Илъэс пчъагъэрэ кIэлэеджакIохэм шIэныгъэ языгъэгъотыгъэ, Кощхьэблэ районым гъэсэныгъэм хэхъоныгъэ щегъэшIыгъэным зиIахьышIу хэлъ Бэрзэдж Асиет бэмышIэу «АР-м инароднэ кIэлэегъадж» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къыфагъэшъошагъ.

Аужырэ илъэси 8-м район администрацием гъэсэныгъэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу ащ Iоф ешIэ. Ипшъэрылъхэр зэрифэшъуашэу зэригъэцакIэрэм фэшI илъэс зэкIэлъыкIохэм къэралыгъо тынэу бэ ащ къыфагъэшъошагъэр, ау мыр анахь лъапIэу елъытэ.
— Мыщ фэдэ цIэ уизакъоу къэ­блэжьын плъэкIыщтэп. Илъэс пчъагъэм къызготыгъэхэм, сиIофшIэгъухэм, езгъэ­джагъэхэм яIахьышIу ащ хэлъ. Ар згощынэу щытыгъэемэ, зэкIэми зэфэдэу мэкIэ-макIэу атезгуащэщтыгъэ, — еIо тигущыIэгъу.
Асиет IофшIэныр зырегъажьэм илъэс 18 нахь ыныбжьыгъэп. Джащ къыщегъэ­жьагъэу ригъэджагъэхэми, Iоф зыдишIагъэхэми, джы зыхэтхэми шIэныгъэ аритырэ къодыеп, игуфэбэныгъэ апигъо­хызэ, хэхъоныгъэхэр зэрашIыщт гъогум тырищагъэх, щысэтехыпIэу яI.

ИщыIэныгъэ гъогу
Асиет Еджэркъуае къыщыхъугъ ыкIи ащ дэт еджапIэм щеджагъ. Я 8-рэ классыр дэгъу дэдэу къыухи Мыекъуапэ дэт кIэлэегъэджэ училищым чIэхьагъ.
— ЦIыфым ищыIэныгъэ гъогу зэри­пхыщт сэнэхьатыр ицIыкIугъом къыхэщэу зэраIорэр шъыпкъэ. Гъунэгъу кIэлэцIыкIухэр къызэхэсыугъуаехэти, сэ сыкIэлэегъаджэу тыджэгущтыгъ ыкIи ар къы­зэрэхэсхыщтыр сшIэщтыгъэ. КIэлэегъэджэ сэнэхьатыр ашIохьылъэу, сыкIагъэгъожьынэу бэ къысаIуагъэр, ау сафытекIыгъэп. Тэ тилъэхъан дэгъоу еджа­пIэр къэзыухыгъэхэм ушэтынхэр амытэу, апшъэрэ еджапIэхэм зэдэгущыIэгъукIэ ачIахьэщтыгъэх. Такъикъитфи самыIыгъэу ащ фэдэм сыпхырыкIыгъагъ. Сызтехьэгъэ гъогум зы мафи сырыкIэгъожьыгъэп, нэмыкI IофшIэн зыщыслъэ­гъужьырэп, — еIо Асиет.
Пшъэшъэ ныбжьыкIэм училищыр къы­зеухым, апшъэрэ гъэсэныгъэ зэригъэгъотынэу Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым урысыбзэмкIэ ыкIи литературэмкIэ ифакультет чIэхьажьыгъагъ, зыщеджэгъэ еджапIэм Iоф щишIэнэу ыгъэзэжьыгъ. Вожатэу ригъажьи, бэ темышIэу ублэпIэ классхэм урысыбзэр аригъэхьэу ­ыублагъ, нэужым гурыт ыкIи апшъэрэ классхэм урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ якIэлэегъэджагъ. Къыухыгъэ еджапIэм зэригъэ­зэжьыгъэр насыпыгъэу зыфелъэгъужьы, къыфэсакъыщтыгъэх, кIэлэегъэджэ сэнэхьат мыпсынкIэм фагъэсагъ. Анахьэу тигущыIэгъу къыхигъэщыгъэр икласснэ пэщагъэу Дамыкъо Гощсэхъу, ар янэм фэдэу къыпылъыгъ. ЗэкIэмкIи илъэс 18-рэ кIэлэегъаджэу Iоф ышIагъэу завучэу тырагъэхьагъ, илъэс 15-рэ а IэнатIэр ыгъэцэкIагъэу еджапIэм ипащэ хъугъэ. Илъэситф тешIагъэу, 2017-рэ илъэсым район администрацием гъэсэныгъэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу рагъэблэгъагъ.
— СищыIэныгъэ зыщыкIогъэ еджапIэм сыкъызыIокIыжьым, сиунагъо сыкъыхащыгъэм фэдэу къин къысщыхъугъагъ. Сабыйхэм сахэтэу сесагъэти, ахэр къысщыкIэщтыгъэх. ПшъэдэкIыжь ин зэрэсиIэщтми апэрэ лъэхъаным сигъащтэщтыгъ, зы еджапIэ урипэщэщтымрэ районым ит гъэсэныгъэ учреждениехэр зэкIэ зэбгъэзэфэщтымрэ зэфэдэп. Апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу гъэсэныгъэ учреждениехэм язытет нахьышIу зэрэ­хъущтым, гъэхъагъэ яIэу Iоф зэрашIэщтым, щыкIагъэу яIэхэр зэрэдэдгъэзыжьыщтым сыдэлажьэ. Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу Кощхьэблэ район администрацием ипащэу Хьамырзэ Заур лъэшэу IэпыIэгъу къызэрэтфэхъурэр. АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ишIуагъэкIэ къэралыгъо программэхэм тахэлажьэ, хэхъоныгъэхэр тэшIых, — еIо респуб­ликэм инароднэ кIэлэегъаджэ.
ТигущыIэгъу къызэрэтиIуагъэмкIэ, зэкIэмкIи районым гурыт еджэпIэ 13, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу 13 ит, джащ фэдэу гъэсэныгъэ тедзэ игъэкIотыгъэу арагъэ­гъоты.
ДжырэкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм зэкIэмкIи нэбгырэ 1400-рэ къякIуалIэ. Чэзыу ин щыIэп. Къэралыгъо программэм ишIуагъэкIэ къуаджэм игупчэ джыри зы къыщашIы, илъэсым ыкIэм нэс аухынэу агъэнафэ. Нэбгырэ 400 фэдиз зычIэфэрэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къэралыгъо программэм ишIуагъэкIэ ­игъэ­кIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр рашIылIэщтых.
Гурыт еджапIэхэм нэбгырэ мини 3-м ехъу ачIэс. Ахэм зэрифэшъуашэу Iоф ашIэ, хэхъоныгъэхэр яIэх. Мы илъэсым, Натырбые гурыт еджапIэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр рашIылIэх.
— ТиеджапIэхэр Iэмэ-псымэхэмкIэ зэтегъэпсыхьагъэхэу, сыд фэдэрэ лъэныкъокIи шапхъэхэм адиштэу Iоф ашIэ. Мыгъэ я 11-рэ классыр къэзыухыгъэхэм зэрифэшъуашэу къэралыгъо ушэтынхэр атыгъэх, ахэм афэгъэхьыгъэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэу бэ зэхэтщагъэр, ащ ишIуагъэкIэ тиныбжьыкIэхэр есагъэхэу, мыщынэхэу шIэныгъэу аIэкIэлъыр къагъэлъэгъуагъ,— къытфеIуатэ тигущы­Iэгъу.
— Асиет, гъэсэныгъэ тедзэм ылъэ­ныкъокIэ гъэхъагъэу шъуиIэхэм ягугъу къытфэпшIыгъэмэ дэгъугъэ.
— Лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ тикIэ­лэеджакIохэм гъэсэныгъэ тедзэ зэрагъэ­гъотын алъэкIы. ЫпэкIэ Iоф зэрэтшIэщтыгъэм елъытыгъэмэ, тиныбжьыкIэхэм джы амал дэгъухэр яIэх, аужырэ шапхъэхэм адиштэрэ техникэр тиеджапIэхэм ачIэт. КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм шIэныгъэ зэрагъэгъотынымкIэ амалэу яIэхэр зэфэдэным фэшI ищыкIагъэр зэкIэ республикэм щагъэцакIэ. Гурыт еджапIэм чIэсым ипчъагъэ емылъытыгъэу, зэкIэми «Точка роста» ахэт. Джащ фэдэу «Центр детских инициатив» зыфиIорэр гурыт еджапIэ пэпчъ къащызэIутхыщт. Ащ ишIуагъэкIэ кIэлэеджэкIо анахь чанхэр зэрэугъоихэзэ, Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр зэхащэщтых, щыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцогъэ ныбжьыкIэхэм Iоф адашIэщт. «Инициативное бюджетирование» зыфиIорэм районым ит еджэпIищ хэлажьи, ягухэлъхэр щыIэныгъэм щыпхыращыгъэх. Ащ нэмыкIэу кIэлэцIыкIухэм яшIэныгъэхэм зыщахагъэхъон алъэкIыщт «Кванториумыр» районымкIэ тиIэ хъущт.
— КIэлэегъэджэ ныбжьыкIэхэр гурыт еджапIэхэм къящэлIэгъэнхэм фэшI сыда шъушIэрэр?
— Районым Iоф щызышIэрэ кIэлэегъэджэ ныбжьыкIэхэм мы сэнэхьатыр къызэрэхахыгъэм фэшI IэпыIэгъу афэ­хъух. ГущыIэм пае, федеральнэ программэхэм анэмыкIэу муниципалитетым зэтыгъоу сомэ мин 300 ареты. Районым хьисапымкIэ, химиемкIэ, биологиемкIэ, физикэмкIэ, тарихъымкIэ кIэлэегъа­джэхэр ищыкIагъэх. ГурытымкIэ кIэлэегъаджэхэм аныбжь илъэс 45-рэ. Непэрэ мафэхэм яхъулIэу ахэр екъух, ау ­ныбжь зиIэхэр зытIысыжьхэкIэ, ахэм ачIыпIэ ихьан зэрэщымыIэм тегъэгумэкIы. Мы гумэкIыгъор дэгъэзыжьыгъэным пае гурыт еджапIэр къэзыухыхэрэр ыкIи еджэфэхэкIэ Кощхьэблэ администра­циер IэпыIэгъу афэхъу.
Адыгэ къэралыгъо университетым ипроектэу «Школково» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу студентитIу тиеджапIэхэм Iоф ащашIэ. Зыр Кощхьэблэ гурыт еджа­пIэу N I-м информатикэмкIэ ыкIи физикэмкIэ икIэлэегъадж, мыщ къи­нэжьынэу егъэнафэ, ятIонэрэр Натырбые гурыт еджапIэм урысыбзэмкIэ кIэлэегъаджэу кIуагъэ. Ащ нэмыкIэу ХьакIэмзые гурыт еджапIэр къэзыухыгъэ ХьакIэмыз Мурат зэзэгъыныгъэ дэтшIыгъэу хьисапымкIэ кIэлэегъаджэу къыгъэ­зэжьынэу тежэ, ащ район администрациер IэпыIэгъу фэхъу, еджэнымкIэ ищыкIагъэр регъэгъоты.
Специалист ныбжьыкIэхэр къещэлIэгъэнымкIэ ишIуагъэ къэкIощт социальнэ программэу районым ыгъэхьазырырэм. Ащ ишIуагъэкIэ ныбжьыкIэхэм унэ аратынэу агъэнафэ.
Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор
Илъэс къэс, пандемиер хэмытэу, районым мафэрэ Iоф зышIэрэ лагерьхэр гурыт еджапIэхэм къащызэIуахы. ЗэкIэмкIи мыгъэ гурыт еджэпIи 9-мэ арэущтэу Iоф ашIагъ, кIэлэеджэкIо 776-рэ якIо­лIагъ. Ахэм ащыщэу 706-м республикэ бюджетым, 70-м муниципальнэ бюджетым къахагъэкIыгъэ мылъкумкIэ зарагъэгъэпсэфыгъ. Хабзэ зэрэхъугъэу, ыпэрапшIэу хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм якIалэхэр, зянэ-зятэ зышъхьащымытыжьхэр, гъот макIэ зиIэ, сабыибэ зэрыс унагъохэм къарыкIыгъэхэр, учет зэфэшъхьафхэм ахэтхэр ары къахахыгъэхэр. Гъэхъагъэ зышIырэ кIэлэеджакIохэр «Артекым» макIох, Фэдз щыщ кIэлэцIыкIу бэмышIэу ащ щыIагъ. «Морской берег» зыфиIорэм иапэрэ чэзыу нэбгырэ 16-м, ятIонэрэм 10-м ехъу кIуагъэх.
Бэрзэдж Асиет икъэгущыIакIэкIэ, гъэсэныгъэм исистемэ хэшIыкIышхо зэрэфыриIэр къыхэщы. Сыд фэдэ Iоф­шIэн ыгъэцэкIагъэми, пшъэдэкIыжь ин ыхьэу, чэщи, мафи имыIэу Iоф ышIэу есагъ. Иунагъо исхэр, ипщ-игуащэхэр, ишъхьэгъусэ зы мафи пэрыохъу ащкIэ къызэрэфэмыхъугъэхэр къеIо. Сабый цIыкIухэр зыщиIыгъ лъэхъаным ахэр къыдемыIэщтыгъэхэмэ, непэрэ гъэхъагъэхэм анэмысыщтыгъэу елъытэ. Ишъхьэ­гъусэ къышъхьарытыжьэп, икIалэу Айдэмыр, ипшъашъэу Сусаннэ, икъорэлъф-­пхъорэлъфхэу Салымчэрый, Сэтэнай, Нарт, Алихъан, Хъалидэ бзылъфыгъэм игукъыдэщэегъух, ныжъыр ахэм яупчIэжьэгъу.
ДЕЛЭКЪО Анет.