Урысыем IофшIэнымкIэ ­и ЛIыхъужъэу, Адыгеим, Къэрэщэе-Щэрджэс, ­Къэбэртэе-Бэлъкъар респуб­ликэхэм ялъэпкъ тха­кIоу МэщбэшIэ Исхьакъ итхылъхэм джыри зы къа­хэхъуагъ. Тарихъ романыкIэу «Лыу» зыфиIорэр урысыбзэкIэ къыдэкIыгъ.

Я 19-рэ лIэшIэгъум иятIонэрэ Iахьрэ я 20-м иублэгъумрэ псэугъэ апэрэ адыгэлI сатыушI бэлахьхэм ащыщэу, къыдэгъэкIыжьакIоу, шIу­шIакIоу Трахъо Лыу ар фэгъэхьыгъ. ЛIакъом щыщхэм ялъэIукIэ МэщбашIэм ащ Iоф дишIагъ. ТхакIор къызыхъугъэ мафэм ипэгъокIэу зэдэгущыIэгъоу зэдытиIагъэм ащ зэрэдэлажьэрэм игугъу къыщи­шIыгъагъ.
— Трахъо Лыу ыцIэ къетэIо, ау ятэ, ятэжъ-янэжъхэм ацIэхэр лIа­къом щыщхэм ашIэжьхэрэп. Зы шынахьыкIэрэ шынахьыжъырэ иIагъэх: Къымчэрыерэ Хьаджшъаорэ. КъяхъулIагъэр нафэп. Трахъо Лыу ишъхьэгъусэ кощхьэблэ Мэрэты­къомэ ащыщыгъ, ау ащ ыцIагъэри зыми къыIошъурэп. Хъарзынэщхэм сащылъыхъугъ. Зэращытхыгъэр Мэрэтыкъу. Лыурэ арырэ къуитIурэ, Хьамидэрэ Мэджыдэрэ, апхъоу Зазэ яIагъ. Джары къэбарэу сIэкIэлъыгъэр сытхэнэу зесэгъажьэм. Арыти, «сэ цIэхэр къафэсыугупшысыщт» сIуагъэ. Сэ образыр згъэпсыгъэ. Трахъо Лыу гулъытэшхо зиIэ цIыфэу щытыгъ, тхьэшIошъхъуныгъэ ин иIагъ, — къыIотагъ тхакIом.
Трахъо Лыу зыщымыIэжьыр зэ­рэпсэугъэм нахьи нахьыб: рево­люциер къылъэгъужьыгъэп. Ащ фэ­дизым сыда ыцIэ зымыгъэкIодыжьырэр? Ар дэгъоу романым къыщиIотыкIыгъ. Я 19-рэ лIэшIэгъум ия 50-рэ илъэсхэм адыгэ лэжьэкIо унагъо къихъухьэгъэ шъэожъыер къызэрыкIоу щытыгъэп. МэщбэшIэ Исхьакъ къызэриIуагъэу, гулъытэ чан зиIэгъэ кIалэм иакъыл бэ ­къыубытыщтыгъэр. Ащ ихьа­тыркIэ къэралыгъом ицIыф анахь байхэм ащыщ хъун ылъэкIыгъ:
чырбыщышI хъызмэтшIэпIэ пэрытхэр ыгъэлажьэщтыгъэх, унэхэр фэ­тэрэу ытыщтыгъэх, тучанхэр, мэз­хэкI ухъумапIэхэр иIагъэх, ащ нэмыкIыбэми ауж итыгъ. А пстэуми адакIоу шIушIэныр щыгъупшэщтыгъэп. Фэныкъуагъэ зиIэхэм ахъщэ аритыщтыгъ. Мыекъуапэ апэрэ мэщытэу щашIыгъэр зэрагъэуцугъэр ащ имылъку. Ащ фэшъхьафхэри нэмыкI адыгэ къуаджэхэми, Екатеринодари ащигъэуцугъ. Чылагъохэм еджапIэхэр къащызэIуи­хыщтыгъэх. Адыгабзэр зэрагъэшIэным иамал аритыщтыгъ. Адыгэ къуаджэхэмрэ Екатеринодаррэ зэзыпхыгъэ псыхъозэпырыщыпIэр ышIыгъ. Орыжъылъэ чIыгухэр лэ­жьыгъэшIапIэу цIыфхэм аIыгъыным фэшI ригъэгъушъыкIыщтыгъэх. Ащ фэдэу шIушIагъэу иIэр бэ. ИгъашIэ нахь кIыхьагъэмэ, ахэм япчъагъэ нахьыбэн зэрилъэкIыщтыгъэм щэч хэлъэп.
Трахъо Лыу ищыIэныгъэ гъогукIэ упчIэхэр зиIэхэм джэуапхэр МэщбашIэм ироман щагъотыщтых. Ыпэ­кIэ къызэрэщысIуагъэу, джырэкIэ къыдэкIыгъэр урысыбз, ау адыга­бзэкIэ тхыгъэри къыкIэлъыкIощт. Ащ щыщ пычыгъор, кIэухыр, литературнэ-художественнэ ыкIи об­щественнэ-политическэ журналэу «Зэкъошныгъэм» иаужырэ къыдэ­кIыгъо къыдэхьагъ.
Анцокъо Ирин.