Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъом ижъотыпI. НыбжьыкIэхэр нахьыбэу урамхэм ащызекIохэ хъугъэ. Ащ дакIоу кIэлэцIыкIу гъогу-транспорт фыкъоныгъэхэм япчъагъи зыкъеIэты.

Сыда ахэм алъапсэр? Ны-тыхэм сыда анахьэу анаIэ зытырагъэтын фаер? Зыныбжь имыкъугъэхэм спорт транспортыр зэрафэнымкIэ сыд фэдэ шIэныгъэха аIэкIэлъынхэу щытыр? Мыхэм ыкIи нэмыкI упчIэхэм яджэуапхэр «Адыгэ макъэм» къыритыжьыгъэх гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ Къэралыгъо инспекцием и ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм пропагандэмкIэ иотдел ипащэу, полицием иполковникэу Бзэджэжъыкъо Мурат.
— Мурат, тизэдэгущыIэгъу пчъагъэхэмкIэ етымыгъажьэу, зыныбжь имыкъугъэхэр зыхэфэгъэ хъугъэ-шIагъэхэу мы гъэмафэм жъугъэунэфыгъэ­хэр къытфэпIотагъэмэ дэгъугъэ.
— Социальнэ хъытыухэм шъуалъэплъэмэ, хъугъэ-шIагъэу къыхаутыхэрэр зэкIэ зэпхыгъэр мотоциклэ лъэпкъ зэфэшъхьафхэр ары. Зыныбжь имыкъу­гъэхэм, ащ фэдэ фитыныгъэ ямыIэми, ахэр зэрафэнхэр якIас. Ау ащ щына­гъоу хэлъыр икъоу къагурыIорэп, ежьхэр хэгъэкIыхи, къафэзыщэфырэ ны-тыхэми а лъэбэкъумкIэ пшъэдэкIыжьэу ахьырэр зэхашIыкIырэп. Бэдзэогъу мэзэ закъор тштэмэ, ар джыри икIыгъэп, хъугъэ-­шIэгъищ республикэм игъогухэм къатехъухьагъ. ГущыIэм пае, Мыекъопэ районым ит станицэу Абадзехскэм чэщым сыхьатыр 10-м ыныкъом илъэс 15 зыныбжьыр мотоциклэм тесэу автомобилым еутэкIыгъ. Ащ шъобжхэр тещагъэхэ хъугъэ.
Къалэу Мыекъуапэ лъэсрыкIо гъогу зэпырыкIыпIэр самокат къызэрыкIом тесэу пшъэшъэжъыем зэпичыщтыгъ. Ар автомобилым тыриутыгъ. Джащ фэдэу Мыекъопэ районым мотоциклэм зы­ныбжь имыкъугъэ нэбгыритIу тесэу автомобилым щычIэлъэдагъ. Машинэр зезыфэщтыгъэми, мотоциклэм тесыгъэ­хэми аныбжь имыкъугъэу, зефэнымкIэ фитыныгъэ ямыIэу къычIэкIыгъ. Мотоциклэм къадытесыгъэм шъобжхэр тещагъэхэ хъугъэ.

Щысэу къэпхьын плъэкIыщтыр бэ. Ау къыхэзгъэщымэ сшIоигъор зы: емыджагъэхэу, фитыныгъэ ямыIэу сыд фэдэрэ транспорт лъэпкъи зэрамыфэмэ нахьышIу, япсауныгъи, ящыIэныгъи къызэтенэщт.
Анахь Iофыгъо къызпыкIыхэрэр спорт инвентарэу «питбайк» зыфаIорэр ары. Сыда пIомэ мыр зефэнымкIэ фитыныгъэ уиIэн ищыкIагъэп, паспорт пылъэп ыкIи къэралыгъо тхыным къыхиубытэрэп. Ау ар транспортыр зыщызекIорэ гъогум щызепфэн узэрэфимытыр къыдамылъы­тэу къырытехьэхэшъ, хъугъэ-шIагъэхэм ахэфэх. Фыкъоныгъэхэр зэрэхахыхэрэм дакIоу, ахэкIуадэхэрэри къыхэкIых.
— Зыныбжь имыкъугъэхэр зыхэфэгъэ гъогу хъугъэ-шIагъэ­хэм япчъагъэу мы илъэсым изэфэхьысыжьхэм къагъэлъэ­гъуагъэм укъытегущыIагъэмэ дэгъугъэ. Гъэмафэм ахэр нахьыбэ хъунхэр сыда къызхэкIырэр?
— Транспорт зэфэшъхьафхэр зыгъэ­IорышIэщтыгъэ зыныбжь имыкъугъэ водительхэр зыхэт хъугъэ-шIэгъэ 15 мы уахътэм ехъулIэу атхыгъэр. Ахэм зы мотоциклист ахэкIодагъ, ащ илъэс 13 ыныбжьыгъ. Пчъагъэхэм уахаплъэмэ, 10-р – мототранспорт, 5-р – автомобилых. Нахьыбэр зыщагъэунэфыгъэр Мыекъуап ыкIи Мыекъопэ районыр.
Гъогу-патруль къулыкъум иинспекторхэм фитыныгъэ ямыIэу транспортыр зыгъэIорышIэщтыгъэ зыныбжь имыкъугъэ нэбгыри 108-рэ къаубытыгъ. А пчъа­гъэм щыщэу нэбгырэ 20-м ехъурэмэ аныбжь илъэс 16-м нэсыгъэп. Нэбгырэ 80-м ехъурэр – илъэс 16 – 18. Мыщ фэдэ хъугъэ-шIагъэхэм япчъагъэ икIыгъэ илъэсым ебгъапшэмэ, мыгъэ фэдитIукIэ нахьыбэ хъугъэ.
— Хъугъэ-шIагъэу зигугъу къэ­пшIыгъэхэм зэфэхьысыжь афэпшIымэ, сыда ахэм алъап­сэр ыкIи ны-тыхэм анаIэ нахь зытырагъэтын фаер?
— Зыныбжь имыкъугъэхэр гъэмафэм нахьыбэрэмкIэ шъхьарытIупщэу урамым тетых, язекIон нахьыбэ мэхъу. ГъогурыкIоным ишапхъэхэу еджапIэм щарагъашIэхэрэри, джэгуным зыхилъасэхэкIэ, ащэгъупшэжьых, икъоу агъэцакIэхэрэп. Ны-тыхэм алъэныкъокIэ тыгущыIэмэ, ахэр икъоу зэралъымыплъэхэрэр къыхэз­гъэщы сшIоигъу. Шъыпкъэ, зыхэм Iоф ашIэ, ау ащыщхэми гугъуемылIыныгъэ къызхагъафэ. Уисабыеу зыныбжь имыкъугъэр чэщым сыхьатыр 10-м уиунэ къимыхьажьыгъэмэ, угумэкIынэу, уфытеонэу, улъыхъунэу щыт. ЫныбжьыкIэ имыщыкIэгъэ транспортыр уикIэлэцIыкIу фаеу зэриIуагъэм пае къыфэпщэфынэу щытэп, ар джэгуалъэп.
КIэлэцIыкIухэр зыхэфэхэрэ авариехэр зэтефыгъэх, машинэхэр зэрыкIорэ гъогум, амыгъэунэфыгъэ чIыпIэм щэхъух: е ошIэ-дэмышIэу, е щыт транспортым тэрэзэу лъымыплъэхэу гъогум телъадэх, къэсыгъэхэ автомобилыр о зэрэпшIоигъоу къызэтеуцошъурэп.
ЛъэсрыкIохэм агу къэзгъэкIыжьымэ сшIоигъу, хэушъхьафыкIыгъэ чIыпIэм гъогур щызэпачынэу, ащ дакIоу ыпэрапшIэу машинэр къызэтеуцуагъэу зэрэблигъэкIырэм ицыхьэ телъ зыхъукIэ изекIон ыублэнэу.
Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу аныбжь елъытыгъэу шапхъэхэр агъэцэкIэнхэу зэрэщытыр. Анахь шъхьаIэхэм ащыщхэм ягугъу къэсшIын. Илъэс 14 мыхъугъэ кIэлэцIыкIур кушъхьэфачъэм тесэу автомобиль гъогум техьан фитэп. Илъэси 7 — 14 зыныбжьыхэу кушъхьэфачъэр зыгъэфедэхэрэр лъэс гъогухэм, лъэсрыкIохэр зыдэтхэм, кушъхьэфачъэхэм апае хэушъхьафыкIыгъэ гъогухэр ары къызщачъыхьанхэ алъэкIыщтыр. Сыдэу хъугъэми, кушъхьэфачъэм шъутесэу лъэс­рыкIо зэпырыкIыпIэхэр зэпышъумычых! Кушъхьэфачъэм шъукъехи, ар шъуабгъу­кIэ шъуIыгъэу гъогум шъузэпырыкI!
Сыд фэдэрэ транспорт лъэпкъи зефэнымкIэ фитыныгъэ шъуимыIэу ешъумыфыжь! Мотоциклэ лъэпкъхэр зешъуфэнхэмкIэ водительскэ удостоверение «А1», «М» шапхъэхэр зыпылъхэр шъуиIэнхэу щыт, ныбжьыр илъэс 16-м къыщегъэ­жьагъ.
Джащ фэдэу Iэпкъ-лъэпкъхэр зыухъу­мэрэ, нэфынэр къэзытырэ пкъыгъохэр агъэфедэнхэ фае.
— Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор кIэ­лэцIыкIухэм щынэгъончъэу рахыныр анахь Iофыгъо ­шъхьа­Iэхэм ащыщ. Ар лъэныкъорыгъазэу зэшIохыгъэ хъущтэп. Гъогу инспекторхэри, ны-тыхэри Iофым къыхэлэжьэнхэу щыт. Сыда шъуикъу­лыкъу ащкIэ нахь ынаIэ зытыригъэтырэр?
— Гъэмафэм имызакъоу, илъэс реным кIэлэцIыкIухэм Iоф адэтэшIэ. ИкIыгъэ илъэсыр тштэмэ, ны-тыхэм зэIукIэгъу 40-м ехъу гъэсэныгъэм иучреждениехэм ащафызэхэтщагъ, ащкIэ ны-ты мини 10-м ехъу къызэлъытыубытын тлъэкIыгъэ. ГъогурыкIоным ишапхъэхэм алъэныкъокIэ зыныбжь имыкъугъэхэм зэрахьэрэ укъоныгъэхэр ахэм къафэтIотагъэх, ащкIэ ежьхэм пшъэдэкIыжьэу ахьырэм анаIэ тырядгъэдзагъ. Илъэс еджэгъур аухи, гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъо­хэр рамыгъажьэхэзэ, еджэпIэ 90-м ехъу къэткIухьагъ. НыбжьыкIэ цIыкIухэр щынэгъончъэу гъэмафэм зэрэзекIощтхэр агу къэдгъэкIыжьыгъ.
Ащ лъыпыдзагъэу гурыт еджапIэхэм мафэрэ Iоф ащызышIэщтыгъэ лагерьхэм тиIофышIэхэр ащыIагъэх, Iофтхьэбзэ гъэшIэгъонхэр ащырагъэкIокIыгъэх. Херсон хэкум къыращыгъэ кIэлэцIыкIухэм зызщагъэпсэфыгъэ чIыпIэу «Лань» «Лаборатория безопасности» зыфиIорэр тиIэпыIэгъоу Iофтхьабзэхэр щызэхэтщагъэх.
Джы нахь тынаIэ зытедгъэтырэр зекIо кIощтхэмэ, ны-тыхэм кIэлэцIыкIухэр зэрэзэращэщт шIыкIэр ары.
— Мурат, илъэсыкIэ еджэгъур рамыгъэжьэжьызэ, авто­инспекцием IофшIэн гъэнэфагъэхэр зэрихьэхэу хабзэ. Ахэр сыдым нэсыгъэха?
— Мы уахътэм гъэсэныгъэм иучреждениехэм къапыщылъ урам-гъогу сетим изытет тэуплъэкIу. Гу лъышъутагъэмэ, къалэм иурамхэм ащыщхэм арыщэгъэ тхыпхъэхэр нахь къыхэщэу тырашIыхьажьых. АщкIэ водительхэм агу къагъэкIыжьы илъэсыкIэ еджэгъур къызэрэблагъэрэр ыкIи а чIыпIэхэм еджапIэхэр гъунэгъоу зэращытхэр.
ШышъхьэIу мазэм зэкIэ еджэпIэ автобусхэм язытет, ахэр зезыфэщтхэ водительхэр тыуплъэкIущтых. Iоныгъом икъихьагъум патруль машинэхэр бла­гъэу еджапIэхэм къятщэлIэщтых. Еджэныр зырагъэжьэжьыкIэ, апэрэ классхэм арыхьагъэхэм заIудгъэкIэщт: гъогууанэу «Унэр – еджапIэр – унэр» щынэгъончъэу къызэракIущтым федгъэджэщтых.
Iэшъынэ Сусан.