Нэшэ-хъырбыдзхэм яугъоижьынкIэ Шэуджэн районым щыжъот. Къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае щыпсэурэ Хьагъурхэм яунагъо илъэс 20 хъугъэу хъырбыдз ешIэ. Ахэм яхъызмэтшIапIэ текIолIагъ, Iофхэм язытет якIалэу Рэджэб къытфиIотагъ.

Рэджэб илъэс зэкIэлъыкIохэм хъырбыдз-нэшэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэм якъэгъэкIын пылъ. Ащ къызэрэтиIуа­гъэмкIэ, къыгъэкIырэр зэкIэ Москва къикIырэ машинэхэм ащэфы, ар хэгъэкIи, Забайкальскэ краими ащэ. Лэжьыгъэ тонн 350-рэ фэдиз илъэсым Iуехыжьы.
— Апэрэ илъэсхэм ялъытыгъэ­мэ, мыгъэ шъо­фым къисхыжьыгъэм сигъэрэзагъэп, зэрэогъушхом иягъэ къэкIуагъ. Мэкъуогъу мазэр зэрэчъыIэм къыхэкIыкIэ нэшэ-хъыр­быдзхэм ащ фэдизэу ахэхъуагъэп. ЯIэшIугъэкIэ хъырбыдзри, нашэри дэгъух, ау ­жъгъэи ­хъугъэх. ЧIыгум инахьыбэр хъырбыд­зым едгъэубытыгъ. Нэшэ лъэпкъ­хэу «Лада» ыкIи «Эфиопка» зыфиIохэрэр сызэращымыгугъыгъэу тичIыгу щыбэгъуагъэх. Сатырэ 12-у згъэтIысхьагъэм сигъэ­рэзагъ, къэ­кIощт илъэсым езгъэхъущт. ЗэкIэмкIи гектари 6 тшIагъэр. Непэ Iухыжьыным ижъотыпI, — еIо тигущы­Iэгъу.

ИцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу ылъэ­гъугъэ мэкъумэщ Iоф­шIэным Рэджэб зыпищагъ, ятэу Хьалим иупчIэжьэгъоу, ищысэтехыпIэу культурэ зэмылIэужыгъо­хэр къегъэкIых, ищытхъу арегъаIо.
— Къуаджэм удэс зыхъукIэ, чIыгур шIу плъэгъун фае. Зэрифэшъуашэу удэлажьэу, ищыкIагъэр ебгъэгъотымэ, къы­о­тэжьыщт. Шъыпкъэ, ом изытети бэ елъытыгъэр, ау ­аужырэ шапхъэхэм адиштэрэ шIыкIэхэр къызфэдгъэфедэзэ, «капельнэ» зыфаIорэ псы кIэгъэ­хъоныр дгъэфедэзэ тэлажьэ, сыд фэдэ къиныгъо тыхэфагъэми, тыгу дгъэкIодырэп. Сэ сшъхьэ­кIэ цIыфым ипсауныгъэ егоон зылъэкIыщт химикатхэу нахь псынкIэу хъырбыдзыр къэзыгъэкIыщтхэр згъэфедэхэрэп. Ау хьацIэ-пIацIэхэм, узхэм ­ащыухъумэгъэным фытегъэ­псыхьагъэхэр ипIалъэм тескIагъ. Сатырхэм азыфагу лъэнтхъэир къы­мыгъэкIынэу культивацие тэшIы. Мыгъэ хъырбыдзым къы­тыгъэ лэжьыгъэм ащ фэдизэу симыгъэрэзагъэми, осэ ­дэгъу зэриIэм сиIофшIэн къыгъэшъыпкъэжьынэу сыщэгугъы, — еIо чIыгулэжьым. — Джы мы мэфэ фэбэшхохэм шъофым къы­хэнэжьыгъэ тIэкIури тыгъэм естыжьы. ЧылэпхъэшIухэу спхъыгъагъэхэр, гектарым гурытымкIэ тонн 50-м кIахьэу къи­кIыгъ, блэкIыгъэ илъэ­схэм ялъытыгъэмэ, ар зэхапшIэу нахь макI, ау федэ тиIагъэп пIон плъэ­кIыщтэп. Хъырбыдзыр блэжьыныр нахь къинми, ащ къы­тырэмкIэ нахь фед.
Рэджэб лэжьыгъэ дэгъу къыхьыным пае ищыкIагъэр зэкIэ ыгъэцэкIагъ, ­игъом ыпхъыгъ, тIогъогогъо ыпкIагъ, минеральнэ чIыгъэшIухэр ригъэкIугъэх, ау нэшэ-­хъырбыдзхэр зыпедзэхэ нэуж, цIыфхэм япсауныгъэкIэ иягъэ къэмыкIоным фэшI зыпари арихьылIэжьыгъэп.

— Илъэсыбэм лэжьыгъэм сызэрылъыплъэрэм зэфэхьысыжьхэр сигъэшIыгъэх. Гъатхэр чъы­Iэмэ е оялэмэ мы культурэм иягъэ къекIы, хъырбыдзыр къы­хэмыкIэу бэрэ пэлъы, икъу фэдизэу зиушъомбгъурэп, хахъорэп, нахь макIэу къыпэкIэ. Уаем чылапхъэр зигъэкIодыкIэ, икIэрыкIэу ппхъыжьынэу мэхъу. Гъэмэфэ фэбэшхоми иягъэ къэкIо, нэшэ-­хъырбыдзыр тыгъэм рес­тыхьажьы. Фабэр мафэм градус 35 — 40-м блэкIэуи ­къыхэкIы. Арышъ, джы тапэкIэ фэбапIэхэр сшIынхэ гухэлъ сиI. Лъэпкъ проектхэм ащыщэу предпринимательствэ цIы­кIумрэ гурытымрэ IэпыIэгъу афэхъугъэным фытегъэпсыхьагъэм къыдыхэлъытэгъэ программэу «Агростартапым» сыхэлэжьэн гухэлъ сиI, — еIо тигущы­Iэгъу.
ЧIыгулэжь ныбжьыкIэм къызэрэтфиIотагъэмкIэ, фэбапIэр зытыришIы­хьащт чIыгур ыгъэнэфэгъах. Ащ шIуагъэ къызэритыщтыр ешIэ, дэгъоу упылъмэ, илъэс реным хэтэрыкIхэр къыщыбгъэ­кIынхэ плъэкIыщт.
Рэджэб 1989-рэ илъэсым къэхъугъ. Гурыт еджапIэм ыуж АКъУ-м илъэпкъ факультет щеджагъ. КIэлакIэм ищыIэныгъэ спортым чIыпIэшхо щеубыты, атлетикэ онтэгъумкIэ мастерыцIэр студентызэ къыфагъэшъошагъ. Ятэ фэдэу тренер IофшIэныр къыхихыгъ. ИцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу яунагъокIэ агъэ­федэщтыгъэ чIыгу Iахьхэм ахигъэхъонышъ, чIыгулэжьыным ишъыпкъэу ыуж ихьанэу студентызэ фежьагъ. Зэрэригъэжьэгъагъэри хъырбыдзыр ары.
— Хъырбыдз къэбгъэкIыныр псынкIэп, коцыр е хьэр, тыгъэгъазэр е натрыфыр техникэмкIэ олэжьышъухэмэ, мы хэтэрыкIым лэжьэкIо Iапшъэр ары ищыкIагъэр. Ары нахь мышIэми, къулайныгъэрэ чаныгъэрэ пхэлъмэ, федэу къыхэпхыщтыр нахьыб. Анахь шъхьаIэр шъхьа­хынагъэ къызхэмыгъэфэныр, ищыкIагъэр зэкIэ игъом епшIылIэныр ары. Ащ ыужкIэ мэхьанэшхо иI къэбгъэкIырэр игъом IубгъэкIыным, — еIо Рэджэб.
Ащ фэдэу IупкIэу хъырбыдзым къызэрэтегущыIэрэр бгъэшIэгъонэу щытэп. Мы хэтэрыкIым икъэгъэкIын зыпылъ илъэсыбэм акъыл гъэнэфагъи екIолIэкIэ хэхыгъи иIоф къыфигъотыгъ.
— Бжыхьэм иаужырэ мазэу чIыгур ощхым зыщигъэшъокIырэм ужъон фае ащ псыр нахь ыIыгъыным фэшI. Ау ащ ыпэкIэ ар дэгъоу зэ-тIо уупкIэтэн фае. Ащ ыуж мэзаем къыхэфэрэ мэфэ ошIухэм затебгъэфэнышъ, культивацие пшIыщт. Мы Iоф­тхьабзэр джыри зэ епшIылIэщт мэлылъфэгъу мазэм ыкIэхэм адэжь, ппхъыным ыпэкIэ сыхьат зытIу иIэу. Дунаир ошIумэ, мэфи 10 — 12-кIэ апэрэ пкIэгъур етэгъажьэ. Лъапсэхэм уафэсакъызэ чIыгур бгъэушъэбыным мэхьанэшхо иI. ЯтIонэрэ пкIэгъур нахь псынкI. Ащи апэрэм ыуж мэфипшI нахьыбэ темыгъашIэмэ нахьышIу. Ящэнэрэ пкIэгъур зыфытегъэ­псыгъэр хъырбыдз лъапсэхэм язэкъоутын ары, — еIо чIыгулэжь ныбжьыкIэм.
Уахътэм къызэригъэлъэгъуагъэмкIэ, къэралыгъо IэпыIэгъур уимыIэу гъэхъагъэ пшIыныр къины.
— Грантыр къыдэсхымэ, пленкэр къытезылъхьэрэр къэсщэфы сшIоигъу. Ащ сомэ мин 320-рэ ыуас. Лъэшэу IэпыIэ­гъушхо тихъызмэтшIапIэ къы­фэхъущт, — еIо Рэджэб.
Нэшэ-хъырбыдзхэм анэмыкIэу адыгэ къэбри тигущыIэгъу елэжьы. Ащ икъэгъэкIын нахь шIопсынкIэу къытфиIотагъ.
— Адыгэ къэбым илэжьын сыфэмычэфэу сыублагъэ нахь мышIэми, лэжьыгъэ бэгъуагъэ къеты. Къэбым ишIэн федэу къы­чIэкIыгъ, къэкIорэ илъэсым нахьыбэу тшIэщт, — къыIуагъ Рэджэб.
Фермер ныбжьыкIэм гухэлъышIухэр иIэх. КъэкIорэ илъэсым лэжьыгъэ бэгъуагъэ къыхьыжьынэу мэгугъэ, непэ ащ дэлажьэ. Рэджэб зэгъэпшэнхэр ешIых, культурэ зэфэшъхьафэу рипхъы­хэрэм афэгъэхьыгъэ зэхахьэхэм ахэлажьэ, егъэджэнхэр екIух, культурэмэ якъэгъэкIын шапхъэу пылъхэр зэре­гъашIэ.
Колхозхэр, совхозхэр зыщымыIэжьхэ лъэхъаным чылэм IофшIэнэу дэлъыр бэкIэ нахь макIэ хъугъэ. Ар хэткIи шъэ­фэп. Ау нэутхагъэрэ чаныгъэрэ зыхэлъ лэжьакIохэм гъогубэ непэ зэрафызэIухыгъэри къыдэплъытэн фае. Хьагъур Рэджэб ащкIэ щысэтехыпI. Хьатыгъужъы­къуае дэс лэжьэкIо анахь пэрытхэм ащыщ, ичIыгу елэжьы, иунагъуи зыми щигъакIэрэп. АщкIэ зишIуагъэ къакIорэр хэти икIэсэ хъырбыдзыр ары.
Лъэпшъыкъо Фатим.