Хэгъэгу зэошхом иветеранэу, сэнэхьат IэпэIэсэныгъэм хэгъэхъогъэнымкIэ Адыгэ республикэ институтым иапэрэ пащэу БрантI Щэбан фэгъэхьыгъ.

Мыекъуапэ илъэс 50 хъугъэу Iоф щысэшIэ. Апэрэ лъэбэкъу хъугъэр Тэхъу­тэмыкъое еджапIэм Iоф щысшIэзэ сишIэныгъэхэм ахэзгъэ­хъонэу институтым щызэхащэрэ курсхэм сыкъызагъа­кIор ары. Курсхэр кIохэзэ, методистым къысиIуагъ: «УкъэгущыIэщт, кIэлэегъэджэ ныбжьыкIэмэ къяпIощт тарихъымкIэ урокхэр, факультативхэр зэрэзэхапщэхэрэр» ыIуи. ТIэкIу сыукIытагъ, сыкъэщынагъ. «Мы купхэм IэпэIэ­сэныгъэ зиIэхэр мымакIэу ахэтых», — сIуагъэ. Арэущтэу щытми, зызгъэхьа­зыри сыкъэ­гущыIэнэу исхъухьагъ.
А мафэм методистэу Нина Яковлевам къысиIуагъ: «Умыщын, директорыр къэ­кIощт къытэдэIунэу». Ар — БрантIэ Щэбан Ибрахьимэ ыкъор апэрэу слъэгъугъагъэ. Егъэджэнхэр къэтыухыхи, тыкъызыкIожьыгъэм тIэкIу тешIагъэу Тэхъутэмыкъое еджапIэм ипащэу Ацумыжъ Мухътар Исхьакъ ыкъор къысаджэу ыIуагъ секретарым. ТэкIу сыкъэщынагъ, «мытэрэз горэ курсым къыщысIуа­гъэми сшIэрэп», сегупшысагъ.
Телефоныр къэсштагъ: «Разиет, институтым методистэу къакIо, Iутыгъэр пенсием макIошъ, о уфаемэ, методистэу усштэщт, — ыIуагъ Щэбанэ. — Ау фэтэр оттынэу тиIэгоп, кIо, ари зыгорэу хъун».
1974-рэ илъэсым мы институтым IофшIэныр щезгъэжьэгъагъ. МэфитIу тешIагъэу апэрэ курсхэр къызэIусхы­гъэх. Ахэр дэгъоу кIуагъэх, кIэлэегъаджэхэр разэ хъугъэх, лекциехэр агу рихьыгъэх. Ащ ыуж Щэбан къысаджи, Iоныгъом методистхэр еджапIэхэм макIохэшъ, уадэкIощт, яплъ урокхэр зэрэзэхафыхэрэм». Джащыгъум методист IэпэIасэхэу Г. Даниловыр, И. С. Гартман, С. Ю. Жанэр, А. Е. Павловар, нэмыкIыхэри тызэгъусэхэу еджапIэхэр тыуплъэкIунхэу тагъэкIогъагъ. Щэбанэ къы­сиIогъагъ: О уныбжьыкI, кIэлэегъа­джэмэ опытышхо яI, уадэгущыIэ хъумэ, зыфэсакъыжь, ау о программэр дэгъоу зэрэпшIэрэр къагурыгъаIу».
Джаущтэу илъэс 21-м адыгэ шъолъы­рым ит еджапIэхэр зэкIэ тарихъымкIэ сыуплъэкIугъэх. Мытэрэз горэ ттхыгъэми, къэбар ымышIэу къытиIожьыщтыгъ. Институтым Iоф щызышIэхэрэр зэш-зэшыпхъум фэдэу тызэхэтыгъ. Ащ фэдэ пащэу щыIэр зырызыгъ. Ышэу Рэмэзани фронтым Iухьагъ. Зэо ужым псаоу къыхэ­кIыжьыгъэмэ яIофшIэн къаратыжьынэу унашъо ышIыгъагъ. Щэбани Iофым Iухьажьыгъагъ. Ау институт Автоном хэкум иIэнэу заIом, пащэм лъы­хъугъэх, кIэлэ ныбжьыкIэу хьисапымкIи шIэныгъэ зиIэ Щэбан ар тефагъ. Апэ методическэ кабинетэу аIуагъ, нэбгырищ нахьыбэ имыIэу. Щэбанэ Хьатыгъужъы­къое еджа­пIэм къикIыжьи, а методическэ кабинетыр нахь игъэкIотыгъэ ышIыгъ. Щэбан институтым ыпэкIэ инспекторэу Iоф ышIагъ, еджапIэхэр къыкIухьэзэ кIэлэ­егъаджэхэм ишIуагъэ аригъэкIыщтыгъ.
Ащ фэдэу ыгу фэщагъэу Iоф зэришIэрэр хэкум ипащэмэ алъэгъуи кIэлэегъаджэмэ яшIэныгъэхэм зыщахагъа­хъорэм пащэ фашIыгъ.
Апэрэм «методическэ кабинет» аIуи нэбгыри 3 аштэгъагъ, ащ ыуж нэбгырэ 13 хъугъэх. Щэбан хэкум ипащэхэм агуригъэIуагъ институт пшIымэ нахь теплъэ зэриIэщтыр. ЕтIанэ еджапIэм щакIурэ предмет пэпчъ IэпыIэгъу яIэн зэрэфаер ариIуагъ. Ахэри, ябюджети аригъэштагъ.
Ежь Щэбанэ Краснодар дэт институтым хьисапымкIэ иотделение къыухыжьыгъагъ. Аущтэу илъэс 33-рэ лэжьагъэ. Илъэсыбэм методистмэ ахигъахъозэ методист 50-м нигъэсыгъагъ, институтым зыригъэушъомбгъугъ. Москва министрэм дэжь кIуагъэ, унэ цIыкIум зэрэчIэмыфэхэрэр лъигъэIэсыгъ, къатищ хъурэ унэр къаIихыгъ. Пэщэ дэгъугъ, гукIэгъу хэлъыгъ, гъэсэгъагъэ. Илъэс пчъагъэм зэ ымакъэ Iэтыгъэу къыддэгущыIагъэп, тыкъыушъхьакIугъэп.
Командировкэ тыкIощтми (Москва, районхэр, еджапIэхэр) пчэдыжьым жьэу къакIоти, тигъэкIуатэщтыгъ, тыкъэкIожьыми «шъупсаоу шъукъэкIожьыгъэмэ дэгъу» ыIощтыгъ. Iофэу тшIэрэм уасэ фишIыщтыгъ, нахь дэгъоу зэрэтшIэщтым тэри ыуж титыгъ. ТигъэлъэпIагъ, дэгъоу тызэ­хигъэтыгъ.
Пэщэ IэнатIэр зегъэтIылъым, музей къызэIуихыгъ, кIэлэегъаджэу заом хэкIодагъэхэм якъэбархэр районхэр къыкIу­хьэзэ къыугъоищтыгъэх. КIэлэегъэджэ дэгъухэр щысэтехыпIэу аригъэлъэгъу­гъэх. Институтым джы зыпари ахэм ащыщ чIэбгъотэжьыщтэп, ратэкъужьыгъэх.
Институтыр Москва щашIэу хъугъагъэ, къеупчIыжьыщтыгъэх. Краснодар институтэу дэтхэми, Налщык щыIэхэми «Брантов Шабан» зыпIокIэ, гушIощтыгъэх. Курсхэм профессорэу къатщэхэрэм Щэбан шIукIэ агу къинэжьыгъагъ. Адыгэгъэшхо хэлъэу апэгъокIыщтыгъ, яIоф­шIагъэмэ уасэ афишIыщтыгъ, ежьхэри гушIохэзэ къакIощтыгъэх. Щэбан фэдэ пащэ гъотыгъуае. Ар институт Iофхэм апае Москва кIощтыгъ, зыфежьэрэр къыдэхъущтыгъ, партием ихэку Комитет мыхъурэ щыIэми ариIощтыгъ, IофшIэныр лъигъэкIотэным пылъыгъ. А лъэхьаным тарихъымкIэ кIэлэегъаджэу щыIэр мэкIагъэ, тарихъымкIэ факультети тиIа­гъэп, Краснодар, Налщык, Москва кIохэзэ еджэщтыгъэх, тарихълэжьхэм тащыкIэщтыгъ. ТарихъымкIэ кIэлэегъаджэхэу хэкум исыр зэрэмакIэр, ащкIэ факультет къызэIуахымэ нахь ишIуагъэ къызэрэкIощтыр итхэу письмо зэхэдгъэуцуи, Бэрзэдж Нухьэ кIэтхэжьыгъэу 1982-рэ илъэсым Москва Щэбан сигъэхьыгъ. Ащыгъум академикэу А. Александровыр арыгъэ гъэсэныгъэмкIэ министрагъэр. Симурад къыздэмыхъукъомэ сIуи сыщынагъ. Тхьэм зэриIонэу, симурад къэз­гъэцакIи, сэри сигуапэу, ежьыри гушIоу сыкъэкIожьыгъ. «Джэуапыр Бэрзэдж Нухьэ къыфэдгъахьыжьыщт» ыIуагъ министрэу Александровым. Письмэу Бэрзэджым къыфэкIожьыгъэр институтым иректорыгъэу Ячиковым ритыгъ. 1984-рэ илъэсым А. Ячиковым джэуапыр къытхыгъ. Ахэр зэкIэ Щэбан иIоф хэлъэу зэшIохыгъэ хъугъагъэ.
Щэбан фэдэ пащэхэр тщыгъупшэнхэу щытэп. Институтым учIахьэмэ, пшIэн фае ащ ипчъэхэр къызэIузыхыгъэр, ыцIэ рязыгъэIуагъэр. БлэкIыгъэр умышIэмэ, кIэм уасэ фэпшIын плъэкIыщтэп.
Тхьэм джэнэт лъапIэр Щэбан къырет!
ЕмтIылъ Разиет.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым иIофышI, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидат.