Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Адыгэ Республикэм къарыкIыгъэ, тиреспубликэ щыщ IэпэIасэхэу лъэпкъ IэшIагъэхэр къэзыухъумэхэрэр, гъучIым, шъом, пхъэм пкъыгъо зэфэшъхьафхэр ахэзышIыкIыхэрэр мэкъуогъум и 28-м Къэрэщэе-ЩэрджэсымкIэ къуаджэу Хьабэз илъэгъупхъэ чIыпIэ къыщызэрэугъоигъагъэх. Лъэпкъым инахьыжъышIухэу Тыгъужъ Барисбийрэ Хьакъун Назиррэ хъохъу къаIозэ, адыгэ хабзэм тетэу хъулъфыгъэ IэпэIасэхэм апэгъокIыгъэх. Ижъ-ижъыжькIэ къыщегъэжьагъэу лъэпкъым къыдэгъогурыкIорэ IэшIагъэхэр аIэкIэмызыжьынхэм пае зэIукIэнхэ фаеу ныбжьыкIэхэм зэрэрахъухьагъэм ахэм къыдырагъэштагъ.

«Ярэби, лъэпкъ IэшIагъэхэр зыIэ къизыгъэхьэгъэ адыгэ хъулъфыгъэхэм мыр яапэрэ зэхахь. Зэфэсым изэхэщакIохэм ар зыфытегъэпсыхьагъэм сызыщагъэгъуазэм, сыгу зэу зыкъиIэтыгъ.
НыбжьыкIэхэм уахэмыхьэу зы лъэныкъо зебгъэзыжь хъущтэп. Нахьыжъхэм анаIэ ахэм зэратетын фаем уехъырэхъы­шэжьынэу щытэп. Армырмэ, ныбжьыкIэхэр ткIэрычыгъэ хъущтых. Хъохъу къаIо зыхъукIэ, «Нахьыжъхэр Тхьэм шъукъытшъхьэщегъэт!» аIозэ сыдигъуи мэлъаIох. Ащ мэхьэнэ куу иI…
Тахэхьан, къаIорэм тедэIун, ищыкIагъэмэ, упчIэжьэгъу тафэхъун тIуи зэфэ­сым тыкъэкIуагъ. ТикIэлэ IэпэIасэхэм язэхахьэ IофышIоу зэрэщытым щэч хэлъэп. Апэ игъэшъыгъэн фэе лъэпкъ Iофхэу мэхьанэшхо зиIэхэм мыр ащыщ.
Ткъош республикэхэм къарыкIыгъэ тикIэлэ IэпэIасэхэм непэ тадэгушIо, ахэм къырахьыжьэгъэ IофымкIэ адетэгъаштэ. Тизэпхыныгъэ зыгъэпытэщт амалэу ар плъытэмэ хъущт», — къы­Iуагъ Тыгъужъ Барисбий.

«Зэкъош республикищмэ яныбжьыкIэхэу лъэпкъ IэшIагъэхэр зымыгъэкIодыжьхэрэр нахь благъэу зэрэшIэнхэу зэрэзэIукIагъэхэр IофышIу дэдэу щыт. Непэ ахэр зэрэшIэщтых, яIоф зэрэлъагъэкIотэщтым тегущыIэщтых. Мыщ фэдэ зэфэс бэшIагъэ зызэIуагъэкIэн фэягъэр. Унашъо зэдатштэмэ, ащ тетэу зыщыфаехэм зэIукIэных. ТиныбжьыкIэхэм ащ фэдэ гухэлъышIухэр зэряIэм тырэгушхо.
Сэ сшъхьэкIэ зыкIи сырихьылIагъэп республикищмэ ащыщ IэпэIасэхэр мыщ фэдэу зэIукIэхэу. Гупшысэр хэт къахилъхьагъэми, лъэбэкъу дэгъоу, тилъэ­пкъ фэгъэзагъэу Iоф пшъхьапэхэр къызыпыкIынэу ар щыт. Тхьэм ягухэлъ да­хэхэр къадегъэхъу, зыфызэхэхьэгъэхэ Iофыр къа­дэхъоу зэдегъэлажьэх. Тэ нахьыжъхэр, такъот», — къыIуагъ Хьакъун Назир.

— «Адэ, лъэпкъ IэшIагъэхэм апылъ кIалэхэр таущтэу зэрэшIагъэха, зэ­IукIэнхэ зэрэфаем игупшысэ сыдэущтэу ахэр къыфэкIуагъэха?» тIуи тызеупчIым, зэхахьэм изэхэщэкIо шъхьаIэу, хьакIэхэр къезыгъэблэгъэ­гъэ Адышэс Азэмат джэ­уапэу къытитыгъэр мыщ фэд:
— Къэбэртэе-Бэлъ­къар, Адыгэ, Къэрэщэе- Щэрджэс республикэхэм ащыщ IэпэIасэхэу лъэпкъ IэшIагъэхэм апылъхэр тызщызэрэшIагъэхэр дунэе хъытыур ары. Социальнэ зэпхыныгъэм куп щызэхатщи, тызэдэгущыIэу, шъхьадж зыдэлэжьэрэ IофымкIэ тызэдэгуащэу тыублагъ. Нахь дэгъоу тызэрэшIэным пае тызэIукIэн, мурад горэхэр зэдитхъухьан зэрэфаем тIэкIу-тIэкIузэ тыкъыфэкIуагъ. ЫкIи Iофым зетымыгъэ­укIыхьэу непэрэ зэфэсыр зэхэтщагъ.
ТизэхахьэкIэ гухэлъ шъхьаIэу тиIэр лъэпкъ IэшIагъэхэр къыткIэхъухьэхэрэм къафэтыухъумэныр ары. Лъэпкъыбзэр къызэтегъэнэжьыгъэныр мыщкIэ анахь шъхьаIэу сэлъытэ. Ащ икъэухъумэн сыд фэдэрэ лъэпкъ Iофи ыпшъэ хъун фае. Хэтрэ адыгэкIи пшъэдэкIыжьышхо зэрэтхьырэ пшъэрылъэу ар щыт.
Лъэпкъ IэшIагъэхэри, адыгабзэри зэрэкIодыжьхэрэр, зэгопчы мыхъунэу ахэр зэрэзэпхыгъэр къыдгурыIозэ, ахэм татегущыIэнэу, тызэгъусэу тызэдэлэжьэнымкIэ хэкIыпIэхэм талъыхъунэу ары тызкIызэIукIагъэхэр.
Лъэпкъ IэшIагъэхэр къэтIэтыжьхэу, кIэлэцIыкIухэм аIэкIэтлъхьажьыным бэдэд ищыкIагъэр. Ау арэущтэу тымызекIо хъущтэп. Тэри а IэшIагъэхэр къы­тIэкIэзыгъэхьажьыгъэхэр тапэ итыгъэ нахьыжъышIухэр ары. Джы ар тадэжь къыщызэтетымыгъэуцоу, ныбжьыкIэхэр нахьыбэу хэтщэнхэр типшъэрылъ шъхьаI. Тызэгъусэмэ, а Iоф къиныр гугъу тимыхьэу зэдэдгъэкIотэщт.
Лъэпкъ IэшIагъэхэм апылъ нэбгырэ 20-м ехъу непэ къедгъэблэгъагъ. Ахэм шъэжъыехэр, къамэхэр ашIых, пкъыгъо зэфэшъхьафхэр шъом хашIыкIы. ИнахьыбапIэр, гущыIэм пае, хъумэрэ кIалэхэр гъучIым лъэшэу пыщагъэх, шы Iэпс-лъэпс­хэр зышIыхэрэр къытхэтых. Адыге­им къикIыгъэ тихьакIэу Хьашхъожъ Арсен гъукIэ Iаз, Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыщ Тумэ Аслъан зымышIэрэ щымыIэу къысщэхъу. Урысыем иIэшэшIхэм я Ассоциацие ар хэт, дышъэмрэ тыжьыным­рэ пкъыгъо зэфэшъхьафхэр ахешIыкIы.
Мыр тиапэрэ зэхахь. ЫужкIэ, анахь макIэми, илъэсым тIо-щэ тызэIукIэн тимурад. Непэ тадэжь тыщызэIукIагъэмэ, ыужкIэ Къэбэртэе-Бэлъкъарым, етIанэ Адыгеим тыкъыщызэрэугъоищт. Апэрэ зэфэсыр Къэрэщэе-Щэрджэсым зыкIыщызэхэтщагъэр зэкъош республикитIумэ агузэгу тызэрисым етэпхы.
Лъэпкъ IэшIагъэхэмрэ адыгабзэмрэ якъэухъумэнкIэ зи слъэкI къэзгъанэрэп. СицIыкIугъом щегъэжьыгъэу гъучIым сыфэщагъ. Ау къамэ зысшIыкIэ, пхъэкIэ е тыжьынкIэ ащ елэжьын зэрэщымыIэм къыхэкIэу пстэури сэ зэшIосхын фаеу мэхъу.
ЕджапIэм сыщэлажьэшъ, сызыхэт кIэлэцIыкIухэр тIэкIу-тIэкIузэ лъэпкъ IэшIагъэхэм нэIуасэ афэсэшIых, гъучIхэм ацIэ адыгабзэкIэ ясэIо, ахэм узэрадэлэжьэн фаем щысэгъэгъуазэх. КIэкIэу къэпIон хъумэ, мэкIэ-макIэзэ лъэпкъ IэшIагъэхэм ахэр апыщагъэ мэхъух. Бэмэ ар ашIогъэшIэгъонэу сIомэ, пцIы хъун. Ау лъэпкъ IэшIагъэхэр зыIэ къизыгъахьэ зышIоигъо ныбжьыкIэхэр нахьыбэ хъунхэмкIэ, ны-тыхэм тимурад къагурыIоу, ясабыйхэр дгъэсэнхэм тырагъэгушхонхэмкIэ тизэфэс ишIуагъэ къызэрэкIощтым сицыхьэ телъ, — къы­Iуагъ Iофтхьабзэм изэхэщакIо.

Адышэс Азэмат къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, зэфэсым къекIолIагъэх Темыр Кавказым имызакъоу, Урысыеми щыцIэрыIо кIэлэ IэпэIасэхэр. Ахэм ащыщ Урысыем иIэшэшIхэм я Союз хэтэу, Къэбэртэе-Бэлъ­къарым щыщэу, дышъэмрэ тыжьынымрэ адэлэжьэрэ Тумэ Аслъан.
«Ткъош черкес кIэлэ IэпэIасэхэм ягукъэкIыкIэ Къэрэщэе-Щэрджэсым тыкъызэрэрагъэблэгъагъэр лъэшэу тигуап. Мыр хэбзэшIу тфэхъунэу, талъэныкъуи, Адыгэ Республикэми тащызэIукIэ зэпытынэу, ышIэрэмкIэ зыр адрэм дэгощэнэу, зэпымыоу тызэдэлэжьэнэу сэгугъэ.
Сэ адыгэ къамэхэр, сэшхохэр сэшIых, чеканкэми сыфэщагъ. ТшIэрэм сабыйхэр фэтэгъасэх, зэнэкъокъухэмрэ къэгъэлъэ­гъонхэмрэ апэрэ чIыпIэхэр къащызыхьырэ ныбжьыкIэ чанхэр тиIэх. Лъэпкъ IэшIагъэхэр аIэ къырагъэхьаныр къыткIэхъу­хьэхэрэм лъэшэу ашIогъэшIэгъон.
Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыпсэухэу лъэпкъ IэшIагъэхэр зыпкъ изыгъэуцожьыхэрэр зэкIэ мы зэхахьэм къэкIонхэу хъугъэп. Ау пстэуми зэпхыныгъэ зэдытиIэшъ, тимурадхэм, пшъэрылъэу зыфэдгъэуцужьхэрэм ахэр ащыдгъэгъо­зэщтых. АщкIэ къызэрэддырагъэштэщтми щэч хэлъэп. ТапэкIи нахьыбэрэ тызэхэхьан, адыгэ тхыпхъэхэм афэгъэхьыгъэ унэшъо шъхьафхэри штэгъэнхэ фай», — хигъэунэфыкIыгъ Къэбэртэе-Бэлъкъарым къикIыгъэ кIэлэ IэпэIасэм.
Тумэ Аслъан ищыIэныгъэ лъэпкъ IэшIагъэхэм япхыгъэ зэрэхъугъэм фэгъэ­хьыгъэу бэ гъэшIэгъонэу къытфиIотагъэр:
«СицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу сурэт­шIыныр сикIас. Гурыт еджапIэм ыуж непэ сызыфэгъэзэгъэ Iофыр IэшIагъэ сфэхъу­гъэу, илъэс 15 хъугъэу ащ сырэлажьэ. Урысыем иIэшэшIхэм я Гильдие сызэрэхэтым епхыгъэу тишIэныгъэ хэдгъэ­хъонэу Эрмитажми, тикъэралыгъо инэмыкI тарихъ музей цIэрыIохэми тагъакIо. Джащ фэдэ лъэхъанхэм адыгэ хьап-щып­хэм салъэхъу, сурэт атесэхы, якъэбархэр зэфэсэхьысыжьых, адыгэ тхыпхъэхэм нахь салъэхъу, тамыгъэхэм къарыкIырэр зэсэгъашIэ.
Лъэпкъ Iэпэщысэхэр зышIырэ IэпэIасэхэу Къэбэртэе-Бэлъкъарым исхэм зэпхыныгъэ пытэ зэдытиI. Ассоциацие тимыIэми, Урысыем исурэтышIхэм я Союз тыхэт, тызэгъусэу сыдигъуи тызэдэ­лажьэ, упчIэжьэгъу тызэфэхъу.
КъБР-м къикIхи, тиапэрэ зэхахьэ къэкIуагъэхэм ахэтых къамэхэм, сэшхохэм, шъэжъыехэм яшIынкIэ IэпэIэсэныгъэшхо зыхэлъхэр, ахэм ягъэчанын фэкъулайхэр. КIэкIэу къэпIон хъумэ, тызэрэшIэнэу, тиIоф зэхэшIыкI утыгум къитхьанэу, ткъошхэм къулайныгъэу абгъодолъхэм защыдгъэгъозэнэу непэ тызэрэзэIукIагъэр лъэшэу тигуап», — къыхигъэхъожьыгъ ащ.
Адыгэ Республикэм икъэлэ шъхьаIэу Мыекъуапэ къикIыгъэ, зэхахьэм хэлэжьэгъэ гъукIэ Iазэу Хьашхъожъ Арсени игупшысэхэмкIэ къыддэгощагъ:
«Къэрэщэе-Щэрджэсым щыпсэурэ ткъош адыгэ кIалэхэм таIукIэнэу къуаджэу Хьабэз тыкъызэрэрагъэблэгъагъэр лъэшэу тигуап. Ахэр кIэщакIо фэхъухи, лъэпкъ IэшIагъэхэм апылъхэр: гъукIэхэр, шъэ­жъые, къамэ, сэшхо зышIыхэрэр, пхъэм­кIэ къулайныгъэ гъэнэфагъэ зиIэхэр тызэIуагъэкIагъэх. Непэ тиапэрэ зэхахь. Тхьэм ыIомэ, тизэIукIэхэм азыфагу охъта­бэ дэтымыгъэфэнэу, нахьыбэрэ тызэхэхьэнэу тимурад.
Мы зэхахьэм бэшIагъэ тыкъызыфакIощтыгъэр, сыда пIомэ, тызэIукIэн фаеу щыIэныгъэм пшъэрылъ къыгъэуцугъагъ. Ткъош щэрджэсхэм яхъупхъагъэ ишIуагъэкIэ а Iофыр зэшIохыгъэ хъугъэ.
Къэрэщэе-Щэрджэсыр тикурыкупс, мыщкIэ КIахэр, модыкIэ Къэбэртаер щыIэх. Купсэм тызкIызэриугъоилIагъэр лъэпкъ IэшIагъэхэм апылъхэр нахь тызэрэшIэнэу, тапэкIэ зызэрэтыужьыщтым тытегущыIэнэу ары.
ШIэныгъэ закъор арэп мыр зэхьылIагъэр. Адыгэ лъэпкъым шъэжъыем, гъу­чIым фыщытыкIэу афыриIагъэм къедгъэ­гъэзэжьын, ныбжьыкIэхэр лъэпкъ IэшIагъэхэм афэдгъэсэнхэ фай. Джары ти­зэхахьэ имэхьэнэ шъхьаIэр», — къы­Iуагъ Адыгеим къикIыгъэ хьакIэм.
Къуаджэу Хьабэз къыщыхъугъэ ыкIи щапIугъэ, илъэсыбэ хъугъэу Адыгэ Рес­публикэм щылэжьэрэ, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ артистэу, «Ислъамыем» иорэдыIо шъхьаIэу Шымырзэ Казбек зэхахьэм къыщыгущыIагъ, кIэлэ IэпэIасэхэм ягухэлъхэр къадэхъунэу афэлъэ­Iуагъ.
…Нахьыжъ Iумафэхэм яжьау чIэтхэу, адыгэ шхынхэр апашъхьэ итхэу чэщ охъуфэ тихъулъфыгъэ IэпэIасэхэр зэбгъодэсыгъэх. Унэшъо гъэнэфагъэхэр аштагъэх, зэрэзэдэлэжьэщтхэмкIэ зэгурыIуагъэх.
Гупшысэ шъхьаIэу зэхахьэм къыщаIуа­гъэр мыщ фэд: лъэпкъым икъызэтенэн зэлъытыгъэр нэбгырэ пэпчъ ащ иIахьэу хишIыхьэрэр ары. Адыгэ кIэлэ IэпэIасэхэм яIахьышIоу ащ хэлъым мэхьанэшхо зэриIэр къэIогъэн фае. Тхьэм ахэм ягу­хэлъ къадегъэхъу, зэфэсыр лъэпкъым фэмафэ аферэшI!
Абидэкъо
Люсан.