2010-рэ илъэсым Шам щыкIогъэ граждан заом итхьамыкIагъо къызылъыIэсыгъэхэм тилъэпкъэ­гъухэри ахэтыгъэх. ЯцIыфышъхьэ, ясабыйхэр, яIахьыл гупсэхэр къаухъумэнхэм фэшI илъэс пчъагъэхэм аугъоигъэ мылъкур зэкIэ къычIатэ­къушъ, ашъхьэ къырахьыжьэжьын фаеу мэхъу. Мы тхьамыкIагъом адыгэхэр зэрипхыгъэх, ялъэпкъ ежь-­ежьырэу къаухъумэжьын зэрэфаер къагуригъаIуи, зэкъош республикэхэу Адыгеим, Къэ­бэртэе-Бэлъкъарым ыкIи Къэрэщэе-Щэрджэсым тилъэпкъэ­гъухэр ащыпсэунхэу къарагъэблэгъагъэх, зэрафэлъэкIэу мылъкукIэ IэпыIэгъу афэхъугъэх.

Егъэзыгъэ IофкIэ Шам къикIыжьыхи Адыгеим къэзыгъэзэжьыгъэ тилъэпкъэгъухэм ащыщ Назрн Саузар иунагъо. Ахэр ялIакъокIэ къэбэртаех, илъэкъоцIэгъухэр бэ хъухэу Налщык щэпсэух. Ащ къызэрэтфиIотагъэмкIэ, къалэу Дамаскэ километрэ 15-кIэ пэчыжьэу адыгэ чылэу Мардж аль-СултIан щыпсэущтыгъэх. Мы къуаджэм адыгэхэр мини 4-м кIахьэу дэсыгъэх. 2011-рэ илъэсым тыгъэгъазэм илъэс 45-рэ ыныбжьэу ишъхьэгъусэ ыкIи якIалэхэр игъусэу Адыгеим псэупIэкIэ къэкIуагъэх. Ащ ыуж мазэ тешIагъэу янэ-ятэхэм ыкIи ышхэм къагъэзэжьыгъ. Янэ-ятэхэм ядунай ахъожьыгъ, Тхьэм джэнэт къарет.

Ащ къызэриIотагъэмкIэ, заом ыпкъ къикIэу яунэхэр зэхакъутагъэх, ахъункIагъэх. Ящыгъынхэм анэмыкI зыпари къамыштэу ашъхьэ къырахьыжьэжьи къэкIожьыгъэх. Илъэс пчъагъэм уугъоигъэ мылъкур къычIэптэкъуни, пшъхьэ къепхьыжьэжьыныр хэткIи къины. «Быныр орэпсауи, тимыIэр дгъотыжьыщт» аIуи, джаущтэу Адыгеим псэупIэкIэ къэ­кIожьынхэу хъугъэ, агу рэхьатыжьыгъ.
— Шам заор къызырашIылIэм, цIыфхэр дэкIыжьыхэзэ нэмыкI чIыпIэхэм кIуа­гъэх. Тэ тиунагъокIэ Адыгеим зыкъэдгъэзагъ. Апэ Мыекъуапэ тыкъакIуи, мазэрэ тыдэсыгъ. Нэужым Кощхьаблэ ыпкIэ хэмылъэу тыщыпсэунэу унэ къызыщытатым, ащ тыкIуи тиунагъокIэ илъэси 4-рэ тыкъэтыгъ. Къуаджэм дэс цIыфхэр нахь шъабэхэу, гукIэгъур нахь къябэкIэу сыхэплъагъ. КъызэрэтпэгъокIыгъэхэри лъэшэу тыгу рихьыгъ. Нэужым тызэрысыгъэ унэр ащэжьынэу хъуи, Мыекъуапэ зыкъэдгъэзэжьыгъ, — къыIуагъ ­Саузар.
Саузар исэнэхьаткIэ электрик. Къызегъэзэжьым унэе Iофым зыритыгъ, щэпIэ тучан къызэIуихыгъэу егъэлажьэ, иунагъо зыми щигъакIэрэп. Ишъхьэгъусэу Мишэ Хьаткъомэ япхъу, абдзах, цашIэу Iоф ешIэ. ЯкIэлэ нахьыжъэу Щамил программистэу колледжым щеджэ. Ар пщынау, «Мыекъуапэ инэфылъэхэм» къыщэшъо. Япшъашъэу Сашэрэ якIэлэ нахьыкIэу Бибэрсрэ ябгъонэрэ классым исых, дэгъоу еджэх.
— Сятэ ичIыгужъ, сиадыгэ лъэпкъэу сыкъызхэкIыгъэм итарихъ сицIыкIугъом щегъэжьагъэу зэсэгъашIэ. Сисабыйхэм атхьакIумэ изгъэкIырэп тилъэпкъ итарихъ идэхагъэрэ ибаиныгъэрэ. Сирием заоу щыкIорэм ихьазаб тыкъызэрэхэкIыжьыгъэмкIэ сэгушIо. Мамырныгъэ дахэ зэрылъ Адыгеим сигуапэу сыщэпсэу. ЧIыпIэу узэсагъэр къэббгынэныр къины, ау шыкур тянэжъ-тятэжъхэм ячIыгу къэд­гъэзэжьыгъ. Адыгэ чIыгум сыфэраз гуфэбэныгъэ хэлъэу къызэрэтпэгъокIыгъэмкIэ. Сисабыймэ неущрэ мафэмкIэ сафэгумэкIырэп, зэкъошныгъэрэ мамыр­ныгъэрэ зэрылъ Адыгеим щэпсэух, — къыIуагъ Саузар.
— Шъуиунагъо сыдыбзэкIэ шъущызэдэгущыIэра? — сеупчIы сигущыIэгъу.
— АдыгабзэкIи, арапыбзэкIи тыщэгущыIэ. Щамиль дэгъу дэдэу адыгабзэр ешIэ, джыри я 7-рэ классым исэу адыгабзэмкIэ зэнэкъокъум хэлажьи, апэрэ чIыпIэр къыфагъэшъошагъ. Адрэхэм япIорэр дэгъоу къагурэIо, ау урысыбзэр нахь ашIэ. Арэущтэу щытми, сишъхьэ­гъуси сэри адыгабзэкIэ тадэгущыIэ. ЕджапIэм адыгабзэр щызэрагъашIэ нахь мышIэми, кIэлэцIыкIухэр нахьыбэрэмкIэ урысыбз зэрэгущыIэхэрэр, — джэуап къытыжьыгъ Саузар.
— Сятэжъи сянэжъи унагъом адыгабзэкIэ тыщагъэгущыIэщтыгъэ, ахэм яхьатыркIэ бзэр тIулъэу тыкъэтэджыгъ, къытфаухъумагъ, — лъегъэкIуатэ ащ игущыIэ. — Тызыщыпсэугъэ къуаджэми адыгабзэр ары зэкIэри зэрэщыгущыIэщтыгъэхэр. ТыкъызэрэкIожьыгъэмкIэ сишъхьэгъуси сэри зы мафи тырыкIэгъо­жьыгъэп. ЦIыфхэм дэгъоу тагурэIо, яIэпыIэгъу къытагъэкIы. Урысыер къэралыгъо ин, хэгъэгу дэгъу, лъэшэу тырыраз тичIыгужъ тыкъызэрифэжьыгъэм. Анахьэу тиадыгэ лъэпкъэу тилыуз зэхэзышIагъэм тыфэраз. СиIоф нахь лъызгъэкIотэн ыкIи сылэжьэн мурад сиI.
КIарэ Фатим.