ЛIэужыкIэм иныдэлъфыбзэ, ишэн-хабзэхэр, ичIыгу, ихэку шIу ылъэгъоу пIугъэ­нымкIэ фольклорым мэ­хьа­нэшхо иI. Акъыли, лIы­гъи, дэхагъи, шIулъэгъуи, пэгагъи, зэфагъи — бэ ащ хэбгъотэщтыр.

Фольклорым адыгэ орэдыжъхэм чIыпIэшхо щаубыты, ягущыIалъэ бай дэдэу щыт. Орэдыжъым имэхьанэкIэ къэпшIэн плъэкIыщт ар зыусыгъэ цIыф лъэпкъым ищыIэкIэ-псэукIэ зыфэдагъэр, ихабзэхэр, дин шIошъхъуныгъэу иIэр, зыгъэгумэкIырэр, зыкIэхъопсырэр, нэмыкI лъэпкъ­мэ зэпхыныгъэу адыриIэр.
Адыгеим щызэлъашIэрэ фольклор-­этнографическэ купэу «Ащэмэзым» Мые­къуапэ итворческэ зэхэт IофшIапIэу «Ошъадэм» иадыгэ лъэпкъ оркестрэу «Бэгъэуджым» адыгэ орэдыжъхэр къэзыIохэрэ купхэу «Жъыум», «Джэны­къом», пэсэрэ орэдхэм яижъырэ ыкIи янепэрэ къэIуакIэ зыгъэIурэ купэу «Мыс­тым» ыкIи нэмыкIхэми лъэпкъ орэдыжъхэр непэрэ мафэм къыхахьажьыгъ.
«Мыст» зыфиIорэ купыр кIэ нахь мышIэми, адыгэ дунаим псынкIэу щызэ­лъашIагъ ыкIи шIу алъэгъугъ. Аужырэ илъэситIум ныбжьыкIэ купым лъэшэу зыкъызэIуихыгъ. Лъэпкъ жэрыIо творчествэм шъошакIэу ригъэгъотырэр бэмэ агу рехьы. Мыщ фэдэ шIыкIэкIэ ахэм пэсэрэ орэдыжъхэм щыIэкIакIэ араты, анахь шъхьаIэр, джырэ ныбжьыкIэхэм ящыIэныгъэ щыщ ашIы.
Купым иорэд къэIуакIэ еплъыкIэу фыриIэм тыщигъэгъозагъ АР-м инароднэ сурэтышIэу, пэсэрэ адыгэ орэдхэр къэзыIорэ купэу «Жъыум» ипащэу ГъукIэ Замудин.
— Лъэпкъыр зыгъэдахэрэр ишэнхабзэ зэрэзэрихьэрэр ары. Лъапсэхэм къафэгъэзэжьыгъэныр — зыуужьыжьыным игъогу, сигуапэ орэдыжъхэр щыIэныгъэм къызэрэхэхьажьыгъэхэр. Адыгэ инструментальнэ искусствэр, орэдыжъхэр зыми фэдэхэп, ахэкIуакIэхэрэп. Непэ лэжьэрэ купхэр ижъырэ къэIуакIэм темыкIхэу, пэсэрэ къэтыкIэр агъэ­Iущтыгъ. Ау джы ныбжьыкIэхэр тIэкIу нахь шъхьафитых, мэкъамэми дэлажьэх, фэшъхьаф Iэмэ-псымэхэри агъэфедэх. Купэу «Мыстым» ыгу хэкIынэу сыфаеп, ныбжьыкIэхэм сэнаущыгъэ ин ахэлъ, ахэм ятворчествэ хъытыум ит, лIэужыкIэр ядэIу. Сэ сшIотэрэзыр купкIыр амыгъэкIодэу, гъэкIэжьыным егъэлыегъащэу зыдырамыгъэхьыхыныр ары. Къамылымрэ шыкIэпщынэмрэ зыфытегъэпсыхьагъэхэр, адыгэ орэдыжъым дежъыунхэу ары, нэмыкI мэкъэмэ лыер имыщыкIагъэу сэлъытэ. Мары, гъэрекIо ижъырэ орэдхэм яфестивалэу «Зэ­хэоха?» зыфиIорэр Хъоджэе Иланд игу­къэкIкIэ Мыекъуапэ щызэхащэгъагъ. Мыщ фэдэ фестивальхэм искусствэр ыпэкIэ лъагъэкIуатэ, орэдыжъхэм алъа­псэ агъэпытэ. КIэлэ ныбжьыкIэм фы­зэшIокIыгъэр бэ, — къыIуагъ ГъукIэ Замудин.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ рес­публикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм IорIуатэмкIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Нэхэе Саидэ непэрэ орэдыжъхэр щыIэныгъэм къызэрэхэхьажьыгъэхэм фэгъэхьыгъэу къытиIуагъ.
— Орэдыжъхэр адыгэ лъэпкъым ыпсэх. Ижъырэ ыкIи гъэкIэжьыгъэ къэ­IуакIэ яIэми, нафэр зы — ижъырэ орэ­дыжъхэр щыIэныгъэм къыхэхьажьыгъэх, ащ лъэшэу тегъэгушIо. БлэкIыгъэ зэман чыжьэм щаусыгъэ орэдыжъхэр, лъэпкъ шэн-хабзэхэр, жэрыIо-народнэ твор­чествэр ыкIи зекIокIэ-шIыкIэхэр къызхэщырэх. Зэман чыжьэмэ къапкъырыкIыгъэ орэдыжъхэр купэу зыцIэ къетIуа­гъэ­хэм зэрагъэфэжьыгъэхэу къаIох. Орэ­дыжъ пэпчъ къэбарэу пылъыр хъар­зынэщым къыхахыжьы, шIэныгъэлэжьхэм аугъоигъэ мэкъамэхэр агъэфе­дэхэзэ, орэдыжъхэм псакIэ къапагъэ­кIэжьы, яIофшIагъэ лIэужыкIэм рагъашIэ. ШыкIэпщынэр, Iэпэпщынэр, къамылыр, пхъэкIычыр, пхъэтIаркъор сценэм къытырахьажьыгъэх. Сыда ар зымыуасэр!
Нэгэрэкъо Казбек адыгэ орэдыжъмэ яIотакIу, ащ дакIоу филологие шIэны­гъэхэмкIэ кандидат, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ишIэныгъэлэжь ныбжьыкI. Адыгэ орэдыжъхэм янепэрэ мафэ зыфэдэм къытегущыIагъ.
— Культурэр — лъэпкъым итеплъ, ныдэлъфыбзэр — ыгу, лъэпкъ акъылы­шIуагъэр — идунэееплъыкI, къызтекIыгъэхэм яхэбзэжъхэр — игушъхьэх. Ахэр зэкIэ фольклорэу, музыкальнэ ыкIи хореографическэ кIэнэу непэрэ лIэужхэм къанэсыжьыгъэм щызэхэубытагъэх. Адыгэхэм ягушъхьэбаиныгъэу, лIэшIэгъу пчъагъэ къызэпызычыгъэ яискусствэу зэрэдунаеу щызэлъашIэрэр къызэте­гъэнэгъэныр, ащ зегъэушъомбгъугъэныр Iоф къызэрыкIоп, ау умышIэшъунэу щытэп. Ижъырэ адыгэ орэдыжъхэм ямэкъамэхэр зэблэпхъупэныр мытэрэзэу сэлъытэ, орэдыжъым ыкупкI ыкIи имэхьанэ къэнэжьынхэ фае. КъызгурэIо, дунаим зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх, ау непэ орэдыжъхэм адэлэжьэрэ купхэм анаIэ зытырагъэтын фэе лъэныкъохэр бэу щыIэх. Орэдыжъхэр «шоум» нахь пэблагъэ зэрэхъухэрэр лъэшэу гукъау. Орэдыжъхэм мэхьэнэ гъэнэфагъэу ижъы­кIэ ахалъхьагъэр къэнэжьын фае, — къыIуагъ Нэгэрэкъо Казбек.
ШыкIэпщынэм, къамылым, Iэпэ­пщынэм яамалхэмкIэ тикультурэ ибаиныгъэ дунаим щызэлъашIэ. Лъэпкъым идышъэ кIэнэу ижъырэ орэдыжъхэр адыгэм идунай иIотакIох. Лъэпкъ
Iэмэ-­псымэхэм амакъэ зыкIэIукIырэ орэ­дыжъхэр непэрэ лъэхъаным къы­хэхьа­жьы­гъэх, лIэужыкIэм шIогъэшIэ­гъоных.
— Лъэпкъым идышъэ кIэнэу адыгэ орэдыжъхэр тикуп ыгъэкIэжьыгъэу къэ­тэIо. Орэдышъор къэдгъанэу, электроннэ мэкъамэхэр кIэдгъахьэу мэхъу. Лъэпкъ Iэмэ-псымэхэм анэмыкIэу, пщы­нэр, гитарэр, виолончели зыфэпIощтхэр щэтэгъэфедэх. Тыздэлэжьэрэ Iоф­шIэнхэр хъарзынэщым къыхэтэхыжьых, тымышIэрэ гущыIэхэм ямэхьани якъэ­IуакIи шIэныгъэлэжьхэм тяупчIыжьы. Орэдыжъхэм якупкI зэдгъэшIэным фэшI лъэшэу дгъэлъэпIэрэ ГъукIэ Замудин, Унэрэкъо Рае, Нэгэрэкъо Казбек ти­упчIэжьэгъух. НыбжьыкIэхэм тилъэпкъ итарихъ бай тшIогъэшIэгъон. Дунаир зы чIыпIэ итэп, жъыр дгъэлъапIэзэ, лъэныкъуакIэкIэ орэдыжъхэм псакIэ яттыщт. Зэман чыжьэмэ къапкъырыкIыгъэ орэдыжъхэр адыгэм идунай иIотакIохэу щыIэныгъэм хэрэтых, — къыIуагъ купэу «Мыст» ипащэу, ансамблэу «Налмэсым» имузыкантэу Хъоджэе Иланд.
Лъэпшъыкъо Фатим.