Мысатыу зэхахьэу «Культпросвет» зыфиIорэм ипроектэу «ЯмышIыкIэ чIыпIэу «МыIэрыс» зыцIэм иIофшIэн лъезыгъэгъэкIотэщт зичэзыу къэралыгъо IэпыIэгъур къыратыгъ. АР-м IофшIэнымрэ социальнэ хэхъоныгъэмрэкIэ и Министерствэ изэнэкъокъу ар пхырыкIыгъ. КIэлэцIыкIухэмрэ кIэлэ Iэтахъохэмрэ ятIэм пкъыгъохэр хашIыкIэу загъэсэным ар тегъэпсыхьагъ.

— БлэкIыгъэ илъэсым мы проект дэдэмкIэ грант къытатыгъагъ. Мыгъэрэм ар лъигъэ­кIотэщт. Ащ пае ыцIи зэблэт­хъугъэп. Тызэреджагъэр «МыIэрыс 2». Проектым лъыпытыдзэжьыным тэркIэ мэхьанэшхо иI, сыда пIомэ Iофыр тищыкIэгъэ дэдэу зэрэщытыр апэрэ проектым къыгъэлъэгъуагъ. ЯтIэм пкъыгъо­хэр хашIыкIынхэр ныбжьыкIэхэм ашIогъэ­шIэгъон дэд. Анахьэу ар зи­щыкIагъэр зипсауныгъэкIэ фэныкъуагъэ­хэр зиIэ сабыйхэр ары. КъытфакIохэрэм япчъэгъэ­шIу ащ фэдэ кIэлэцIыкIухэм къагъэпсы. Ахэм япсауныгъэ нахьышIу шIыгъэнымкIэ, цIыф хэхьэ-хэкIым есэн­хэмкIэ проектым мэхьанэшхо иI, — ­къытфиIотагъ мысатыу организациеу «Культпросвет» зыфиIорэм ипащэу Набэкъо Ларисэ.
Проектэу «МыIэрысэр» зырахъухьагъэм къыщегъэжьагъэу ащ ипащэр сурэтышIэу, скульпторэу Даур Аслъан. Ау а IофшIэныр ащ зырихьыжьагъэр ыпаIокI. Мысатыу зэхахьэу «Гу зэIухыгъэхэр» зыфиIорэр ыгъэ­псыгъэу, ащ къыхиубытэу кIэлэцIыкIухэм адэлажьэщтыгъ. Аутизмэр, ДЦП-р зиIэ сабыйхэри къыфакIощтыгъэх. Ащ гу къылъати, Аслъан социальнэ мэхьанэ зиIэ зэдэлэжьэныгъэм рагъэблэгъагъ. Джы ­лъэныкъуитIур зэхигъэщагъэу Iоф ешIэ.

— ЕтIэ гъэпкIэнымкIэ сту­диер къызэIусхи сизакъоу илъэсрэ Iоф сшIагъэ. ЕтIанэ Набэкъо Ларисэ нэIуасэ сыфэхъуи тызэдэлэжьэнэу итхъухьагъ. Гъэ­рекIо грантым къыдыхэлъытагъэу сомэ миллионрэ ныкъорэу къытатыгъэм IофшIэнымкIэ тищыкIэгъэ Iэмэ-псымэхэр зэкI пIоми хъунэу рытщэфыгъэх. Хьаку дэгъу дэдэ зэдгъэгъо­тыгъ. Ар лъапIэ. Мыгъэрэ ахъщэмкIэ къэнагъэхэр тэщэфыжьых ыкIи ащ ишIуагъэкIэ ятIэм къешIэкIыгъэ Iофыгъохэм зэкIэми кIэлэцIыкIухэр афэдгъэсэшъунхэу хъущт: етIэ гъэпкIэным къыщегъэжьагъэу игъэжъэжьын нэсыжьэу, — еIо Даур Аслъан.
Аслъан сыдэгущыIэным пае иIофшIэгъу сыхьатхэм саIукIэнэу хъугъэ. Зипсауныгъэ зэщыкъогъэ кIэлэцIыкIу купым Iоф адишIэу сытефагъ. СызэрэчIахьэу Iанэм сыпигъэтIысхьи, «ТшIэрэм хэшIыкI фыуиIэным пай» ыIуи, етIэ такъыр къыситыгъ, тас хэсшIыкIынэу къысиIуагъ. Ащ ыуж сетыфэ ежьым кIэлэцIыкIухэм Iоф адишIагъ. Зым кIэрэхьэшъ, гурегъаIо, адырэм щэтхъу, ящэнэрэм къыдэмыхъурэмкIэ дэIэпыIэ. КIэлэцIыкIу къызэрыкIомкIэ IэшIэхыр ахэмкIэ къин мэхъу. Арышъ, анахь макIэу къадэхъугъэмкIэ ащэтхъу.

— Тимур, ухъупхъ! Дэгъу дэдэу пшIыгъэ, – реIо Аслъан аутизмэ зиIэ шъэожъыеу ятIэр зыгъэчэрэгъугъэм.
Илъэс 14 зыныбжь Тимур илъэс хъугъэу Аслъан Iоф дешIэ. Янэу Анна Ошхуновам къызэриIуагъэмкIэ, а уахътэм къыкIоцI сабыим ащ ишIогъэшхо къекIыгъ. Нахь рэхьат хъугъэ. Губжэу, зэрымырэу къытекIощтыгъэр къэмэкIагъ. Ащ фэшъхьафэу, илэгъухэм ахэтынымкIэ егъэджэнхэр амалышIух.
— Аслъан зы бзэ къыдигъотыгъ. Мары щысэу ятIэр еупIэ. Ащ фэдэу Тимур бэрэ плъэ­гъущтэп. НахьыбэрэмкIэ такъи­къитIу пэпчъ къызщэлъэты, ыIэ псы пегъэчъы. ЕтIанэ, гъэшIэгъоныр, ежь нахьи нахьыжъ хъулъфыгъэхэм дэгъоу ядэIу. Дэеу зэхихэу, Макс ыцIэу шъэ­огъу мыщ къыщишIыгъ. Непэ къэкIуагъэп ар. Ащ дэгъоу гурэIо. ИщыкIагъэмэ къыдэIэпыIэ, — къысфиIотагъ Тимур янэ.
КъэIогъэн фае, Аннэ аутизмэ зиIэ сабыим янэ къодыеп. Ащ фэдэ гумэкIыгъо зиIэхэми IэпыIэгъу афэхъу. Мыщ фэдэ уз зиIэ сабыйхэм янэ-ятэхэм яобщественнэ зэхахьэу «Особенные дети Адыгеи» зыфиIорэм ипащ.
«МыIэрысэм» игъэрекIорэ IофшIэн илъэсихым къыщегъэ­жьагъэу пшIыкIухым нэс зы­ныбжь кIэлэцIыкIу нэбгыри 100 къызэлъиубытыгъ. Ащ ипчъэгъэ­шIу зипсауныгъэ зэщыкъогъэ ныбжьыкIэхэм къагъэпсыщтыгъ. Мыгъэ Iоф зыдашIэщтхэм япчъа­гъэ хагъэхъощт — нэбгыри 150-м нагъэсынэу рахъухьэ. ДжырэкIэ купхэм ягъэпсын макIо. Анахьэу анаIэ зытырагъэтырэр уз гъэтIылъыгъэхэр зиIэ сабыйхэр ары. IэпыIэ­гъукIэмкIэ IофшIэныр тыгъэгъазэм рагъэжьэщт ыкIи джы кIэлэегъэ­джэ куп адэлэжьэщт. Аслъан IэпыIэгъу фэхъунхэу къызгуищагъэх ишъхьэгъусэу Фатимэрэ (керамикэмкIэ IэпэIас) АР-м искусствэхэмкIэ иколледж мыгъэ къычIитIупщыгъэ Софья Петуховамрэ. Ау ащ джыри мазэ иI. Ар рагъэжьэфэ емыжэу, ыпэрэ IэпыIэгъумкIэ IофшIэным ипIалъэ икIыгъэми, Даур ­
Аслъан зэпимыгъэоу ныбжьыкIэхэм Iоф адешIэ. Тхьамафэм мэфихырэ мэлажьэ. Ащ дакIоу Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр, мастер-классхэр, зэIукIэгъу гъэшIэгъонхэр зэхещэх. Гухэлъы­шIоу Аслъан къыздырихьакIхэрэм ащыщ, ятIэм зыщыдэлажьэхэрэм къыгот унэм нейрореабилитологхэм Iоф щашIэныр, кIэлэцIыкIухэм япсауныгъэ изэтегъэуцожьынкIэ ыпкIэ хэмылъэу IэпыIэгъу ахэр хъунхэр. Зинервнэ системэ зэщыкъогъэ сабыйхэм Iоф адишIэным пае ежь скульпторым бэмэ зафегъэсэжьы. Тхыгъэхэм яджэ, инэIосэ нейрореабилитологхэу Москва щылажьэхэрэм гущыIэгъу афэхъу. Ащ ихьатыркIэ кIэлэцIыкIухэм екIолIакIэ къафегъоты.

— Ны-тыхэу зисабый аутизмэ, ДЦП зиIэхэм ищыкIэгъэ Iэзэгъур рахьылIэным мылъкушхо ищыкIагъ. Сэ ар мытэрэзэу сэлъытэ. КIэлэцIыкIу сымаджэм зэрэкIэрысым къыхэкIэу, гущыIэм пае, ным Iоф ышIэ­шъурэп. Ащ еIэзэнэу сомэ мин 200 — 300 тыдэ къырихыщта? Ащ ыпкIэ хэлъынэу щытэп. Сэ симурадхэм ащыщ ахэм апае гупчэ къызэIусхыныр. Пчэдыжьым къащэмэ, ищыкIэгъэ лъэныкъохэмкIэ Iоф адатшIэу, пчыхьэм ны-тыхэм аштэжьыхэу. Гъэнэфагъэ, ыпкIэ пымылъэу, — къыздэгощагъ Аслъан.
Ащ игъэцэкIэнкIэ ­лъэбэкъухэр шIыгъахэх. IэпыIэгъу къысфэ­хъущт врачхэм садэгущыIагъ, проектым ипроцент 80-р згъэ­хьазырыгъахэ.
Аслъан итвор­чествэ икъе­жьапI
А пстэуми къыфэкIощтми Аслъан ышIагъэп. Джыри кIэлэ ныбжьыкIэзэ IофшIэкIо къызэрыкIоу Мыекъуапэ имыжъошI хъыз­мэтшIапIэхэм ащыщ Iухьэгъагъ. Ежь зэриIоу, «мыжъо алырэгъухэр» ышIыщтыгъэх. Дэпкъым, джэхашъом рагъэпкIырэ мыжъохэм сурэтхэр ахишIыхьэщтыгъ. Iоф ышIэзэ сэнаущыгъэр къыхэщыгъ, Iэпэ­Iэсэныгъэр къыIэкIэхьагъ. Ащ илъэсихырэ щылэжьагъэу рес­публикэм и Правительствэ иIэпыIэгъукIэ Бытырбыф еджакIо агъэкIуагъ. Илъэс 26-м, унагъо иIэу, студент хъужьыгъэ. Мыжъо­бзын искусствэмкIэ IэпэIасэу, а лъэныкъомкIэ Бытырбыф еджапIэм игъэпсакIоу Александр Веселовскэм ригъэджагъ.
— ИлъэситIурэ ныкъорэ Бытырбыф сыщеджагъ. Ащ ыуж Москва илъэсихыр щызгъэ­кIуагъ. Скульптор цIэрыIохэм яIэпы­Iэгъу-еджакIоу Iоф адэсшIагъ. А лъэхъаным къэралыгъом икъэлэ шъхьаIэ и Мыжъо лъэмыджышхо игъэкIэжьын сы­лъып­лъэ­щтыгъ. Нэужым Адыгеим къэзгъэзэжьыгъ. Сызфырагъэ­джагъэм, къызэрэсщыгугъыщтыгъэхэм игъэцэкIэн ыуж сихьагъ. Скульптор лIэужыкIэхэр тиIэнхэм Iоф дэсэшIэ, — еIо си­гущыIэгъу.
ЫшIэрэ пстэумэ адакIоу, Адыгэ къэралыгъо университетым игъэсэныгъэ-ушэтыпIэ Гупчэ Аслъан щэлажьэ. ЕтIэ гъэпкIэнымкIэ студие къыщызэIуихыгъэу исэнэхьаткIэ ныбжьыкIэхэр егъэхьазырых.
— ПстэумкIи нэбгырэ 20 фэдизмэ ащ Iоф ащыдэсэшIэ. Нэбгырищ къыхэзгъэщыгъ сэщ нахьи нахь бэлахьхэу. ТIур адыг, зыр урыс пшъэшъэжъый. Тимурадхэм ащыщ ахэр апшъэрэ еджапIэхэм ягъэсэныгъэ щахагъэхъоныр, къагъэзэжьынышъ, Адыгеим щылэжьэнхэр, — еIо Аслъан.
Ежь итворчестви Даурым зыщигъэгъупшэрэп. Ар зэрэцIэрыIор скульптор нэпэшI (портретист) бэлахьэу ары. Аужырэ IофшIагъэу зыдэлэжьагъэхэм ащыщ инженерэу, шIушIакIоу, просветителэу, Владикавказ имэшIоку гъогу ишIын дэлэжьагъэу Шэрдэнэ Батырбэч имыжъо напэу Краснодар щагъэуцущтыр. Ащ фэшъхьафэу ащ иIофшIагъэ­хэр УФ-м и Апшъэрэ хьыкум, УФ-м и Прокуратурэ яунэхэу Москва дэтхэм ащыплъэгъущтых, шъолъыриймэ япащэхэм яIофшIэпIэ унэхэм ачIэтых, унэе коллекциехэм ахэтых.
АМ: Сыда нэпэшIыныр къыз­кIыхэпхыгъэр?
— Шъыпкъэр пIощтмэ, сшIэрэп. «Сеплъын» сIуи зысэшIым, лъэшэу сыгу рихьыгъ. Непэ Урысыеми IэкIыбми анахьэу сызэращашIэрэр нэпэшIэу ары. НэмыкI лъэныкъохэр сIэ къымыхьэу арэп. Ахэри сэшIышъух, ау нэпэшIыныр къы­хэсхыгъ.
Пластикэ жъгъэимкIэ илъэсым анахь къэгъэлъэгъонышIу­хэр зиIэу 2019-м Аслъан ыцIэ къыраIуагъ. Илъэсым къыкIоцI IофшIэгъэ 80 къыIэкIэкIыгъ.
Анцокъо Ирин.