Тиджырэ уахътэкIэ апэ зыщагъэфедагъэр зи Хэкужъ къэзыгъэзэжьыгъэм и Маф.

Музыкальнэ Iэмэ-псыма, хьауми мэкъэгъэIу къо­дыя? НэмыкI лъэпкъхэми яIагъа, хьауми адыгэ закъохэр ара зыгъэфедэщтыгъэхэр? Сыд ар зыха­шIыкIыщтыгъэр? Непэ зигугъу къэтшIыщтыр адыгэмэ ижъым къыщыублагъэу агъэфедэщтыгъэ ямышIыкIэ пкъыгъо хьалэмэтэу гъоур ары. Бэдзэогъум и 31-м ямышIыкIэ музыкальнэ Iэмэ-псымэхэм ямафэу хагъэунэфыкIырэм къыгъэуцугъэ упчIэхэм яджэуап тылъыхъузэ бэ гъэшIэгъонэу тызэолIагъэр.

Илъэс 25-м къехъугъэу адыгэ культурэм, адыгэ шэн-хабзэм гъоур къыхэуцожьыгъ.
Культурэм ихъугъэ-шIагъэхэм пытэу ахэтэу, ащкIэ мэфэкI Iофтхьабзэхэр къызэрэзэIуахыхэрэм тесэжьыгъэу, гъоур зэрагъэфедэрэм бгъэшIэгъон фэдиз имыкъужьэу ары апэрэмкIэ къызэрэпшIошIырэр. Ау, сызэрэкIэупчIэу, ижъырэ пхъуантэм зым зыр ыуж итэу пкъыгъо хьалэмэтхэр къызэрэдэкIыхэрэм фэдэу, гъоум икъэбар гъэшIэгъонэу къызэкIоцIыкIыгъ.
«Ислъамыем» икъэгъэлъэгъонхэм, ар зыхэлэжьэрэ Iофтхьабзэхэм Iэмэ-псымэр бэрэ зэрэщагъэфедэрэр сыгу къэкIыжьи, апэ сызэупчIыгъэр АР-м иконцертнэ зэхахьэ хэтэу, лъэпкъ орэдымкIэ ыкIи къашъомкIэ къэралыгъо ансамблэу «Ислъамыем» ихудожест­веннэ пащэу Нэхэе Азэмат.
— Азэмат, гъоур мэфэкI зэхахьэу тиIэхэм ащагъэфедэ, ащкIэ культурнэ Iоф­тхьабзэхэр аублэх. Iэмэ-псымэр хэта зыухъу­мэрэр ыкIи хэта къезыгъа­Iорэр, сыздэгущыIэн слъэ­кIыщтым ыцIэ къысаIоба?
— УздэгущыIэрэр гъоум макъэр тэрэзэу къиIукIыным пае музыкальнэ шIэныгъэм къыпкъырыкIызэ зэхэзыфыгъэу, ащ къикIырэ макъэр апэрэу профессиональнэу тезытхагъэр ары, — ащ сымышIахэу сызэрэтефагъэм сыкъыгъэгушIуагъ ыкIи сиупчIэхэр къызэкIэлъигъэкIуагъэх.

— Адэ ежь Iэмэ-псымэр шъуихъарзынэщ хэлъа?
— ЗэкIэмэ апэу гъоур пчэгум къизыхьагъэр лъэпкъ IэпэIасэу ГъукIэ Замудин. Ащ ышIыгъэ гъоум ымакъэ апэдэдэу зыIугъэр 2000-рэ илъэсым шы­шъхьэIум и 1-р ары, зихэку­жъым къэзыгъэзэжьыгъэм и Мафэ. Нэужым, тятэ игукъэкIыкIэ, адыгэ культу­рэм иапэрэ Дунэе фестиваль ащкIэ къы­зэIуа­хы­гъагъ. Дунаим ис адыгэхэр зэкIэ Адыгеим щызэфэсыгъэх къыпшIуигъэшIэу, цIыф бэ­дэдэ ащ къе­кIолIэгъагъ. Гъоум ымакъэ тыди ащыпсэу­рэ зэлъэпкъэгъухэр зэфищэжьыгъэхэм фэдагъ. Замудин ышIыгъэ гъоур «Ислъамыем» къыритыжьыгъагъ. Тимузыкальнэ Iэмэ-псы­мэхэм ащыщ хъугъэ.
Гъоур къызэрэджэрэр, адыгэ чIыгу кIоцIым къи­кIырэ макъэм фэдэу, Азэмат къыIуатэрэм Iэмэ-псымэм ымакъэ стхьакIумэ къыригъэуцуагъ. Къэбар игъэ­кIотыгъэм сыфаеу къыкIэлъыкIорэ мафэм Азэмат зыIузгъэ­кIагъ. «Ислъамыем» ихудожественнэ пащэ иIэпыIэгъоу, пщы­наоу Мышъэ Андзаури ащ игъусагъ.
— Гъоум ымакъэ сыдэущтэу нэужым тептхэнэу хъугъа?
— Ащ макъэ къибгъэкIыныр къин дэд, уфэкъулаеу, къызIубгъэкIырэ жьы кIуачIэмкIэ уфырикъун фае. ЕтIани, ау сыдми зэпытхъыгъэ макъэ мыхъоу, дахэу къэIоу тестхэныр тятэ пшъэрылъэу къысфишIыгъагъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, сшIогъэшIэгъонэу сыдэлэжьагъ. Флейтэм къезыгъэIорэ музыкантэу ансамблэм хэтым макъэр гъоум къырихышъугъэп. Ащыгъум хъытыум иамалхэри жъугъэу дгъэфедэу щытыгъэп. Сыгу къэкIыжьыгъ гъоплъэ духовой музыкальнэ Iэмэ-псымэхэу тисимфоническэ оркестрэ иIэхэм мундштукхэр аIупэмэ зэраIулъхэр. Бжъэм фэдэу шIыгъэ ­гъоур зыхэшIыкIыгъагъэр пхъэ, узепщэкIэ макъэр ыкIоцI щэкIэзэзы — ар «резонатор» зыфаIорэр ары. ПIупэхэр пытэу зэтелъэу жьыр къыздэбгъэкIырэм, — Азэмат ар зэрэпшIын фаер къытегъэлъэгъу, — гъоу кIоцIым зыкъыщепхъуатэ, лъэшэу мэIу. Сызепщэм, къизгъэкIыгъэ ма­къэм стхьакIумэхэр зэIуигъэогъагъэх, — Азэмат мэщхы.

Ащ фэдэу гъоум зы макъ ныIэп къебгъэтышъурэр. Мэкъэ зэфэшъхьафхэр къебгъэтыным пае, Азэмат къызэриIуагъэмкIэ, гъоуитIу бгъэфедэн фэягъ. Ма­къэр зыфэдэщтыр бэмэ япхыгъ: гъоум икIыхьагъ, игъумыгъ, икуугъ.
— Адэ сыд фэдэ нота музыкэм ылъэныкъокIэ къытырэр, жъугъэунэфыгъа? — сыкIэупчIэ нахьи нахь сшIогъэшIэгъон хъугъэу.
— «Ре-ля» зэрэтептхэгъа­гъэр компьютерымкIэ, Азэмат, — ыгу къэкIыжьыгъ Мышъэ Андзаур.
— Ары, мэкъэ шъхьаIэр нотэу «ре», ятIонэрэ макъэу квинткIэ къэсIэтыгъэр «ля». ТIури гъоум къызэдиIукIышъущтэп зэпытэу, ар згъэунэфыгъэ. Ау компьютер амалхэр згъэфеди, ахэр зэрэзэпызгъэуцуагъэм макъэр къызэрэIурэр къыгъэдэхагъ. Тикъэ­гъэлъэгъонхэр ащкIэ къызэIутхыщтыгъэх. Нэхэе Аслъан иопери гъоур щыдгъэIугъ. Къэ­шъуакIоу Сихъу Руслъан гъоур ыIыгъэу пчэгум къихьэти, ыIупэ Iуилъхьэщтыгъ, ащ тефэу джа тестхэгъэ макъэр компьютерым къедгъэтыщтыгъ. «Ислъамыем» икъэгъэлъэгъонхэр ащ фэдэу илъэс пчъагъэрэ къырызэIутхыгъэх.
— Сыд фэдэ илъэсхэр ара нахь игъэкIотыгъэу Iэмэ-псымэр зыжъугъэфеда­гъэр?
— Сэ ансамблэм сыкъызщы­хэхьэгъэгъэ илъэсыр ары — 2005-м щыублагъэу, — ыгу къэкIыжьы Мышъэ Андзаур.
— Ары, 2005-м щыублагъэу 2015-м нэс гъоумкIэ тикъэгъэлъэгъонхэр къызэIутхыщтыгъэх, илъэсипшIырэ дгъэфедагъэ. Адыгэ культурэм ифестиваль итамыгъэуи хъугъэ, культурнэ Iофтхьабзэхэми джынэс аща­гъэфедэ. «Налмэсым» икъэгъэ­лъэгъонхэми гъоухэр ахэт.
Ау «Адыгэ макъэм» ихьатыр­кIэ, икIэрыкIэу тыгу къэжъу­гъэбырсырыгъ, мы Iэмэ-псымэм къыфэдгъэзэжьыщт. ГъукIэ За­мудин зыIудгъэкIэни гъоукIэ тфишIынэу е ынаIэ атетэу ар зышIыщт кIалэхэм яупчIэжьэ­гъунэу телъэIущт. Ар зэшIозыхышъущтхэри тэшIэх. Адыгэ музыкальнэ Iэмэ-псымэхэр къэзышIырэ «Пщынэ цех» Джэ­джэхьаблэ къыщызэIуахыгъ. Ар зыгъэлажьэхэрэр кIэлакIэхэу, лъэпкъ культурэм зыгу фэщагъэхэу, зэцIэгъу нэутхэхэу Нэ­хэе Амиррэ Шъоджэ Амиррэ.
Нэхэе Азэмат зышъхьэ къырихыгъэ гукъэкIым сигъэгу­шIуагъ. ТизэдэгущыIэгъу лъэныкъуитIуми шIогъэшхо къафихьыгъэу слъытагъ. Гъоур къытфэзыIэтыжьыгъэ лъэпкъ IэпэIасэу ГъукIэ Замудин нэужым сыфытеуагъ.
СыдигъокIи къытфэчэфэу, къыIотэн ылъэкIыщтым чIэ имыIэу, Замудин гъоум сызэрэкIэупчIагъэр игопагъ.
— Ар — мэкъэгъэIущтыгъ. Ижъырэ зэманхэм гушIуагъо щыIэми, гумэкIыгъо къэхъу­гъэми макъэр рагъэIущтыгъ, цIыфхэм гъуазэ афэхъущтыгъ. НэмыкI лъэпкъхэми яIагъ, гущыIэм пае, абхъазхэм ягъоу «абыкъ» ыцIэр. Нэгъумэ Шорэ итхыгъэхэми ащ икъэбар къахафэщтыгъ — ­гъоур зыIыгъым, макъэр ыгъэIоу, дзэм ыпэ итэу заом кIощтыгъэх. Тырку этнографэу Седат Альп къытхыжьыгъагъ хьатхэм язэман мыжъом хэшIыкIыгъэ гъоухэр зэрэщыIагъэхэр. ПщынэтIаркъори гъоури диным епхыгъэхэу щытыгъэх. ТхьэлъэIухэм ащагъэфедэщтыгъэх. Ижъырэ дин хабзэхэм ащагъэцакIэщтыгъэ пстэуми мы Iэмэ-псымэхэр аготхэу къырыкIуагъэх. Мэр (гущыIэм пае, жъамэр), макъэр, мэкъамэр мэхьанэ зэратэу, зэхашIэр зэрагъэлъэшырэ тамыгъэхэу щытыгъэх.
— Адэ гъоур — нахьыбэ­рэмкIэ мэкъэгъэIуа, хьауми музыкальнэ Iэмэ-псымэуи плъытэ хъущта? Нарт Ащэмэз икъамыл на­хьыжъа?
— Щэч хэмылъэу гъоур къа­мылым нахьыжъ, сыда пIомэ, апэ мэкъэ къигъэкIыныр къыхагъэщи, нэужым мэкъэмэ зэхэлъхьаныр къыкIэлъыкIуагъ. Къамылым орэдышъор къыдэ­кIуагъ, ащ цIыфым иакъыл нэ­сын фэягъ. А зэман чыжьэхэм макъэр нэмыкIэу зэхашIэщтыгъ. Нахь фэкъулайхэу къырагъаIощтыгъэнкIи хъун, IэпэIэсэны­гъэр къыднэсыжьыгъэп, ежь Iэмэ-псымэу щыIагъэхэм атехыгъэхэр ары джы ашIыхэрэр. Ижъырэ зэманхэм къаIэкIэфэрэ пкъыгъо зэфэшъхьафхэм макъэхэр къарагъэIукIыщтыгъэх — чъыг къутамэм, бжъэм. ГущыIэм пае, къушъхьэ пчэным ыбжъэ тепщэзэ «Жъыум» ихьакIэщхэм пчъагъэрэ ащыдгъэIугъ. Сыдэу пшIыгъэми, мэкъэмэIуным
икъежьапIэу ар хъугъэ. Индейцэхэм етIагъом хэшIыкIыгъэу метрэ икIыхьагъэу гъоу аIыгъы­щтыгъ, Рим империем изэман джэрзым хашIыкIыщтыгъ. Сэ гъоухэр пхъэм хэсшIыкIыгъэх. Апэ сшIыгъэ гъоум икIыхьагъэ сантиметрэ 70-м нэсы, зы­хэсшIыкIыгъэр бзыиф чъыг лъэпкъ. Нэужым гъоу пчъагъэ сшIыгъэ: «Налмэсым» пае — тIу, Къэбэртэе-Бэлъкъарым зи­хэкужъ къэзыгъэзэжьыгъэм и Мафэ ихэгъэунэфыкIын гъоум ымакъэ щагъэIуным пае къысэ­лъэIухи, пхъэшъабэм афыхэсшIыкIыгъагъ метритIу икIыхьагъэу.
— Ащ сыдэущтэу уфыри­къугъ?
— Къутамэр сыукъэбзи, икIы­хьагъэкIэ зэгосыупкIи, ыкIоцI пцыкIэ, тхъусэкIэ сыфэсакъызэ къисхыгъ, нэужым щхэпсыкIэ зэтезгъэпкIэжьыгъ. Гъоур нахь кIыхьэ къэс ымакъэ нахь ­лъхъан­ч, нахь Iужъу. Нахь ­кIако къэс ымакъэ нахь псыгъоу, нахь лъаг. Узэрепщэрэми елъытыгъ макъэм илъэшыгъэу къикIы-рэр. Сихъарзынэщ хэлъ гъоур Шъхьэ­гощэ нэпкъым къыщыкIырэ къумбыл чъыгым икъутэмэ къэгъэщыгъэ къыпысхи, сшIыгъагъ.
Замудин ихъарзынэщ щыщ сурэтхэри къыIуатэрэм ригъэгъусэжьыгъ.
Ащ джыри къызэрэкIэлъыкIощтым джы тэри тыщыгъуаз.
Гъоум сызэрэкIэупчIагъэм зикъэбар икъоу къэтымыIота­гъэу, пкъыгъо хьалэмэтыбэ зэ­рэтиIэр джыри зэ къыушы­хьатыгъ.
Тэу Замир.