Мы мэфэ жъоркъэу къызэкIэлъыкIохэрэм хэкIыпIэ узщылъыхъущтыр къу­шъхьэлъэ Адыгеир ары. ЧъыIэтагъэм кIэгушIухэу бэхэр Лэгъо-Нэкъэ бгытешъом макIох ыкIи хэукъохэрэп. Метрэ минитIум къехъукIэ хым шъхьащыт чIыналъэм джыри осыр чIыпIэ-чIыпIэу къыщытенагъ. Ахэмрэ мылылъэ Iуашъхьэхэмрэ къатырихырэ жьэу ащ къыщекIокIырэр лъэгуахэм егъэпшагъэмэ, градусипшI фэдизкIэ нахь чъыI. Арышъ, жъоркъым ухэкIэу бгыте­шъом узыдэкIуаерэм, ятIонэрэ щыIэныгъэ бгъотыжьыгъэм фэдэу чъыIэтэгъакIэм псэр къыпегъэкIэжьы.
Плъэ къыпфедэмэ, мэфэ реными ащ къыкIэлъыкIохэрэм лъыпыбдзэжьыщтми, уздэкIон икъун тикъушъхьэхэм ащыбгъо­тыщт — чIыналъэм иинагъэ нэм фэплъэ­кIырэп. Кавказ биосфернэ заповедникым ичIыгоу Лэгъо-Накъэ зыхахьэрэм зекIо гъогуонэ пчъагъэ щыпхырыщыгъ. Мэфэ заулэ къыхэбгъэкIэу ахэм уатемыхьэшъущтми, зы мэфэ кIогъури гухахъо пфэхъущт. АщкIэ лъэгъошIу хъурэр блэтIупщыпIэм къыщегъэжьагъэу чыжьэплъа­пIэхэм якIурэр ары. Километрэ фэдиз зикIыхьэгъэ гъогууанэр анахь цIыкIумкIи ныбжь зиIэмкIи укIочIыгъошIу, унагъомкIэ зыщыбгъэпсэфыщтмэ, чIыпIэшIу. ДэхьапIэм къыщегъэжьагъэу чIыопс ухъумапIэм идунай хьалэмэт ухэфэ. Уцхэр, гъошъу къэгъэгъэ зэщымыщыбэр, мыжъом къыщыкIырэ чъыгхэр – пстэуми нэплъэгъур къащэуцу. Лъэгохэ Iахьым уци, къэгъагъи, чъыг тхьапи тыгъэжьым щырижъыкIыгъэмэ, къушъхьэм нахь зэрэщычъыIэтагъэм къыхэкIэу гъэмафэр ыублэгъэ къодыем фэд. Пстэуми джыри шхъонтIэгъэкIэ кIуачIэр акIэлъ.
Лъэсэу къыщызыкIухьанэу фэмыехэм онэгур къыхахы. Къушъхьэ лъагъохэм ясэгъэ шыхэр фэIазэхэу мыжъобгым щэзекIох. Мыгузажъохэу, хъыжъагъэ гори къахэмыщэу ахэр зекIохэм къябгъукIох. ЧIыопсым ихьакIэхэм янахьыбэр Пшызэ, Ставрополь шъолъырым, Ростов хэкум, Астрахань, гупчэ Урысыем къарыкIы­гъэх. Юрий Юрьевыр Москва щыщ. Адыгеим ичIыопс зэригъэлъэгъунэу иунагъо игъу­сэу республикэм къэкIуагъ. Шъолъырым игугъу ашIэу бэрэ зэхихыгъ, къэсы зышIоигъори бэшIагъэ, ау зыфызэшIокIыгъэр джыры ныIэп. Ащ къызэриIорэмкIэ, чIыпIэ хьалэмэт тыщэпсэу. Ылъэгъурэр зэкIэ шIодах, ямышIыкIэу къыщэхъу. Лъэбэкъу ыдзы къэс къэуцу, ылъэгъурэ пэпчъ сурэт тырехы.

— Жьыбгъэм рикIыкIыгъэ чъыгыри, къэгъагъэхэри, уцхэри, мыжъом къыщыкIырэ чъыгхэри – пстэури дахэ. ЧыжьэплъапIэм сытехьи бгытешъом сызышъхьащэплъэм, сыгу ихъыкIыгъэр зэбгъэ­пшэн щыIэп. ЧIыопсыр кIочIэшху, идэхагъэ ухэплъэшъ, пфикъурэп, нэкIи, зэхашIэкIи къыпфэубытырэп. Пщэмэ ахэт Iошъхьэшхохэр сызыумэхъыгъэхэм ащыщ. ЧIыпIэу шъузщыпсэурэм идэхагъэ икъоу къыжъугурымыIорэмэ, лъэшэу шъухэукъо, — еIо ащ.
— КIэлэцIыкIухэм еджапIэм географиер щызэрагъашIэ, тикъэралыгъо иинагъэ, лъэпкъэу исхэр къафаIуатэх. А зэкIэ гущыIэ къодыеу щымытынэу, ашъхьэкIэ ядгъэлъэгъунэу зыгъэ­псэфыгъо уахътэм Урысыем ишъолъыр зэфэ­шъхьафхэм тэкIо, чIыопсым, цIыфхэм, шэн-хабзэхэм тызэгъусэу нэIуа­сэ зафэтэшIы. А зы къэралыгъом ­ыкIоцI ащ фэдиз зэмылIэужыгъуагъэ тыда зыщыплъэгъун плъэкIыщтыр тэ тикъэралыгъо нэмыкIэу? IэкIыб къэралхэми бэрэ тэкIо, ау къасIомэ сшIоигъор — ахэм анахьи нахьыбэр тэтием итэлъагъо. Культурэ, бзэ, шэн-хэбзэ зэмылIэужыгъохэр зэготхэу мэпсэух, — къыхегъахъо Москва щыщ Юрий Юрьевым ишъхьэгъусэу Светланэ.
ЗекIо Iалъмэкъыр акIыб илъэу кордонэу Лэгъо-Накъэ непэ дахьэрэр пшIы пчъагъ. Ахэм ащыщхэр къушъхьэм зэпырыкIэу хым екIурэ лъагъоу N 30-кIэ заджэхэрэм техьэх. Мэфищ гъогууанэм икIэухэу Тыгъэмыпс дэжь, хыIушъом къыщыхэкIыжьых. ЗекIохэм япчъэгъэшIу Iуашъхьэхэу Фыщтрэ Ошъутенэрэ адэ­кIуаех. ЧIыопс ухъумапIэм иIофышIэхэм къызэраIуагъэмкIэ, Фыщт уцупIэм цIыф бэдэдэ мы мафэхэм щызэIокIэ. Гъэ къэс ахэм япчъагъэ хэхъо. КIоцI зекIоным зызэриушъомбгъурэм ар ишыхьат. Джащ фэд, хабзэ хъугъэ ныбжьыкIэ зэфэсыр шышъхьэIум ащ щыкIощт. Республикэм ыкIи гъунэгъу шъолъырхэм яныбжьыкIэ чанхэр ащ хэлэжьэщтых. НэIуасэ зэфэхъущ­тых, уцупIэр агъэкъэбзэщт ыкIи республикэм ипащэхэм гущыIэгъу афэхъущ­тых. ЗыгъэгумэкIыхэрэ Iофхэм атегущыIэщтых.
Анцокъо
Ирин.