Къуаджэу Тэхъутэмыкъуае щыпсэухэрэм зэлъашIэрэ Темрыкъо Махьмуд ЛIыхъудыдж ыкъор 1941 — 1945-рэ илъэсхэм зэошхоу кIуагъэм хэлажьи, къэзыгъэзэжьыгъэхэм ащыщ.

Махьмуд 1923-рэ илъэсым къэхъугъ. Ятэу ЛIыхъудыдж Кэрэхъу ыкъор мэкъу­мэщ унагъом къихъухьагъ. Янэу Хьалимэт Хьаджырэт ыпхъур еджагъэу щытыгъ, урысыбзэр, французыбзэр ыкIи арапыбзэр зэригъэшIэгъагъэх.
Зэшъхьэгъусэхэм шъаоу Махьмудрэ пшъэшъитIурэ — Аминэтрэ МыIуминатрэ — апIущтыгъэх. А лъэхъанымкIэ уна­гъом зэшIокI тIэкIуи иIагъ, ежьхэм яеу тучан цIыкIум Iоф рагъашIэщтыгъ, щагум чэмипшI фэдиз дэтыгъ, цу заули агъэхъу­щтыгъ.
1924-рэ илъэсыр псынкIагъэп. Къэралыгъом щыхъурэ-щышIэрэм куоу уягуп­шысэнэу щытыгъ. ГумэкIыгъо уахътэр къэсыгъагъ — цIыфхэм мылъкоу яIэр аIахы­щтыгъ.
НКВД-м Iоф щишIэу ЛIыхъудыдж нэIуасэ горэ иIагъ ыкIи ащ макъэ къыригъэIугъ чIыпIэ хьылъэхэм джырэ лъэ­хъан цIыфыбэ зэрарыфагъэр. Ахэм яIэ мылъкур къаIа­хышъ, Сыбыр е нэмыкI чIыпIэхэм егъэзыгъэкIэ зэрагъакIохэрэр. А тхьамыкIагъохэм ахэмыфэным пае ЛIыхъудыдж мылъкоу иIэр зэкIэри ыщэжьымэ нахьышIоу ылъытагъ.
ЛIыхъудыдж къыраIуагъэм едэ­Iугъ. Былымэу иIэхэри, итучани ыщэхи, а лъэхъаным джыри къутырыщтыгъэу Яблоновскэм иунагъо игъусэу кIожьыгъэ.
А илъэсхэм Яблоновскэм АдыгеимкIэ анахь промышленнэ псэолъэ ин хъугъэ­гъэ консервышI комбинатыр щашIынэу щырагъэжьэгъагъ. ЛIыхъудыдж апэ ащ IофышIэ къызэрыкIоу Iохьэ, нэужым слесарь сэнэхьатыр зэрегъэгъоты.
ИкIалэхэри еджэным хэщагъэ хъугъа­гъэх, апэ ахэр Яблоновскэм щеджагъэх, нэужым Краснодар дэт еджапIэ горэм загъэзэжьыгъагъ.
Махьмудэ илъэсибгъу нахь ымыныбжьэу ятэ чIинагъ. Сабыеу тыр зимыIэжьыр бэрэ урамым тет хъугъэ ыкIи ащ къытырихырэ зекIокIэ-шIыкIэхэр унэгъо унашъохэм атекIыщтыгъэх. Ныр гумэкIыщтыгъэ, ау а IофымкIэ ащ имызакъоу къычIэкIыгъ.
Краснодар дэт суворовскэ училищым икIэлэегъаджэхэр Iэдэбныгъэ зыхэлъ кIэлэ­еджакIохэм а уахътэм алъы­хъущтыгъэх. КiэкIэу къэпIон хъумэ, ащ щеджэщтхэм Махьмуди ахэфагъ. Ныри нахь Iэсагъэ ыкIи еджэнэу шъаор 1940-рэ илъэсым ибэдзэогъу мазэ училищым егъакIо.
1941-рэ илъэсым зэошхор къызежьэм, еджапIэм чIэсхэр елбэтэу къычIатIупщыгъэх. Курсантхэр зэхэугъоягъэхэу Сталинград къаухъумэнэу адзых. Ежь Махьмуд щэрыокIо дивизием ия 273-рэ полк ия 967-рэ взвод пащэ фашIы.
ЧIыпIэу кIалэр зыдэщыIагъэм нэмыцхэр щылажъымагъэх, къаорэмрэ къутэрэмрэ гъунэ горэ яIагъэп. ЦIыфэу хэкIуадэщтыгъэхэри зыми къылъытэжьынэу игъо ифэщтыгъэп. ДзэкъулыкъушIэхэр зыблэкIыщтыгъэ къутырхэр тегъэстыкIыгъагъэх, ахэм ащыпсэущтыгъэ цIыфхэр аукIыгъэхэу урамхэм ателъыгъэх.

Джащ фэдэ мафэ горэм къутыр зэхэкъутагъэм Махьмудэ зыхэтыгъэ дзэкIолIхэр блэкIыхэзэ, зэхэушIоягъэхэу, щыгъын тэрэзи ащымыгъэу кIэлэцIыкIуи­тIур алъэгъугъ. Нэмыц техакIохэм аукIы­гъэхэм ахэр азыфагу дэтыгъэх, гъыхэзэ, зэпымыоу ны-тыхэм къяджэхэзэ къакIухьэщтыгъ.
ДзэкъулыкъушIэхэм кIэлэцIыкIухэр къапхъотагъэх, тIэкIу агъэкъэбзагъэх ыкIи дэгъоу агъэшхагъэх. Нэужым мыхэм алъыплъэщт нахьыжъхэм ащыщхэр къа­гъотыгъэх ыкIи ахэм къафагъэнэфагъэх.
Мы чIыпIэм дзэкъулыкъушIэу зэгъусагъэхэм гущыIэ атыгъагъ заор текIэу, ежьхэр псаоу къызынэхэкIэ, зизакъоу къэнэгъэ сабыйхэр яунагъохэм аштэнхэшъ, апIунхэу. А мафэм щегъэжьагъэу Махьмудэ сабый гъы макъэ зэхихымэ, лъэшэу гумэкIэу къежьэщтыгъ.
Мафэ горэм дзэм хэт офицерхэм къяощтыгъэ нэмыц снайперым Махьмуд ытэмашъхьэ щэр къытырегъафэ ыкIи ар зэхегъэтакъо. КъауIагъэр псынкIэу сы­мэджэщым нагъэсы. Апэ кIалэм иуIагъэ агъэхъужьынэу фежьэх, ау Iофыр нахь хьылъэ зэрэхъурэм къыхэкIэу Iэр па­хынэу врачхэм унашъо ашIы.
Ащыгъум кIалэм илъэс 20 нахь ыныбжьыгъэп. Врач IэпэIасэхэм алъыхъузэ, кIалэм сымэджэщ пчъагъэ къекIухьэ. Ростов дэт госпиталым хирургэу Iутыгъэм Махьмудэ къегъэгугъэ Iэр къыгъэ­нэжьынэу ыкIи ыIуагъэр егъэцэкIэжьы. Джы кIалэр Iэбэн ылъэкIыщтыгъ, ау а Iэм кIуачIэу хэлъыгъэр бэкIэ нахь макIэ хъугъагъэ.
Махьмудэ къулыкъу ужым Тэхъутэмыкъуае къыгъэзэжьыгъ. Дзэ ухьазырынымкIэ сыхьатхэр аригъэхьынэу ар еджапIэм Iохьэ. А лъэхъаным ащ кIа­лэхэр щыригъаджэщтыгъ бзылъфыгъэ ныбжьыкIэу Гъыщ Долэтхъан. Ащ ишъхьэ­гъусэ заом хэкIодэгъагъ, изакъоу илъэ­сибл зыныбжь кIалэу Къырымчэрые ыпIущтыгъ.
Охътабэ темышIагъэу нэбгыритIур зэшъхьэгъусэ мэхъух. Сабый зиIэ бзылъфыгъэр Махьмудэ къызыхехым, заом щыIэзэ зыдэзаощтыгъэхэм ариIогъэгъэ гущыIэр ыгъэцэкIэжьыгъ.
Зэоуж илъэсхэр къин дэдэу щыты­гъэх, шхынри мэкIагъэ. Махьмудэ нэужым унашъо ешIы Абхъазым кIонэу. Ян, ишъхьэгъус, кIалэр ыкIи ышыпхъухэм ащыщ игъусэхэу къалэу Очамчири макIо. Ащ щыIэзэ Махьмудэ дзэм епхыгъэ заводым Iоф щишIэнэу регъажьэ. Уахътэ тешIагъэу зэшъхьэгъусэхэм пшъашъэ къафэхъу, ащ Нэлыхъан фаусы.
ЩыIэныгъэм Iофыгъо макIэп къыздихьырэр. Унэгъо кIоцI зэфыщытыкIэхэм апкъ къикIэу зэшъхьэгъусэхэмрэ ясабыйхэмрэ къуаджэу Тэхъутэмыкъуае къагъэзэжьы ыкIи зыIутыгъэхэ еджапIэм Iоф щашIэнэу икIэрыкIэу Iохьажьых. ЯщыIэкIэ-псэукIэ нэбгыритIум зэтырагъэпсыхьэ, яунагъо джыри зы сабый къехъо, шъаом Адам фаусы.
Заом ижъотыпIэ хэлэжьэгъэ Махьмудэ медальхэу «За отвагу», «За оборону Сталинграда» къыфагъэшъошагъэх, Хэгъэгу зэошхом иорденэу апэрэ шъуа­шэ зиIэм икавалер хъугъэ.
Дунаир мамыр зэхъужьым, Махьмуди общественнэ Iофыгъохэм ауж ехьэ. Заом ыкIи IофшIэным яветеранхэм ТэхъутэмыкъуаекIэ я Совет ипащэу мэлажьэ. Анахьэу ынаIэ зытыригъэтыхэрэр заом хэкIодагъэхэм яунагъохэр, ныбжьыкIэхэм ягъэсэныгъэ-пIуныгъ.
Советым хэтхэр чанэу хэлэжьагъэх Хэгъэгу зэошхом и ШIэжь Тхылъ зэхагъэуцо зэхъум. Анахь зыгу етыгъагъэхэм ащыщых ветеранхэу Тыгъужъ Махьмудрэ МэщфэшIу Чэлэмэтрэ.
Къуаджэм зэхахьэ щыкIощтыгъэп Советым илIыкIохэр хэмылажьэхэу. Ахэм ячаныгъэ пае чIыпIэ советри районым игъэцэкIэкIо комитети къядэIущтыгъэх, нахь Iофыгъо къинхэр зэгъусэу зэхафыщтыгъэх.
ТIэкIу-тIэкIузэ сабыйхэри ящыIэныгъэ гъогу теуцуагъэх. Къырымчэрые, кIалэм КимэкIэ еджэщтыгъэх, пхъэм епхыгъэ Iофыгъохэр зыщызэрагъэшIэрэ техникумыр Мыекъуапэ къыщиухыгъ. Илъэс пчъагъэрэ къалэу Краснодар дэт мебелышI фабрикэм щылэжьагъ. Илъэс 74-рэ къыгъэшIагъ.
Япшъашъэу Нэлыхъан медицинэм щылэжьагъ. Яблоновскэ дэт я 3-рэ гурыт еджапIэм чIэс кIэлэцIыкIухэм ацэхэм илъэс 44-рэ яIэзагъ. СыдигъокIи дахэу ыцIэ ини цIыкIуи къыраIощтыгъ.
Адам Краснодар дэт механикэ-технологическэ техникумым ще­джагъ. Тэхъутэмыкъое гъомылэпхъэшI комбинатыр зэфашIыфэ ащ щы­лэжьагъ. Ащ нэужым кооперациемкIэ Московскэ университетыр къыухыжьыгъ.
КъэIогъэн фае кIалэр ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу музыкэм зэрэпылъыгъэр. Тэхъутэмыкъуае культурэм и Унэу дэтым инароднэ ансамблэу «Уджыр» ащ ищыIэныгъэ гъогу хъугъэ. Джы Адам илъэс 72-рэ ыныбжь, Урысые Федерацием культурэмкIэ изаслуженнэ артист.
Мызэу, мытIоу ансамблэу «Уджыр» Урысыем икъэлэ зэфэшъхьафхэм ащы­Iагъ, Тыркуеми концертхэр къыщиты­гъэх.
Купыр къалэу Красноярскэ щыкIогъэ дунэе Iофтхьабзэм чанэу хэлэжьагъ, нэужым ар Индием, Китай ыкIи Сирием ащыIагъ.
Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къызщыдахыгъэр илъэс 80 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэу къалэхэу Воронеж, Смоленскэ, Орел ыкIи Курскэ концертхэр къащатыгъ, Республикэу Беларусь рагъэблэгъагъэх.
Джащ фэдэ гъогу къыкIугъ заом иветеранэу Темрыкъо Махьмудэ. Ащ 1997-рэ илъэсым идунай ыхъожьыгъ. Ишъхьэгъусэ илъэс 12-кIэ шъхьары­кIыгъ. ЛIакъор джы якIалэхэм къакIэхъухьагъэ­хэм лъагъэкIуатэ. Ятэжъ зэрихьэгъэ лIыхъужъныгъэм, ыIорэ гущыIэр зэригъэцэкIэжьыщтыгъэм рыгушхохэзэ, ахэм Махьмудэ исурэт аIыгъэу «МыкIодыжьын полкым» хэтых.
АкIэгъу Разиет.