КIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 97-м имэфэкIэу хигъэунэфы­кIы­гъэр къуаджэхэу Хьаджыкъо, Къэлэжъ ыкIи Лыгъотх ащы­псэухэрэмкIэ мэхьанэшхо зиIэ хъугъэ-шIагъ.

Апэрэ нэплъэгъумкIэ, ар кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ къызэрыкIу, ащ фэдэу бэ Шъа­чэ ишъолъыр итыр, ау нахь уеплъыпэмэ, зэхэошIэ — мыщ зэкIэ нэмыкIэу щы­гъэпсыгъ: зэтегъэпсыхьэгъэ щагушху, къэгъагъэхэр тыдэкIи къыщэкIых, пхъэшъхьэ-мышъхьэ чъыгхэр джэгупIэ унэхэм яшъхьаныгъупчъэ кIыбых.

Къоджэдэсхэм ащыщ, хэтми ары, уеупчIымэ, гушIозэ ащ кIэлэцIыкIу Iыгъы­пIэр зыдэщыIэр къыуигъэлъэгъущт къодыеп, занкIэу урищэлIэщт. Уахътэм иIудэнэ пытэ мыщ зыкIи щызэпытхъыгъэп, илъэсыбэ тешIагъэми, гъогухэр зэкIэ мы IыгъыпIэм къекIуалIэх. Мыщ зэгорэм чIэсыгъэхэм ясабыйхэр, етIанэ япхъорэлъфхэр къащэх. Ащ къычIитIупщыгъэмэ ащыщыбэм ягупсэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ непэ Iоф щашIэ, якIэлэегъэджа­гъэхэм агоуцожьыгъэхэу IофыгъошIур адылъагъэкIуатэ.
Агъэсагъэхэмрэ ны-тыхэмрэ ялIэуж пэпчъ IыгъыпIэм ищыIэкIэ-псэукIэ хэмы­кIокIэн лъэуж къычIегъанэ. Яамал къы­зэрихьэу дэIэпыIэх, нахьыбэрэм ежь аIашъхьэхэмкIэ. Агу къикIэу цIыфхэм ар ашIэ, кIэлэегъаджэхэм ыкIи гъэса­кIохэм шъхьэкIафэу афашIырэм а Iо­фыгъошIур къыпкъырэкIы.
КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм ищагуи зэде­Iэжьхэзэ зэтырагъэпсыхьагъ, чъыг пэпчъ тарихъ гъэнэфагъэ пылъ. КъушъхьэчIэс­мэ яегъэшIэрэ хабзэ — къэхъугъэкIэ сабыим пае чъыг гъэтIысхьэгъэным — нахьыжъхэми кIэлэцIыкIухэми дырагъаштэ, ар гъэшIэгъонэп: IофшIэныр шIу ягъэлъэгъугъэныр гъэсэныгъэм ипшъэ­рылъ шъхьаIэхэм ащыщэу мы учреждением щызэдаштагъ. Мары, илъэс пчъагъэ хъугъэу я 97-рэ IыгъыпIэр къэ­лэ гъэсэныгъэ проектэу «Агропарк» зы­фиIорэм хэлажьэшъ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэри, ащ хатэу дэлъыри щысэ зытырахыхэу щытых.
— КIэлэцIыкIумэ уадэлэжьэным пшъэ­дэкIыжьыр зэхэпшIэн къодыеп ищы­кIагъэр, гукъыдэчъи, творческэ екIолIакIи дыуиIэжьынхэ фае, — къеIуатэ учреждением ипащэу, Урысыем гъэсэныгъэмкIэ иIофышIэ ГъэшIуагъэу, щытхъу тамыгъэу «Сэнэхьатым зэ­рэ­фэшъыпкъэм фэшI» зыфиIорэр къы­зыфагъэ­шъошагъэу Марина ­Баглаевам, ар я 97-рэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм зипащэр 1994-рэ илъэсым къыщыублагъ. Маринэ ШэхэкIэй къыщыхъугъ, лIакъомкIэ Ныбэмэ ащыщ. — ЦIыкIуми иными мы чIыпIэр ашIогъэшIэгъонэу щытын фае. Тэ типшъэрылъ шъхьаIэр IофшIэныр шIу алъэгъоу ахэр тпIунхэр, ясэнаущыгъэрэ ягукъыдэчъхэмрэ къызэIуядгъэ­хынхэр ары, джащ фэдэу щыIэныгъэм иедзы­гъуакIэ — еджапIэм щеджэнхэм фэд­гъэхьазырынхэр.
Хьаджыкъо игъэсэныгъэ учреждение щаIыгъ кIэлэцIыкIумэ зэкIэри аIэ къы­хьырэм фэд. ЯцIыкIугъом къыщыублагъэу ятэжъ пIашъэмэ яшэн-хабзэмэ ахэр ащэгъуазэх — адыгабзэкIэ орэд къаIо ыкIи усэмэ къяджэх, лъэпкъ къэшъуа­кIэхэр зэрагъашIэ, хабзэр зэрахьэ —лъэпкъ зэхашIэр ахэлъэу къэтэджых. Лъэпкъ культурэм ичIыпIи мыщ щыхэ­хыгъ, ащ хэхьэгъэ экспонатхэр илъэс пчъагъэрэ къаугъоигъэх. Къэлэ ыкIи район зэнэкъокъухэр джащ фэдэу кIэлэ­цIыкIу IыгъыпIэм щэкIох. Ахэм ащыщ хабзэ хъугъэ ПсышIопэ районым изекIо слет. Мы илъэсым дзэ-патриотическэ джэгукIэу «ТекIоныгъ» зыфиIорэр Iыгъы­пIэм зэхищагъ, ар Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэ къызщыдахыгъэр илъэс 80 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъагъ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIибгъумэ якомандэхэр ащ хэлэжьагъэх. Хьаджыкъо щыщ сабый-
хэр Юнармием исатырэ хэтых, ГТО-м иушэтынхэр дэгъоу атых.
— Тызэгъусэхэу тиIофхэр дгъэцэ­кIэнхэр шэны тфэхъугъ, — къеIуатэ Марина Баглаевам. — Гъэсэныгъэм епхыгъэ IофшIэным ны-тыхэр ыкIи общественностыр къыхэтэгъэлажьэх, цыхьэ зэфэтэшIы. Ахэм яIэпыIэгъу икъоу зэ­хэтэшIэ.
БлэкIыгъэр умышIэу неущырэр пшIэщтэп, ащ ицыхьэ пытэ телъ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм ипащэ, джащ пае IыгъыпIэр загъэпсыгъэм къыщегъэжьагъэу непэрэ мафэхэм къанэсыжьэу ащ епхыгъэ документхэр, сурэтхэр ихъарзынэщ хэлъых.

— ТиIыгъыпIэ илъэс зэфэшъхьафхэм ипэщагъэх Вера Новосельцевар, Шъыжъ Нагъомыз ыкIи ЦунтIыжъ Мирэ. Ащ ипчъэхэр къызызэIуихыгъэхэр 1980-рэ илъэсыр ары, — къеIуатэ Марина Баглаевам. — Тикъуаджэхэм зы унагъо къадэкIынэп ащыщ горэ мы тикIэлэ-­
цIыкIу IыгъыпIэ ищыIэныгъэкIэ емыпхыгъагъэу. Илъэс 45-м IыгъыпIэм лъэпсэ пытэ иIэ хъугъэ, IэпэIэсэныгъэу игъэсакIохэм ахэлъми хэхъуагъ. А уахътэм къыкIоцI бэ къытщышIыгъэр: тызэфашIыжьэуи, унэр агъэцэкIэжьэуи, ыцIэ зэблахъоуи къыхэкIыгъ, ау анахь шъхьа­Iэр пхырыкIыгъ — ар сыдигъокIи къо­джэдэсхэм зэрящыкIагъэр ары.
Илъэс 45-м къыкIоцI мыщ макIэп къычIитIупщыгъэр — кIэлэцIыкIу шъи­тфым ехъу. Ахэр зэкIэ
мыщ щыла­жьэрэмэ къафэразэх, ясабыигъоу щагъэкIуагъэр шIукIэ агу къэкIыжьы.
Непэ мы кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм ветеранхэри ныбжьыкIэ IэпэIасэхэри зэгъусэхэу, зэгурыIохэу щызэдэлажьэх: Шъыжъ Хъарет, Шъхьабэ Ирин, Гъуашэ Аминэт, Кобл Нин, Кобл Ольгэ, Шъыжъ Аминэт, Шъыжъ Нурет, Хьаджэкъо Зарем, Хьах Зарем, Шъхьэлэхъо Асиет, Кобл Зар, КIакIыхъу Эмм, Светлана Гербо, ЛIыф Нэфсэт, Шъыжъ Зар, Ирина Зайцевар ыкIи Надежда Сапруновар. Хьаджыкъо дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэр анахь дэгъухэм ащыщыныр хабзэ хъугъэ.
— Мыщ Iоф щыпшIэныр псынкIэу пфэIощтэп, джащ пае сабыйхэм адэла­жьэрэ пэпчъ шъхьэкIэфэныгъэ къы­лэжьыгъ, — къыкIигъэтхъыгъ Марина Баглаевам. — Тэ тшIэрэр зэкIэ — къыт­кIэхъухьэрэ лIэужхэм апае тэшIэ, ахэр псаухэу, шIур агу илъэу, я Хэгъэгу шIу алъэгъоу къэхъунхэм фэшI. ТикIэлэцIыкIу IыгъыпIэ итарихъ ащ щытыухырэп — щыIэныгъэм инэкIубгъуакIэ къызэIутэхы.
Ныбэ Анзор.