УФ-м и Следственнэ комитет иследственнэ гъэIоры­шIапIэу АР-м щыIэм анахь мэхьанэшхо зиIэ Iофхэм язэхэфынкIэ иотдел иследователэу, подполковникэу Темзэкъо Мурат Руслъан ыкъом хэбзэгъэуцугъэм игъэпытэнкIэ, цIыфхэм яфитыныгъэхэмрэ яфедэхэмрэ къэухъумэгъэнхэмкIэ ­г­ъэхъагъэу иIэхэм апае щытхъуцIэу «Адыгэ Респуб­ликэм изаслуженнэ юрист» зыфиIорэр джырэ­благъэ къыфагъэшъошагъ.

ЯмэфэкI ипэгъокIэу ащ зыIудгъэкIагъ, следовательхэм яIофшIэн зыфэдэр, мы сэнэхьатым ищыIэныгъэ гъогу рипхынэу зэрэхъугъэр, игухэлъхэр къед­гъэIотагъэх.
Мурат илъэс 16 хъугъэу ищытхъу аригъаIозэ следователэу Iоф ешIэ. Мы сэнэхьатыр анахь къинхэм зэращыщыр къыгурэIоми, ащ фэшъыпкъэу къыхихыгъэ лъагъом рэкIо. Ащ къызэриIотагъэм­кIэ, Адыгэ къэралыгъо университетым июридическэ факультет диплом плъыжькIэ къыухыгъ. Джыри ащ щеджэзэ лъэныкъоу уголовнэ правэм зыIэпищагъ ыкIи следователь сэнэхьатыр къыхихыгъ. 2009-рэ илъэсым ригъажьи, илъэс зэкIэ­лъыкIохэм УФ-м и Следственнэ комитет иследственнэ гъэIорышIапIэу АР-м щыIэм иотделхэу Тэхъутэмыкъуае, Джаджэ ыкIи Мыекъуапэ ащыIэхэм следователэу ыкIи старшэ следователэу Iоф ащишIагъ. 2017-рэ илъэсым къыщыублагъэу анахь мэхьа­нэшхо зиIэ Iофхэм язэхэфынкIэ гъэ­Iо­рышIапIэм иотдел иследователэу мэлажьэ.
— ОбществэмкIэ мэхьанэшхо зиIэ хъугъэ уголовнэ Iоф анахь хьылъэхэу къолъхьэ тын-Iыхыным, экономикэм япхыгъэ бзэджэшIагъэхэм якъыхэгъэщын ары Iоф зыдасшIэрэр. Iэшъхьэтетхэу ыкIи IэнатIэхэм аIутхэу къолъхьэ тын-Iыхын нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэ зезыхьагъэ­хэм, бюджет ахъщэ зытыгъугъэхэм яIофхэм язэхэфын сыфэгъэзагъ. Следователэу Iоф пшIэныр къины ыкIи пшъэ­дэкIыжьышхо пылъ, арэу щытми, тикъулы­къушIэхэм зэрифэшъуашэу япшъэрылъхэр агъэцакIэх, — къытиIуагъ тизэдэгущыIэгъу ипэублэм Мурат.
— УиIофшIэнкIэ щысэ зытепхын, ащ фэдэ ухъу пшIоигъоу цIыф уапэ къикIыгъа?
— ШъхьэкIафэ зыфэпшIын цIыфхэр мымакIэу щыIэх нахь мышIэми, щысэ зытесхын сиIагъэу сфэIощтэп. ТилIакъокIэ сэ зыр ары къулыкъушIэу къахэкIыгъэр. ГупшысакIэу, еплъыкIэу сиIэхэм-
кIэ Iоф сэшIэ. УкIыгъэ Iоф зезыхьагъэхэр, егъэ­зыгъэ хэлъэу цIыфыр зыу­шъхьакIугъэхэр, бзэджэшIэгъэ хьылъэ зезыхьагъэхэр, къолъхьэ тын-Iыхыным епхыгъэу бюджет ахъщэр зытыгъугъэхэр къыхэгъэщыгъэнхэр, ахэм яфэшъошэ пшъэдэкIыжь ягъэ­хьыгъэныр — джахэр сиIэубытыпIэу Iоф сэшIэ.
— Следователыр хэта? Ащ шэн-зе­кIуа­кIэу хэлъымкIэ адрэхэм сыда зэ­ра­текIырэр?
— АпэрапшIэу шъып­къагъэ ыкIи цIыфыгъэ пхэлъынхэр. ТиIофшIэн къины, арышъ, психологическэуи уузынчъэн ыкIи уфэхьазырын фае. Юридическэ шIэныгъэ куу уиIэн фае, уипшъэрылъхэр икъоу бгъэцэкIэнхэм фэшI къиным зыкъебгъэ­гъащтэ хъущтэп. ЦIыфым ищыIэныгъэ епхыгъэ пшъэдэкIыжь зыпылъ унашъо пшIыным икъоу уфэхьазырын фае.
— Мы сэнэхьатым сыда анахь шъхьа­Iэу къыхэбгъэщырэр?
— Сэ сиеплъыкIэкIэ, следователым пшъэрылъэу къыфагъэуцугъэхэр щыкIагъэ имыIэу ыгъэцэкIэнхэ фае. ЛъэIукIэ зыкъыфэзыгъазэхэрэм зыдаригъэхьыхы хъущтэп, сыда пIомэ следователым ипшъэрылъ шъхьаIэр бзэджэшIагъэхэр къычIигъэщынхэр, ахэр зезыхьагъэхэм пшъэдэкIыжь аригъэхьыныр ары. СишIэныгъэхэм ахэзгъэхъонэу Санкт-Петербург ыкIи Москва адэт академиехэм ренэу сэкIо. КIэлэегъэджэ дэгъухэм тырагъа­джэ, ахэм шIэныгъэу къысатыгъэм Iоф­шIэнымкIэ лъэшэу ишIуагъэ къысэкIы.
— IофшIэныр зебгъэжьакIэм апэрэ Iофэу зэхэпфыгъагъэр угу къэкIыжьа?
— Ары, ащыгъум Тэхъутэмыкъуае Iоф щысшIэзэ, поселкэу Яблоновскэм укIыгъэ Iоф щызэрахьан гухэлъ зэряIагъэм фэгъэхьыгъэу зэхэфын Iофтхьабзэхэр резгъэкIокIынхэу пшъэрылъ къысфашIыгъагъ. Хъулъфыгъэр ешъуагъэу ышыпхъу ыукIын гухэлъ иIэу риути, ытхьалэу фежьагъ. Янасыпти, ахэм янэ ащ гу лъити, ерагъэу икIалэ ышыпхъу къытырихыжьыгъ. УкIыгъэ Iоф зэрихьан мурад зэриIагъэм къыхэкIэу ащ уголовнэ Iоф къыфызэIуахыгъ, илъэси 6 хьапс тыралъхьагъ. Хьапсым ащ сызыIокIэм, ышыпхъу ыукIынэу зэрэмыхъугъэм зэрэкIэгушIу­жьырэр ыкIи ащкIэ пшъэдэкIыжь зэрэрагъэхьырэм рыразэу къысиIуагъ.
— Зы уахътэм къыриубытэу Iоф тхьапша следователым зэхифын ылъэ­кIырэр?
— Следственнэ уплъэкIунэу тшIыхэрэм анэмыкIэу гурытымкIэ уголовнэ Iофи 6 — 7 зэхэсфын сэлъэкIы. Спшъэ илъыр зэрэбэр къызгурыIозэ, шIуагъэ къытэу уголовнэ Iофхэр зэрэзэхэсфыщтым сыпылъ, сиIофшIэн кIэух дэгъу зыфэхъукIэ, кIуачIэ къысеты.
— БзэджэшIагъэ зезыхьагъэм ила­жьэ бгъэунэфыныр, ащ ебгъэуцолIэ­жьыныр къинба?
— БзэджашIэм лажьэ зэриIэм есымы­гъэуцолIэжьыгъэу зыкIи къыхэкIыгъэп. Ащыгъум пкIэнчъэу Iоф сэшIэба. Сипшъэ­рылъ шъхьаIэр бзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэм яфэшъошэ пшъэдэкIыжьыр ягъэ­хьыгъэныр ары.
— Лажьэ зиIэу шъузэгуцафэрэм хэушъхьафыкIыгъэ екIолIакIэ сыдэущтэу Iоф дэошIа?
— Следователыр психологэу, бзэ­джашIэм ишэн-гъэпсыкIэхэм дэгъоу ащыгъуазэу щытын фае. Илъэс 16-м къы­кIоцI IофшIэкIэ амалэу сIэкIэлъ ­хъугъэм елъы­тыгъэу теубытагъэ хэлъэу къэсIон слъэ­кIыщт: бзэджашIэм лажьэ зэриIэр згъэу­нэфыным фэшI та­къикъи 5 нахьыбэ сищыкIагъэп. Зэгуцэфэхэрэ цIыфым сыдэгущыIэ хъумэ къызгурэIо пцIы къыу­сын гухэлъ иIэмэ, шъыпкъагъэ хэлъэу къэгущыIэмэ. ПцIы ыусы хъумэ, ынэхэр зечъэу, ыIэхэр тыригъаоу уахътэ къекIу. Хэти илажьэ еуцолIэжьынэу езгъэзырэп ыкIи зыми селъэIурэп. Ау Iофым ишъып­къапIэ агурысэгъаIо, згъэделэхэрэп. КъыхэкIы агъэмысагъэ бзылъфыгъэхэм угу зэ­рагъэгъоу, ашIагъэм рыкIэгъожьхэу. СисэнэхьаткIэ ащ фэдэхэм фэгъэкIо­тэнхэр афэтшIынэу щытэп, бзэджэшIа­гъэ зезыхьагъэхэм зэкIэми пшъэдэкIыжь ахьын фае.
— Следователым иIофшIэнкIэ сыда анахь шъхьаIэр: шIэныгъэу иIэр ара, хьауми ежь ицIыф гъэпсыкIа?
— Зэгопчын умылъэкIынэу тIури шъхьа­Iэх. Сыда пIомэ следователыр Iуш къодыекIэ хъущтэп, ишэн-гъэпсыкIи бэ елъытыгъэр. ШIэныгъэр зэбгъэгъотын плъэкIыщт, ау шэн теубытагъэ уимыIэ хъумэ, IофшIэныр къин къыпфэхъущт. Арышъ, апэрапшIэу цIыфыр психологиче­скэу IофшIэным фэхьазырэу щытын фае.
— УищыIэныгъэкIэ уисэнэхьат ишIуа­гъэ къыокIыгъэу пIон плъэкIыщта?
— IофшIэныр къинми, уигъэразэу кIэух дэгъу фэхъу хъумэ кIуачIэ къыуеты, тапэкIи гъэхъагъэхэр пшIызэ улъыкIотэным укIегъэгушIу. Шъыпкъэ, къулыкъушIэ пэпчъ иIофшIэн къины. Ау цIыфым ила­жьэ шъыпкъагъэ хэлъэу бгъэунэфыныр, зэрар зэрахыгъэм илъэIу фэбгъэцэкIэныр, бзэджашIэм пшъэдэкIыжь ебгъэхьыныр Iоф псынкIэп, ащ мэхьанэшхо иI. ЦIыфым ищыIэныгъэ епхыгъэ пшъэдэ­кIыжь зыпылъ унашъо пшIыным икъоу уфэхьазырын фае. ГъэрекIо щегъэжьагъэу пенсием сыкIуагъ нахь мышIэми, сикъарыу къехьыфэ Iоф сшIэщт, сыда пIомэ сызыпылъ Iофыр сшIогъэшIэгъон. ТапэкIи гъэхъагъэхэр сшIыхэзэ сызэрэлъыкIотэщтым сыпылъыщт.
— Ары, следователым охътабэ Iоф­шIапIэм зэрэщигъакIорэр хэткIи шъэ­фэп. УиIахьылхэр ащ сыдэущтэу еплъыхэра?
— Следователым охътабэ IофшIапIэм щигъэкIон фаеу мэхъу. IофшIэным уфэща­гъэу, ар шIу плъэгъу хъумэ, къин хэ­лъэп. Шапхъэм къыдилъытэрэ сыхьат пчъагъэм­кIэ следовательхэм Iоф ашIэнэу хъурэп. КъыхэкIы IофшIапIэм тыкъычIанэу, зыгъэпсэфыгъо мафэхэми къулыкъур тхьын фаеу. Сигупсэхэр ащ есэжьыгъэх. Сянэ-сятэхэм сахэс, сигъэхъагъэхэм арэгу­шхох, къысфэразэх. Сэри ащ кIуачIэ къысеты. Сишхьэгъусэу Эммэрэ сэрырэ сабыитIу зэдэтэпIу, Даринэ илъэси 6, Самирэ илъэси 5 аныбжь.
— ТапэкIэ уимурадхэр сыд фэдэха?
— ТапэкIи сисэнэхьат сыфэшъыпкъэу, шIэныгъэу ыкIи IэпэIэсэныгъэу сIэкIэлъхэм зэрахэзгъэхъощтым, ныбжьыкIэхэм сызэрадэгощэщтым сыпылъыщт, Следственнэ комитетым ихэбзэ зэхэтыкIэхэр зэрэлъызгъэкIотэщтхэм сыфэлэжьэщт.
Следователым иIофшIэн щытхъу хэлъэу зэригъэцакIэрэм фэшI щытхъу тхылъхэмкIэ бэрэ къыхагъэщыгъ. Мурат исэнэхьат епхыгъэ мэфэкIымкIэ тыфэгушIо, псауныгъэ иIэу, республикэм шIуагъэ къыфихьэу, тапэкIи гъэхъагъэхэр иIэхэу иIофшIэн лъигъэкIотэнэу тыфэ­лъаIо.
КIАРЭ Фатим.