Къэралыгъо IэпыIэгъум ишIуагъэкIэ былымэхъо фермакIэ агъэпсыгъ. ЧIыгулэжьыным пылъых, былымхэр ахъух, джы адыгэ къуаери къыдагъэкIы. Шэуджэн районым ит хъызмэтшIапIэу «Фермер-къоешI» зыфиIорэм къуае зыщырахырэ цех къыщызэIуахыгъ. Мы шхыныгъом ифестивалэу Дахъо гъэхъунэм Iоныгъом щыкIощтым джы хэлэжьэнхэу загъэхьазыры.

Фермер ныбжьыкIэу Елбэшэ Анзор къызэрэтфиIотагъэмкIэ, яунагъокIэ сыдигъуи былымхэр аIыгъыгъэх, щэм икъэхьыжьын, къуаем иихын апылъы­гъэх. ТигущыIэгъу ятэу Аслъан бэшIагъэ чIыгулэжьыным зыпыхьагъэр. Лэжьыгъэ бэгъуагъэ илъэс къэс Iуехыжьы, анахьэу коцыр, тыгъэгъазэр. Техникэу зэрылэжьэщтхэм гъэ къэс хигъахъозэ, псэолъабэ ыугъоигъ. ЧIыгу гектар пчъагъэмэ къарыкIырэ лэжьыгъэмкIэ былымхэр пIыгъынхэр зэрэфедэр икIалэ риIощтыгъ. А охътэ дэдэм Анзор Мыекъуапэ дэт сымэджэщым юристэу Iоф щишIэщтыгъ нахь мышIэми, ятэ готэу дэлажьэщтыгъ. Анзор щыгугъыщтыгъ ялэжьыгъэ уасэ иIэу ащэн алъэкIыным ыкIи ащ дакIоу ябылымхэм арагъэшхырэ Iусыр ежьхэм къагъэкIын амал яIэным. Унагъор зэхэгущыIэжьи, Анзор юрист сэнэхьатыр ыгъэтIылъыжьынышъ, былымхъуным ятэрэ ыкъорэ ыуж ихьанхэу зэдаштагъ.
2017-рэ илъэсым «Дышъэ бжыхь» зыфиIорэ Урысые къэгъэлъэгъонэу Адыгеим щыкIуагъэм Елбэшэ Аслъан ихъызмэтшIапIэ «Былымхъуным анахь фэIэзэ фермер» щытхъуцIэр къыщыфагъэшъошагъ.
— 2017-рэ илъэсым хъызмэтшIапIэм икъызэIухын тегъэпсыхьэгъэ бизнес-план зэхэдгъэуцуагъ. Ащ ишIуагъэкIэ апэрэ грантэу сомэ миллиони 3 къытфатIупщыгъэти, чэм 26-рэ къэтщэфыгъ, ащкIэ тиIофшIэн тыублагъэ. Илъэсым былымхэм япчъагъэ 100-м нэдгъэсыгъ. Чэмхэр голштинскэ лъэпкъым щыщых, мафэм щэгъо­гогъо ащыщтыгъэх, зым гурытымкIэ литрэ 32-рэ фэдиз къытыщтыгъ, — еIо Анзор.

ЯтIонэрэ грантэу миллиони 9 хъурэр 2020-рэ илъэсым «Фермер-къоешIым» къыратыгъ. Елбэшэ Анзор къызэриIуагъэмкIэ, тракторитIурэ мэкъур зэраугъо­ижьырэ Iэмэ-псымэхэмрэ къащэфыгъэх, фермакIэ чылэ гъунэм щашIыгъ. Бжыхьэм ащ кощыжьынхэу загъэхьазыры. Гектари 10 хъурэ чIыгоу хабзэм къыритыгъэм къакъыр тырашIыхьагъ, зэтырагъэпсы­хьагъ. ШкIэ цIыкIухэр зыщаIыгъыщтхэр, щэ зыщырагъэшъощтхэр, зыщагъэпщэрыщтхэр шъхьафэу ашIыгъэх. Щэр зычIэтыщт гъэучъыIэлъэ унэри хьазыр. Метрэ 600 фэдиз зикIыхьэгъэ мыжъо гъогури къакъырхэм якIуалIэу ашIыгъ. Гектар 20 зэрылъ хъупIэр егъэфедэ. ЧIыгу гектар 60-м чэмхэм апае люцернэрэ натрыфрэ къащагъэкIы.
— Былымхъуныр псынкIагъоп, — къе­Iуатэ Анзор. — Ар мафэ къэс уздэлэжьэн фэе IофшIэн. Былыми 100-р жъы зэрэхъугъэхэм фэшI гъатхэм тщэжьы­гъэх. Джы ахэм ачIыпIэ чэм лъэпкъ дэгъухэр бжыхьэм тщэфыжьыщт. Тыпсаумэ, былымышъхьэр 200 сшIы сшIоигъу. ЦIыф къызэрыкIом ежь иамалкIэ гъэхъэгъэ­шхо ышIын ылъэкIыщтэп. АщкIэ хэбзэ грантыр IэпыIэгъушху. Тхылъхэм ягъэхьазырын къин хэлъэп, мэкъу-мэщымкIэ Министерствэм, район гъэIорышIапIэм яспециалистхэр къыбдеIэх. Къэралыгъор Iэпы­Iэгъу къызыпфэхъукIэ, кIуачIэ къыуеты, уиIоф нахь къегъэпсынкIэ. Былымхэр щысIыгъынхэу уахътэм диштэрэ фермакIэу сшIыгъэм гугъэпIэшхохэр фысиI. Къуаджэм нахь дэдзыгъэу псэолъакIэр згъэпсыгъэ.
Чэмахъор, чэмыщхэр зэрысыщт унэ зэхэтыр шъхьафэу зэтырагъэпсыхьагъ. ЛэжьакIомэ псэукIэ тэрэз зэряIэн фаер Анзор хигъэунэфыкIыгъ. ЯIоф зиушъомбгъумэ, IофшIэпIэ чIыпIэхэр цIыфмэ аратынхэ алъэкIыщт. Елбашэхэм яхъыз­мэтшIапIэ джыри нахь зырагъэушъомбгъун агу хэлъ, ащ пае къэралыгъо IэпыIэгъум къихьащт илъэсми кIэлъэIущтых.
Къуае зыщырахырэр
Былымэу иIэр ыщэжьыгъэми, щэр Красногвардейскэ дэт щэ заводым ыкIи къуаджэм дэс цIыфхэм къащищэфызэ, къоеихыным Анзор фежьагъ. Мы уахътэм къуаджэм щыщэу нэбгыритфымэ ащ Iоф щашIэ, IэпыIэгъу къыфэхъух.
— Адыгэ къуаер лъэпкъ шхыныгъо анахь шъхьаIэу тиI, ар республикэм итамыгъ. ХъызмэтшIапIэм къуае зы­шIырэ цех иIэным лъэшэу сыфэягъ. СигугъапIэ къыздэхъугъэшъ, сигушIуагъу. Щэ тоннитIум хэкIырэмкIэ едгъэжьагъ, тоннитфым нэдгъэсы тшIоигъу. Адыгеим ис къоешI цIэрыIохэм нэIуасэ сафэхъугъэу сиупчIэжьэгъух, — къеIуатэ тигущыIэгъу.
Непэ мэкъумэщышIэ ныбжьыкIэм рихьыжьэгъэ IофшIэныр егъэжьэпIэ къо­дый ныIэп. Ау тапэкIэ къое къыдэгъэкIыным лъэпсэ пытэ фишIынышъ, хэушъхьафыкIыгъэу къое лъэпкъ зэфэшъхьафхэм адэлэжьэн игухэлъ. «Унэгъо мэкъумэщ» зыфиIорэ къэралыгъо программэр къызфигъэфедэнышъ, щэм икъыдэгъэкIыжьынкIэ хъызмэтшIапIэ ыгъэпсын имурад.
— Узщыгугъыжьыным, пшIэрэр зэрэтэрэзым уицыхьэ телъыным мэхьанэшхо иI. Дэгъоу олэжьэ къодыекIэ хъущтэп, пшIэрэр ифэшъуашэу къэбгъэлъэгъон фае. Тикъуае зыщэфыхэрэм янахьыбэм ащ иIэшIугъэ ауплъэкIугъ ыкIи агу рихьыгъэу тапэкIи зэращэфыщтыр хагъэунэфыкIы. Адыгэ къуаем идэгъугъэ къыкIедгъэчы хъущтэп. Арышъ, джырэкIэ Iофэу сшIэрэр егъэжьэпIэ къодый, зысэгъасэ пIоми хъущт. Бэу продукциер къыдэзгъэ­кIыным ищыкIэгъэ шIэныгъэр зэсэгъэ­гъоты. IофшIэным дакIоу уеджэн фае, «сшIэрэр икъугъ» оIокIэ хъущтэп. Мыхэр, IофшIэнымрэ шIэныгъэмрэ, зэгопчынхэу щытэп, — еIо Анзор.
Ежь ышъхьэ имызакъоу, къыготэу лажьэхэрэри ащ фэдэ гупшысэхэм арыгъозэнхэ фаеу ащ елъытэ. Зэдегъэштэныгъэ купым хэмылъымэ, Iофыр кIэ­кIыщтэп. Арышъ, иеплъыкIэхэр дэзыгощырэ ныбжьыкIэхэмкIэ ащ зыкъеухъурэи. Ахэм ащыщ ышыпхъоу Цэй Мирэ. Анзор къоешI цехыр къызызэIуехым, къалэм къикIызэ, ыш гоуцуагъэу лаборантэу дэлажьэ. Цехым щэлажьэх Былымыхьэ Людэ, КIэрэщэ Ларисэ, Тхыгъо Заур, ХьапэкIэ Рузанэ, ХьапэкIэ Саидэ. Анзор янэу Жаннэ зыщызэкIоцIащыхьэрэ цехым щэлажьэ, адыгэ хьалыжъо ыкIи къое хьалыжъожъыехэр ешIых. Ишъхьэгъусэу Эммэ хъызмэтшIапIэм федэ къыхьыным иамалхэм алъэхъу. Зэрэунагъоу аIэ зэкIэдзагъэу зэдэлажьэх.
— КъыдэдгъэкIырэр шэпхъэшIухэм адештэ, IэшIу ыкIи цIыфым ипсауныгъэкIэ ишIогъэшхо къэкIо. Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм къуаехэр ащыIудгъэкIыныр тимурад. Къуаехэр зэрэщылъырэ мэфэ пчъагъэм хэдгъэхъоным фэшI жьы зэрымыт пакетхэм акIоцIытщыхьащтых. Анахь макIэми, мэфэ 50-рэ ахэр щылъын­хэ алъэкIыщт. Къуаем ишапхъэхэм лабораториер алъэплъэ, анализэу ищыкIагъэхэр хэтэхы, — еIо Цэй Мирэ.

— Щэм изехьан Iофышхо къыпэкIы, игъом гъэучъыIалъэм ар нэбгъэсын фае, — игущыIэ лъегъэкIуатэ Анзор. — Мылъку шIукIае пэIудгъахьи, упаковочнэ цех къызэIутхыгъ. Къуаеу къыдэдгъэкIырэм лъэпкъ зэфэшъхьафхэр хэдгъэхьащт. Адыгэ къуаер анахь щэ дэгъум хэшIыкIыгъэн фае. Къое гъэгъулъэр зэтедгъэп­сыхьагъ. Апэрэ къоишъэу дгъэгъугъэм язытет тигъэрэзагъ.
Адыгэ къое IэшIу ипхыным шъэфэу хэлъымкIэ Елбэшэ Жаннэ теупчIыгъ. Къоеихыным илъэс 20 фэдиз хъугъэу ар пылъ. ИкIалэ рихьыжьэгъэ Iофым иIахьышIу хишIыхьагъ.
— Ащ фэдиз шъэф хэлъэп адыгэ къуаем ишIын. Уищи, уимашIуи, уикъоепси зэтефэнхэ фае. ГущыIэм пае, килограммитIу къэзыщэчырэ къуаер ипхыным пае щэ литрэ 15 ищыкIагъ. Щэм тхъурбэ хэлъ зыхъукIэ, къуаер IэшIу хъущт. Ау машIор ебгъэгуао хъущтэп. Щэр къэжъонэу зэрэригъэжьагъэм тетэу машIор Iупхын фае, сыда пIомэ умышIахэу щэр къызыпшIутежъорэм, къуаер зэрэмыхъущтым уицыхьэ тегъэлъ. Къоепсыр мыхэфэ дэдэу, мыпсычэрашхъоу щытын фае. ТIэкIу хэфэгъакIэу хэлъым тхъур къыдидзыещт, ар зэIэпшIэн фае. Къуаеу къыдихьыерэм ычIэгъ учIэIабэзэ, къоепсыр тепкIэжьызэ пшIыщт къуаер зэрэIыгъыным пае, — къыддэгощагъ Жаннэ.
КъоеихыпIэм IофшIэныр щыжъотэу тырихьылIагъ. Цехым щылэжьэрэ Былымыхьэ Людэ илъэс 18 хъугъэу къуае рехы. Бзылъфыгъэ чаным иIофшIакIэ тшIогъэшIэгъонэу тылъыплъагъ.Ищы­кIагъэм нэсыфэ щэр къыгъэплъи, къоепс ритыгъ. ЩыуаныбгъухэмкIэ къоепсыр щэм хикIэзэ, къуаер къырыригъэхыгъ. КъашыкъгъуанэкIэ къыхэхыгъуаеу, ­къуаер Iужъоу къырихыгъ. Чыматэхэм ар аригъэкIугъ. Щыгъу атыритэкъожьызэ, тыриубыхьажьыгъ.
— ХъызмэтшIапIэу «Фермер-къоешI» зыфиIорэм къуае изыхын ящыкIагъэу мэкъэгъэIу слъэгъугъэти, сыкъякIолIагъ. Илъэсыбэм къуаем ишIын сызэрыпылъыр зясэIом, саштагъ. Анзор фэдэ ныбжьыкIэ чан сыготэу сызэрэлажьэрэм сыщэгушIукIы. Цехым щылажьэхэрэм дэгъоу тызэдиштагъ. Къуаеу итхырэм щэмрэ къоепсымрэ нэмыкI хэгъэкIухьагъэ иIэп. Къоепсым ихэфагъэ ишапхъэхэм адештэ. Тыгуи тыпси зыхэтлъхьэрэ ­къуаем тыкъыгъэукIытэжьыщтэп, — еIо Людэ.
Адыгэ къуаем кIуачIэ къыуеты. КIодырэп сыд фэдизрэ щылъыгъэми, тятэ пIашъэмэ зекIо гъогухэм ары зыдаIыгъыщ­тыгъэр. Непэ адыгэ лъэпкъыр зэрыгушхорэ гъомылапхъэм идэгъугъэ къыкIемыгъэчыгъэнымкIэ хъызмэтшIапIэм пшъэдэкIыжьышхо ехьы.
АдыгеимкIэ мэхьанэшхо зиIэхэм ащыщ къуаджэхэм хэхъоныгъэ ашIыныр, республикэм имэкъу-мэщ гъэхъэгъэ­шIухэм къафэкIоныр. А лъэныкъомкIэ тишъолъыр амалышIухэр иIэх. Анахь шъхьаIэр — зыкIуачIи зишIэныгъи ащ халъхьаным фэхьазыр цIыфхэр зэрэщыIэхэр ары.
Лъэпшъыкъо Фатим.