнэ IэпэIэсэныгъэм япхыгъэу яшIэныгъэхэм ахэтэгъахъо. Дэгъоу, тэрэзэу узэрэгущыIэщтыр ятэгъашIэ, — еIо тигущыIэгъу.
КIэлэцIыкIухэм яхэгъэгу шIу алъэгъу­ным къыдыхэлъытэгъэ Iофтхьабзэхэри зэхащэх. Джащ фэдэу хэушъхьафыкIыгъэ лъэныкъоу «Урысыер» зыфиIорэр яIэ хъугъэ. Тикъэралыгъо, тишъолъыр афэгъэхьыгъэ орэдхэр зэрагъашIэх, театральнэ къэгъэлъэгъонхэр агъэуцух.
Лагерым ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, мыгъэ сабыйхэм ялъэIукIэ предпринимательствэм епхыгъэ джэгукIэхэр зэхащэх. Ежь ашIыгъэ ахъщэу «ланюшки» зыфиIорэмкIэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ федэ къэзытыщт тучанхэр, чIыпIэ зэфэшъхьафхэр къызэIуахых. Джащ фэдэу аукционкIэ IэшIу-IушIухэр къащэфых.
Щынэгъончъэным ылъэныкъокIэ пшъэ­дэкIыжь ин ахьы, чIыпIэ зэфэшъхьафхэм камерэхэр ащагъэуцугъэх, къэрэгъулэ пчъагъэмэ Iоф ашIэ. Чэзыур окIофэ АР-м ошIэ-дэмышIэ IофхэмкIэ и Министерствэ, Адыгеим хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ, Росгвардием иIофы­шIэхэр ыкIи нэмыкI къулыкъу зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр ныбжьыкIэхэм гущыIэгъу афэхъух. Джащ фэдэу республикэм итворческэ купхэр лагерым къэкIох, ахэм концертхэр, мастер-классхэр къатых. КIэлэцIыкIухэр народнэ творчествэм, лъэпкъ шэн-хабзэхэм нэIуасэ афашIых.
Мы мафэхэм «Хэгъэгум иухъумакIохэр» зыфиIорэ фондым икъутамэ иIофышIэхэм лIыхъужъым иурок мыщ щызэхащагъ. «ЛIыхъужъэу къэхъухэрэп» зыфиIорэ проектым къыдыхэлъытагъэу апшъэрэ купым хэтхэм гущыIэгъу афэхъу­гъэх. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием иветеранэу Станислав Хоружий IукIагъэх.
КIэлэцIыкIоу лагерым къэкIуагъэхэм аныбжь илъэси 7-м къыщегъэжьагъэу 17-м нэс, ахэр дружини 6-у зэтеуты­гъэх, вожатэ тIурытIу ахэт. Ахэр студентых, нахьыбэмэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр зэрагъэгъоты. ПэшIорыгъэшъэу зэкIэми егъэджэн курсхэр акIугъэх, къулайныгъэ зэряIэр нэрылъэгъу тфэхъугъ, сабыйхэм дэгъоу агурыIуагъэх.
Ежь Роберт Мардыросьян илъэс пчъа­гъэ хъугъэ лагерым Iоф зыщишIэрэр, вожатэ къызэрыкIоу ригъажьи, лагерым ипащэ хъугъэ. ИIофшIэн ыгу рехьы, сабыйхэм зэрахэтым гухахъо хегъуатэ. Херсон хэкум къикIыгъэхэм алъэгъурэр зэкIэ зэрашIогъэшIэгъоныр, осэ ин зэрафашIырэр игуапэу къыхигъэщыгъ.
Илъэсищ хъугъэу вожатэу Iоф зышIэрэ А. Литвинам гущыIэгъу тыфэхъугъ. КIэ­лэегъэджэ колледжэу Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэр ащ къыухыгъ. Аужырэ илъэсхэм ежь ишIоигъоныгъэкIэ гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъом лагерым къэ­кIо, мыщ щигъотырэ шIэныгъэхэр исэнэхьаткIэ къыфэфедэжьынхэу елъытэ. ДжырэкIэ илъэс 13 зыныбжьхэм якуп ары зыхэтыр, чыжьэу къикIыгъэ кIэлэцIыкIухэм алъэгъурэр зэкIэ зэрашIогъэ­ш­Iэгъоныр, зэрэгубзыгъэхэр къеIо. Ахэм яшIошIхэр къыдалъытэзэ мафэ къэс Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр, пкъышъолыр зыгъэпытэщт джэгукIэхэр, зэнэкъокъу­хэр афызэхащэх.
Лагерым щыIэ кIэлэцIыкIухэу гущы­Iэгъу тызыфэхъугъэхэм Адыгеим ичIыопс зэрэдахэр, ижь зэрэкъабзэр агъэшIагъо­зэ къаIотагъ. Ахэтых ахэм апэрэу республикэм къэкIуагъэхэр. Языгъэпсэфыгъо уахътэ гъэшIэгъонэу зэрэкIощтым яцыхьэ зэрэтелъыр хагъэунэфыкIыгъ. Вожатэу ахэтхэм зэрафэразэхэр, IэшIоу тфэ зэрагъашхэхэрэр къаIуагъ.
ДЕЛЭКЪО Анет.