Ары, адыгэ гущыIэжъым арэущтэу еIо, ащ имэхьани гурыIогъуаеп – пшхыщтым икъыхэхын, ащ изытет ыкIи ибагъэ уафэмысакъымэ, ор-орэу зэрар зэпхыжьын плъэкIыщт. Арэущтэу мыхъуным фэшI непэ игугъу къэтшIы тшIоигъу гъэмэфэ лъэхъаным гъомылапхъэу тшхымэ нахьышIум хэшIыкI фызиIэхэм къаIорэм. АщкIэ IэубытыпIэ тшIыгъэ врач-терапевтэу Татьяна Сергунинам мы IофымкIэ игъоу ылъэгъурэ лъэныкъохэр.

Сыда тигъэмэфэ Iанэ тетымэ нахьышIур?
Специалистым зэрилъытэрэмкIэ, гъэмафэм тиIанэхэм ренэу атетын фае пхъэшъхьэ-мышъхьэхэмрэ хэтэрыкI зэ­фэшъхьафхэмрэ. Лэпс ыкIи шхын стыр зэмылIэужыгъохэм ачIыпIэ гъэмэфэ лъэхъаным нахь гуапэ мэхъу салат псынкIэхэр, пхъэшъхьэ-мышъхьэхэм къа­кIэфыгъэ псыр (сокхэр). ЦIыфым ищыкIэгъэ витаминхэр ригъэкъунхэмкIэ, «кислотно-щелочной баланс» зыфаIорэр зыпкъ игъэуцогъэнымкIэ гъэмэфэ лъэхъа­ным амалышIухэр къеты. КъэкIырэ пстэоу цIыфым ыгъэфедэхэрэм антиоксидантэу ахэлъыр бэ.

Нэшэбэгур пштэмэ, ащ ипроцент 90-р — псы, арышъ, гъэмэфэ гъомылэ дэ­гъоу щыт. Киви — мыр пкъышъолым IэпыIэгъушIу фэхъу псыр илыягъэу хэмыкIынымкIэ, кальциеу хэлъыр зэрэбэм ишIуа­гъэкIэ. Къэбыжъыер зыпшхырэм ыуж мэлакIэ шIэхэу улIэрэп, угъэшхэкIыгъэу бэрэ къэохьы. Мыщ дэжьым врачым къыхегъэщы: пкъышъолымкIэ хэтэрыкIхэр нахь федэх ахэр къэугъоигъакIэхэу е духовкэкIэ гъэжъагъэхэу щытхэмэ. Джащ фэд, гъэмафэм салатхэм оливкэ дагъэ, лимоныпс, йогурт ахашъулъхьэмэ на­хьышIу.
ГъэмафэмкIэ анахь гъомылэпхъэ шъхьа­Iэу алъытэ чъыIэу пшхынэу щыт хьантхъупс (суп) зэфэшъхьафхэр: окрош­кэр, «свекольник» зыфаIорэр, борщэу шыгъэшIоIу (щавель) е пшэсэн зыхэлъыр.

Джыри зы лъэныкъо специалистым тынаIэ тырытегъадзэ: пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр щэджэгъуашхэр къэмысызэ пшхы­хэмэ нахьышIу.
Ау гъэнэфагъэ хэтэрыкIхэмрэ пхъэшъхьэ-мышъхьэхэмрэ анэмыкI умышхымэ, пкъышъолым ищыкIэгъэ калориер ыгъотыщтэп, микро-ыкIи макроэлементхэр икъоу IэкIэхьащтхэп. Гъэмэфэ мэфэ фабэхэм лым гур емыкIурэмэ, пцэжъые мыпщэр е хым къыхахыгъэхэм ахэшIыкIыгъэ гъомылэхэр (морепродукты) бгъэ­федэхэмэ хъущт. ЩэхэкI гъомылапхъэхэри гъэмафэм щыбгъэзыехэ хъущтэп. Ау зыщышъумыгъэгъупш: щэхэкI гъомылапхъэхэм псынкIэу микроорганизмэхэм ащахэхъо, арышъ, ахэм яIыгъынкIэ шапхъэхэм лъэшэу унаIэ атетын фае.
Фышъхьэ лэжьыгъэхэми гъэмафэм мэхьанэшхо яI. Зэнтхъым, гречкэм ахэшIыкIыгъэ пIастэхэри гъэмэфэ шхынкIэ дэгъухэу елъытэ врачым, ахэм клетчаткэр бэу зэрахэлъым фэшI. Ащ имыза­къоу, купэу «В-м» хэхьэрэ витаминхэмкIэ, железэмкIэ, аминокислотэхэмкIэ баих.
Гъэмэфэ мафэхэм IэшIу-IушIухэр, шъон пытэхэр нахь макIэ шIыгъэнхэ зэрэфаери хэти зыщигъэгъупшэ хъущтэп.

Псым нахьыбэу уешъон фае
Икъун фэдиз псы тешъо хъумэ, пкъы­шъолым биохимическэ реакциехэр, клеткэхэм ягъэкIэжьын, микроэлементхэр икъоу ащ зыхищэнхэр, зэрэпсаоу ар (пкъышъолыр) укъэбзыгъэныр шапхъэхэм атетэу макIо. Нэбгырэ пэпчъ псэу ри­шъун фаер зэфэдэп: къыщэчырэ килограмм пэпчъ псы къэбзэ мл 30. Минеральнэ псыми уешъон фае, пкIантIэм хэтэу микроэлементхэр чIэтэнэхэшъ. Гъошъу уцым (мята), смородинэм ятхьапэхэр зыхэлъ щаири хэти ыгъэхьазырын ылъэкIыщт. Диетологхэм зэралъытэрэмкIэ, пчэдыжьым псы фэбэ стэчан уешъо­мэ, пкъышъолымкIэ дэгъу.
ШъунаIэ тешъудз: гъэмафэм лъэшэу гъэучъыIыгъэ псым уешъоныр ищыкIагъэп, ащ фэдэ псым нахь лъэшэу пкIантIэ къыуегъэхы, ащ къыхэкIэу пкъышъолым псыбэ чIенэ.

Шхэгъу уахътэри зэхъокIы
Гъэмафэм цIыфым ишхэн къыщыкIэу мэхъу, ау специалистым зэрилъытэрэмкIэ, шхэгъу уахътэр блэбгъэкIы хъущтэп, нэгъу-кIэтIый зэхэтым уиягъэ ебгъэкIын плъэкIыщт. Уахътэу узыщышхэщтыгъэр тIэкIу зэблэпхъумэ, сыхьат-сыхьатитIукIэ нахь пасэу шхэгъур пхьымэ нахьышIу: пчэдыжьышхэр — сыхьатыр 8 мыхъузэ, пчыхьэшъхьашхэр сыхьатыр 6 — 7-м шIомыкIэу пшIыхэмэ нахьышIоу врачым къыхегъэщы.
Зыныбжь хэкIота­гъэхэм
Гъэмэфэ мэфэ фабэхэр ныбжь хэкIотагъэ зиIэхэм, анахьэу уз гъэтIылъыгъэ­хэм агъэгумэкIыхэрэм къин къащэхъух. ГумэкIыгъо нахь хафэхэрэр гу-лъынтфэ узхэр зиIэхэр ары. Ахэм афэдэхэм гъо­мылэпхъэ щыугъэхэр нахь макIэу агъэфедэнхэ фае, сыда пIомэ щыгъум пкъы­шъолым псыр икъоу къыхигъэкIырэп, ащ къыхэкIэу лъыдэкIуаем хэхъо.
КIэлэцIыкIухэм ягъэшхэн
Гъэмэфэ мафэхэм кIэлэцIыкIухэм пчэдыжьырэ йогуртэу мэткIо зэфэшъхьафхэр, пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр зыхэлъ­хэр, пцэжъые е лы гъэжъуагъэ ябгъэ­шхымэ хъущт. Ахэм помидор, нэшэбэгу акIыгъумэ, гъомылапхъэр гум нахь ыхьыщт, нахь шхыгъошIу хъущт.
Медицинэ шIэныгъэм зэригъэунэфыгъэмкIэ, гъэмэфэ лъэхъаным кIэлэцIыкIухэм нахь лъэшэу ахэхъо ыкIи пкъы­шъолым клеткакIэхэр щыгъэпсыгъэнхэм фэшI белокыр ищыкIагъ. Щэджэгъуашхэм кIэлэцIыкIухэм лылэпс е пIэстэ зэфэшъхьафхэр афэпшIымэ дэгъу. Пчыхьэ­шъхьашхэмкIэ хъущтых пхъэшъхьэ-мышъхьэ зэхэгъэжъыхьагъэхэр, къоегъэушкъо­игъэ гъэжъагъэр.
Гъэмэфэ лъэхъаным кIэлэцIыкIухэр бэрэ агъэгумэкIых кIэтIый узхэм, ащ пае къэбзэныгъэм лъэшэу унаIэ тебгъэтын фае. Пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр, хэтэрыкIхэр бгъэфедэнхэм ыпэкIэ псыжъо атепкIэмэ нахьышIу, зэрэптхьакIырэм имызакъоу.
Псауныгъэ Тхьэм къышъует!

Зыгъэхьазырыгъэр
ЖакIэмыкъо Аминэт.