Гъэмафэм цIыфхэм зызэрагъэпсэфыщт шIыкIэ зэфэшъхьафхэр къыхахы. Зыхэм – паркхэм къащакIухьэ, адрэхэр – псыIыгъыпIэхэм, псыхъохэм пцэжъые ащешэх, нэмыкIхэр — къушъхьэхэм адэкIуаех. Ау зыгъэпсэфыгъо лъэпкъ пстэуми щынагъо къахэкIын зэрилъэкIыщтым бэрэ тегупшысэрэп.

Гъэмэфэ уахътэм хьацIэ-пIацIэхэр, пшыхэрэр ыкIи нэмыкI псэушъхьэхэр цIыфым къецэкъэнхэ зэрилъэкIэщтыр къыдэтлъыти, АР-м псауныгъэр къэухъу­мэгъэнымкIэ и Министерствэ иэпидемиолог шъхьаIэу Шъэожъ Альбинэ зэдэгущыIэгъу дэтшIыгъ. ЦIыфым къе­цэкъагъэм елъытыгъэу ышIэн фаехэр, вакцинэхэм афэгъэхьыгъэу ар къэгущыIагъ.
Блэхэр
УФ-м блэ лъэпкъ 56-рэ къыщалъытэ, ащ щыщэу лъэпкъ 11-р – щынагъох. Адыгэ Республикэм щэнаут зыхэлъ блэ лъэпкъ 11 щыI. Анахьыбэр: гадюкэ къызэрыкIор, шъоф ыкIи кавказскэ гадюкэр, гюрза. Зэрецэкъагъэм ику­уагъэ елъытыгъэу шъо чIэгъым, лыпцэ нэзэхэтым, лъынтфэ зэIухыгъэм щэнаутыр хэхьан ылъэкIыщт. Анахь щынэгъо цэкъапIэхэр – нэгур, пшъэр ыкIи кIыбыр.
Блэр зыцэкъэгъэ нэужым такъикъ заулэм къыщегъэжьагъэу сыхьат заулэм къыкIоцI а чIыпIэр узэу, стэу, плъыжь хъоу къежьэ, лъыекIун фэхъу ыкIи къэ­бэгы. Цэ цэкъапIэхэр куоу къыфешIых. Уахътэ тешIэ къэс кIышъом ышъо зызэблехъу, плъыжь-шхъонтIашъо теоу, псыщэрэб хъоуи къыхэкIы.
— Блэр къызэрэоцакъэм тетэу врачым дэжь унэмысызэ, щэнаутыр амал зэриIэкIэ пкъы­нэ-лынэм утеIункIэзэ къы­хэпфын фае. ЦэкъапIэр зэIыубзыкIы е хэбгъэстыкIы, джащ фэдэуи зэпыппхыкIы хъущтэп. Лъэтемытэу сымэджэщым ­шъобж зытещагъэр нэбгъэсын фае. Медицинэ IэпыIэгъоу блэр зэцэкъагъэм рагъэгъотырэр – хэушъхьафыкIыгъэ блэм пэшIуе­кIорэ сывороткэр, нэмыкIэу къэпIон зыхъукIэ, «гадюкэ щэнаутым иантитоксин». Джащ фэдэу блэр къызэцэкъэгъэ пстэуми столбняк мыхъуным пае сывороткэр ахалъхьэ. Мыхэр зэкIэ тисымэджэщхэм икъоу ачIэлъ, — къыIуагъ ­Шъэожъ Альбинэ.
Зы хъугъэ-шIагъ
Теуцожь районым ит къуджэу Къунчыкъохьаблэ щыщ ГъукIэлI Юныс бэмышIэу блэ къецэкъагъ. Ежь зэрилъы­тэрэмкIэ, ар «желтобрюх» зыфаIорэм фэд. Мы блэ лъэпкъыр щэнаут зыхэмылъхэм ахалъытэ, ау зэрар къымыхьэу щытэп. Ащ узытеуцокIэ зещыхьэшъ, метрэ 1,5 – 2 фэдизэу зедзы, нэгум е Iэм ео хабзэ.
— Пчэдыжьым телефоныр сIыгъэу кIалэ горэм сыдэгущыIэзэ унэм сыкъикIи, щагум сыдэкIынэу сежьагъ. Блэр занкIэу къэлэпчъэжъыем чIэлъыгъ, къэсымылъэгъоу сытеуцуагъ. КъызэрэсэутэкIыгъэр къэсшIагъ, ау къысэцэкъагъ Iоу сшIагъэп. Тигъунэгъу кIалэри къакIуи, блэу метрэм ехъурэр зытэукIыхэм къысиIуагъ «еплъыба, къыоцэкъа­гъэми пшIэрэп». Сигъончэдж лъапэ къыдэсщайи сызычIаплъэм, цэкъэпIэ лъэу­жиплI иIэу къычIэкIыгъ. Узэу, сигъэгумэкIэу щытыгъэп. Ау щытми, къуаджэм дэт ФАП-м сыкIуагъ, ахэм «тэркIэ хъущ­тэп, район сымэджэщым укIон фае» заIом, сигъунэгъум сищагъ. Пэнэжьыкъое район гупчэ сымэджэщым зэу укол зэфэ­шъхьафэу плIы къыщысхалъ­хьагъ. Нэужым Адыгэкъэлэ сымэджэщым сагъакIуи, анализхэр сIахыгъэх, чэщ-зымафэм къыслъыплъагъэх. Сшъхьэ уназэу, сыгу къэмакIэу, цэкъапIэр къэбэгэу хъугъэп, тIэкIу къэушхъонтIыгъагъ. Шъыпкъэр пIощ­тмэ, сэри зэу врачхэм зафэзгъэзагъ, такъикъ 30 — 40-м къыкIоцI ищыкIэгъэ медицинэ IэпыIэгъур сагъэгъотыгъ, — хигъэунэфыкIыгъ ГъукIэлI Юныс.
Ащ Джэджэхьэблэ къоджэ администрацием Iоф щешIэ, нэужым зыхэтыгъэ щыIэныгъэ къызэрыкIом ­зыфигъэзэжьыгъ. Мыщ фэдэ къышъомыхъулIэным фэшI гъэмэфэ фабэр етыфэ шъузэрыкIорэ лъагъор, шъуздэтIысырэ чIыпIэхэр ­егъэ­лыягъэу къэшъуплъыхьэхэмэ, сакъы­ныгъэ къызхэжъугъафэмэ нахь тэрэз. Сыда пIомэ щэнаут зыхэлъ блэр къызыуаокIэ, Iофыр нэмыкIэу къэчIэкIын ылъэкIыщт.
Хьэхэр
Тишъолъыр исыд фэдэрэ лъэхъани гумэкIыгъо къызпыкIыхэрэм ащыщ хьэ гъорыкIохэр. Ини, цIыкIуи мы Iофыгъом хэмыфэрэ щыIэп ыкIи ащ епхыгъэу травматологиемкIэ пунктхэм зафэзыгъазэхэрэм ахалъхьан вакцинэ щымыIэу бэрэ къаIоу къыхэкIы.
Хьэр зэцакъэрэм хьэшхъурэIур – нерв зэхэтыр зэщызгъэкъорэ зэпахырэ уз — къыпыхьан ылъэкIыщт, ар непэкIи гъэхъужьыгъое узхэм ахалъытэ. ХьэшхъурэIу вирусыр хьэм, тыгъужъым, баджэм, шъуаем, пыжъым, нэмыкIхэми аIупскIэ къыппагъэхьан алъэкIы.
— 2025-рэ илъэсым имэзих хьэр къяцэкъагъэу е ажэхэтхъуагъэу нэбгырэ 590-мэ медицинэ учреждениехэм зафагъэзагъ. Къы­хэзгъэщымэ сшIоигъу, аужырэ илъэсхэм псэушъхьэ зэфэшъхьафхэр къяцэкъагъэу медикхэм закъыфэзыгъазэхэрэм япчъагъэ хэпшIыкIэу зэрэхэхъуагъэр. Мыщ­кIэ вакцинэу республикэм IэкIэлъыр мэкIэ дэд. Ар къыз­хэкIырэр — зафэзыгъазэхэрэр нахьыбэ зэрэхъугъэм дакIоу, хьэшхъурэIум пэуцужьырэ вакцинэр къаIэкIэзыгъахьэрэр икъурэп, урысые бэдзэршIыпIэм тIу ныIэп итыр. Джащ фэдэу ар къызэрэдагъэкIырэ пIалъэм, ащ изытет къэралыгъо лабораториехэм зэрэщауплъэкIужьырэм мэзитф фэдиз текIуадэ, — хигъэунэфыкIыгъ эпидемиолог шъхьаIэу Шъэожъ Альбинэ.
ТигущыIэгъу къызэриIуагъэмкIэ, хьэр къызэцэкъагъэм антирабическэ Iэзэгъу ебгъэгъотыным мэзих текIуадэ ыкIи схемэ гъэнэфагъэм тетэу прививкэр халъхьэ. Ар нахь игъэкIотыгъэу врачым къафеIуатэ, зэрахьылIэн ыкIи зэрэзекIонхэ фаер агурегъаIо.
БамыкIхэр
Дунаир къызыфабэу, уцхэр нахь къэкIынхэу зыфежьэкIэ, уз щынагъохэр зезыхьэрэ хьэцIэ-пIэцIэ лъэпкъэу бамыкIым Адыгеим ичIыпIэхэм защиушъом­бгъоу хабзэ. Ар къызыоцакъэкIэ, ащ зэрихьэхэрэ уз щынагъохэу «клещевой вирусный энцефалит», «боррелиоз» зыфаIохэрэр, нэмыкIхэри къыппыхьанхэ ылъэкIыщт.
— Лъэпкъ мэфэпчъым къыдыхэлъытагъэу энцефалитым пэ­уцужьырэ вакцинэр зыщахалъхьэрэр а узыр нахьыбэу къызщахагъэщырэ шъолъырхэр ары. Адыгеир ащ фэдэхэм ахахьэрэп, арышъ, шIокI имыIэу мы вакцинэр зыми фашIырэп. Уз щынагъохэр зезыхьэрэ бамыкIхэр бэу зыдэщыIэхэ шъолъырым кIощт цIыфым ежь ишIоигъоныгъэкIэ вакцинэр зыхарегъалъхьэ. Ащ фэдэ вакцинэу щыIэхэр «Энцевир» ыкIи «Клещ-Э-Вак», — къыхигъэщыгъ Шъэожъ Альбинэ.
2025-рэ илъэсым имэзихым бамыкIыр къяцэкъагъэу нэбгырэ 522-мэ медицинэ учреждениехэм зафагъэзагъ. Адыгэ Республикэм бамыкI лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ къыщыхагъэщы, ау анахь шъхьэIи 4-р ары щауплъэкIурэр. Тызыхэт илъэсым имэзих ахэм ахэхьэрэ ­бамыкI зэфэшъхьаф 318-у АР-м къэбзэныгъэмрэ эпидемиологиемрэкIэ и Гупчэ илабораторие щауплъэкIугъэхэм уз щынагъоу «клещевой боррелиоз» зыфиIорэр къахагъэщыгъ. Къызэцэкъэгъэ цIыфхэм ащыщэу зы нэбгырэ мы узыр иIэу агъэунэфыгъ. ИкIыгъэ илъэсхэм язэфэхьысыжьхэмкIэ, бамыкIыр къызэцэкъагъэхэм зэпахырэ узхэр апыхьагъэхэу хъугъэ-шIэгъи 9 къыхагъэщыгъ.
КIэух зэфэхьысыжь пшIымэ, сыд щыщ къыоцэкъагъэми, псынкIэу медицинэ IэпыIэгъу зэрэзэбгъэгъотыщтым ­упылъын фае. ЧIыопсым къыщызыкIухьэрэ цIыфхэр, гъэпсэфакIо кIохэрэр нахь зыфэсакъыжьынхэу, зекIокIэ-шIыкIэ тэрэзхэр зэрахьанхэу, Iэпкъ-лъэпкъхэр зыгъэбылъырэ щыгъынхэр зыщалъэнхэ фае.
Iэшъынэ Сусан.