Урысыем идзэ хэшыпыкIыгъэхэу лIыгъэр, пытагъэр, гу лъэшыгъэр зи­нэшанэхэм ямэфэкI непэ хагъэунэфыкIы. Ащ къулыкъу щызыхьыгъэу Гъомлэшк Адам гущы­Iэгъу тыфэхъугъ, дзэ къулыкъум, апэрэ къеп­кIэхыгъом ыкIи дзэкIолI зэкъошны­гъэм афэгъэхьыгъэ гукъэкIыжьэу зыди­IыгъхэмкIэ ар «Адыгэ макъэм» къыдэго­щагъ.

Ошъогу десантыдзэхэм арамыIорэ щыIэп: «Берет шхъуан­тIэхэр», «Тамэ зыгот пехотэр», «Шъошэ дахэр зыщыгъхэр». Ау зэмыхъокIэу сыдигъуи къанэрэр мыщ къулыкъу щызыхьыхэрэр гущыIэ пытэхэу «Никто кроме нас!» зыфиIохэрэм арыгъуазэ­хэзэ, анахь щынэгъо ыкIи къин зыхэлъ зэо пшъэрылъхэр щытхъу хэлъэу чIыпIэ «плъырхэм» зэра­щагъэцакIэхэрэр ары. ЛIыхъу­жъ­ныгъэр, лIыгъэр, зэо Iэпэ­Iэсэныгъэр «тамэ зыгот пехо­тэм» янэшанэхэу Хэгъэгу зэ­ошхом къыщегъэжьагъэу непи хэушъхьа­фыкIыгъэ дзэ операцие­ми хэтхэу къагъэшъыпкъэжьы.
Дзэ къулыкъур
ТигущыIэгъоу Гъомлэшк Адам къыфэдгъэзэжьымэ, непэ ар Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо автоинспекцие ихэушъхьафыкIыгъэ взвод ипащ, поли­цием имайор. Теуцожь районым ит къуаджэу Нэчэрэзые къыщы­хъугъ, щапIугъ. Гурыт еджапIэм ыуж ар Краснодар дэт политехническэ университетым чIэ­хьагъ. Ар къызэриухэу, 1997-рэ илъэсым дзэм къулыкъу щихьынэу кIуагъэ. СыдигъокIи ар десантник хъу шIоигъоу ыгукIэ къыздырихьакIыщтыгъ ыкIи теубытэгъэ пытэ хэлъэу ащ фэкIуагъ.
— ВДВ-м къулыкъу щыпхьыныр насыпыгъэу зэрэщытым дакIоу, ар хьылъэ ыкIи IофшIэнышхо пылъ. Ащ ишъэфхэр ыкIи IэпэIэсэныгъэр къызIэкIэзгъэ­хьанхэм пае зэпысчыгъэр макIэп — автомат уакIэм къыщегъэжьагъэу Iэпшъэбэнэныр, чъэ­ныр ыкIи парашютымкIэ къеп­кIэхыныр. Ащ сыхэфэнэу сызэрэфаер зэхэзыхыхэрэм ащы­щыбэм къы­саIощтыгъ зэрэ­къиныр, ау сишэнкIэ сэ къи­ны­гъохэр зэпысчын, гухэлъ чыжьэу сиIэхэм салъыIэсыныр къыхэсэхы. Ащ пае дзэ комиссариатым сызэкIом мы частьхэм къулыкъур ащысхьынэу сызэрэфаер ясIуагъ ыкIи мэзитIо сежагъ ащ сыхэфэным. Зы мафи сыкIэгъо­жьэу къыхэкIыгъэп, гукъэкIыжь дахэхэри фысиIэх, — къыхи­гъэщыгъ Гъомлэшк Адам.
Къулайныгъэр, апэрэ
къепкIэхыгъор
ТигущыIэгъу я 7-рэ гвардейскэ десантнэ-штурмовой дивизиеу ЦIэмэз дэтым ия 108-рэ парашютнэ-десантнэ полк илъэсрэ къулыкъур щихьыгъ. Ежь зэри­лъытэрэмкIэ, а охътэ кIэкIым къыкIоцI парашютымкIэ къепкIэхынэу игъо имыфэн къышIошIэу дэгуIэщтыгъ а гухэлъыр къыдэхъуным. Ау апэ ащ уфагъэсэнэу ыкIи дзэкIолI пэпчъ къызэрепкIэхыщт парашютыр ежь ыугъоинэу щытыгъ. А Iофми сыхьат пчъагъэ текIуадэщтыгъ.
— Къулыкъур зысхьырэр мазэ мыхъузэ сыкъырагъэпкIэхынэу сялъэIугъ. Бэрэ сыщыIэщтэпти, «гъэсэн Iофым охътабэ ыштэу, сыкъемыпкIэхыгъэу сызыкIожьыкIэ, егъашIэм сыгу имыкIыжьэу илъыщт» сIощтыгъ. О умыугъоигъэ парашютым укъырепкIэхын уфитыгъэп, сэ сызэрэдэгуIэрэм пае а фэгъэкIотэныр къыздэ­хъугъагъ. Апэрэ къепкIэхыгъор дэгъоу сыгу къэкIыжьы, метрэ 1200-рэ фэдиз илъэгагъэу къу­хьэлъэтэ «Кукурузникым» сы­къипкIыгъ. Апэрэм ащ фэдэу ущынэрэп, къэхъун ылъэкIыщтыр икъоу къыбгурыIорэпышъ, ау ятIонэрэм нахь зэхэошIэ, щы­нэри къыптекIо. Сыд хъу­гъэми, уижь еубыты, къэпIон умылъэ­кIынэу зэхапшIэрэр дахэ, гъэшIэгъоны, — къеIуатэ Адам.
Десантникыр жьым хэтэу къызэрехырэр умыушэтыгъэмэ, къэIотэгъуай, ар гум икIыжьырэп. ТигущыIэгъу къызэрэхигъэ­щыгъэмкIэ, лъагэу къухьэ­лъатэм удещаешъ, нэбгырипшIэу уисэу нэгъэупIэпIэгъуи 10-м къыкIоцI зэуж уитэу укъыратIупщын фае. УкъызеплъыхыкIэ, уачIэ­гъкIэ плъэгъурэр макIэ, шъофы е мэзы. Узэгупшысэрэр — парашютыр къызэIукIыщта хьауми къызэIумыкIыщта?
— Къухьэлъатэм уримыдзы­лIэу укъызэрипкIыщтым ыкIи плъакъохэр пшIузэхэмыкIуа­кIэхэу зэкъодзагъэ мыхъунхэм къулайныгъэ ищыкIагъ, ащи апэ уфагъасэ. Арышъ, о зыщыпшIоигъом укъепкIэхынэу хъурэп, мэзитIу-щым ыуж ащ фэдэ амал къызыуатырэр. Сэ илъэсэу дзэм къулыкъу къызэрэщысхьыгъэм къепкIэхыгъуиплI сиIагъ, ахэр зэкIэ дэгъоу зэшIокIыгъэх, — къыIуагъ Адам.
ГукъэкIыжьхэр
КъулыкъушIэхэм алъэгъурэр, къяхъулIэрэр бэ, агу къинэжьырэр макIэп. Ау зэкIэ къэпIотэшъунэу хъурэп. Джащ фэдэ гу­къэ­кIыжьэу иIэхэм ащыщхэмкIэ Адам къыддэго­щагъ. Десантникхэр къыратIупщэхыхэ зыхъукIэ зэтемыпкIэнхэм фэшI къа­щэчырэм елъытыгъэу нахь хьылъэхэр ыпэ къыратIупщых ыкIи ахэр зыдэгъэзэгъэхэ бгъум дэгъоу къетIысэхых. МакIэ къэ­зыщэчыхэрэм нахь гумэкIыгъо апылъ.

— Мыекъуапэ щыщ кIалэ горэм къулыкъу ­къыздихьыщтыгъ, ащ ки­лограмм 50-м къехъу ныIэп къыщэчыщтыгъэр. Апэрэу ар къызепкIэхым кIоди, ятIонэрэ мафэм къагъотыжьыгъагъ. Жьым Iуихи, консервышI комбинатэу Яблоновскэм дэтым дэжь къыхьыгъэу къыщагъотыжьыгъ. Ар пщыгъупшэнэу щытэп, — еIо Адам.
Ежь икъепкIэхыгъохэм ащыщи ыгу икIыжьырэп. ЗэмкIэ шъофым культивацие ашIызэ къахэтIысхьэгъагъ. Адрэр бэкIэ нахь гъэшIэгъоныгъ. Крымскэ ащэхэти, къыратIупщэхыщтыгъэх, машинэхэр хым зэрыкIохэрэ гъогушхом къытетIысхьанэу хъугъагъэ. Автомобильхэр къызэхэуцохи, исхэр къарыкIыхэзэ изэхэшIэныгъэ къыкIэупчIэщтыгъэх. Джащ дэжьым асфальтым къызэрэтепкIагъэм ыкъупшъхьэхэр лъэшэу зэхигъэсысыхьагъэх.
ДзэкIолI
зэкъошныгъэр
Ошъогу десантыдзэхэм къулы­къур ащызыхьыгъэхэм анахь зэкъошныгъэ пытэ зиIэ щымыIэу аIо.
— ЫпэкIэ телефонхэр щымы­Iагъэхэми, къулыкъу зэдэзы­хьы­гъэхэмкIэ тизэпхыныгъэ дгъэ­кIо­дыгъэп. Джы вацапымкIэ купхэр зэхэтщагъэхэу тиIэх, ЦIэ­­мэзкIи, АдыгеимкIи шъхьаф­­хэу. ТимэфэкI къызы­сыкIэ, Москва, Севастополь, Сыбыр, нэмыкIхэми ащыIэхэм тызэфытеожьы, тызэфэгушIожьы. Къулыкъу къыддэзыхьыгъэхэм ащыщыбэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием щытхъу хэлъэу япшъэ­рылъхэр щагъэцакIэх. ТызэхэIэбэжьышъ, шIушIэ Iэпы­Iэгъу афэтэтIупщы. АдыгеимкIэ десантникхэм купэу тызэхэт, типащэр Урысыем и ЛIыхъу­жъэу Цэц Эдуард. Ащ ынаIэ лъэшэу къыттет, зэрифэшъуашэу тызэ­рэугъои, хэтэгъэунэфыкIы, — къыIуагъ Гъомлэшк Адам.
Яныбджэгъоу щымыIэжьхэри ащыгъупшэхэрэп, ахэм шъхьащэ афашIы. Джащ фэдэу тигущы­Iэгъу игукъаоу къыхигъэщыгъэ­хэм ащыщ батальоным икомандирэу яIэгъэ Сергей Костиныр идзэ пшъэрылъхэр Чэчэным щи­гъэцакIэхэзэ, ыпсэ зэригъэтIылъыгъэр. Ар гвардием имайорэу щытыгъ, щымы­Iэжьым Урысыем и ЛIыхъужъ щытхъуцIэр фагъэшъо­шагъ.
Псыутхым
зыщагъэпскIыныр
Десантникхэм къатегущыIэхэ зыхъукIэ, зэу анэгу къызэрэкIэуцохэрэр псыутхыхэм защагъэп­с­­кIынэу е бэшэрэбхэр ашъхьэ къыракъутэхыхэу ары. Къызэра­IорэмкIэ, ар къызыхэкIыгъэр советскэ лъэхъаным Москва Горькэм ипарк мэфэкIыр щы­хагъэунэфыкIызэ, а мафэр зэрэфэбэшхуагъэм къыхэкIэу ащыщхэм псы чъыIэм зызэрэ­чIагъэогъагъэр ары. Ар джыри къызхэнагъэхэр щыIэх. Адрэ бэшэрэбхэм ягугъу къэтшIымэ, зэон IофымкIэ IэпэIэсэныгъэр мэфэкI мафэхэм къагъэлъа­гъо­хэзэ, пхъэхэр, чырбыщхэр IэкIэ акъутэщтыгъэх, бэшэрэбхэри къыхафэщтыгъ. Ау а шэнхэр цIыфыр зэрэгъэсагъэм елъытыгъ, тызхэт джырэ щыIакIэм щагъэфедэхэу бэрэ къыхэкIырэп. Мыщ еплъыкIэу тигущыIэгъу фыриIэм тыкIэупчIагъ.
— Шъыпкъэр пIощтмэ, ахэр зэрэщыIэхэр зэхэсхыгъэхэу щыт, ау къызхэкIыгъэри къэсIонэу сшIэрэп ыкIи адезгъаштэрэп. Тэ купэу тызэхахьэхэрэмкIэ ащ фэдэу хэдгъэунэфыкIырэп, зэрифэшъуашэу, ом изытет елъытыгъэу, чIыпIэр къыхэтэхы, тигукъэкIыжьхэмкIэ тызэдэгуащэ, — хигъэунэфыкIыгъ Гъомлэшк Адам.
Iэшъынэ Сусан.