АР-м и Лъэпкъ музей ихэ­тэжъые къыщыкIырэ хэтэ­рыкIхэр гъэбэжъух. Щы­б­жьыим игъо мэхъу, по­мидор шхъуантIэхэр шIэхэу къэушэплъыщтых, бжьыным ихэхыжьыгъу.

ЗымышIэхэрэмкIэ къабарыкIэ хъущт — Лъэпкъ музеим иунэкIыб хэтэрыкI хьасэ цIыкIухэр щыгъэпсыгъэх. Илъэс зытIущ хъугъэу адыгэ унагъом ылэжьыщтыгъэ хэтэрыкIхэр ахэм къащагъэкIых. Экскурсие къафэкIорэ кIэлэцIыкIухэм ахэр арагъэлъэгъух, лэжьыгъэхэр зы­фэдэхэр арагъашIэ.
— Мэкъуогъум кIэлэеджакIохэр ренэу къытфащэх. Ахэр тикъэгъэлъэ­гъонхэм нэIуасэ зэрафэтшIыхэрэм имызакъоу, хэтэжъыем дэтэщэх, лэжьыгъэхэр ятэгъэлъэгъу. ГущыIэ къодыеу щымытэу, къафэтэушыхьатыжьы. ИщыкIэгъэ дэдэу сэлъытэ, сыда пIомэ хэтэрыкIхэр зы­фэдэхэр, къызэрэхъухэрэр бэмэ ашIэрэп, — еIо АР-м и ­
Лъэпкъ музей ипащэ игуадзэу Шэу­джэн Налмэс. Бэмэ ащымылъэгъунэу хэтэжъыем къыщыкIырэмэ ащыщ адыгэхэм пасэм жъугъэу агъэфедэщтыгъэ фыгур, адыгэ къэбаскъэр, адыгэ джэнчыр, къэгъа­гъэхэр пидзагъэх адыгэ къэбым.
— КъэкIыхэрэр зэкI пIоми хъунэу пэ­сэрэ адыгэхэм шхынкIэ агъэфедэщтыгъэ. ЗэкIэри агъэхьазырышъущтыгъ ыкIи къыздекIухэрэр ашIэщтыгъ. ГущыIэм пае, псыуIэ уцыр, шэпсанэр, ежьашхъор. А пстэури уцыжъ къызэрыкIоу непэ къыт­щэхъу, тиIани тедгъэуцожьхэрэп, ау адыгэхэм сыдигъуи ахэр ягъомылап­хъэхэм ащыщыгъэх. Къэбаскъэр пштэмэ, непэ тызэсэгъэ фыжьышъо хъураир арэп ижъыкIэ агъэфедэщтыгъэр, «кальраби» зыфаIорэр ары нахь. КIэлэцIыкIу-­
хэм ари ятэгъашIэ, ятэгъэлъэгъу, — къытфиIотагъ Налмэс.
Шъугу къэдгъэкIыжьын, хэтэжъыем фэшъхьафэу адыгэ чъыгхати музеим елэжьы. 2022-рэ илъэсым мыщ щырекIокIыгъэ гъэцэкIэжьын иным ыуж мыIэрысэ, къужъ чъыгхэр щагъэтIыс­хьагъэх. АщкIэ IэпыIэгъу къафэхъугъ Мые­къопэ къэралыгъо технологическэ университетыр. Ащ иполитехническэ колледж икIэлэегъаджэу, ижъырэ адыгэ чъыгхэм хэшIыкIышхо афызиIэ Къудаикъо Нуриет агъэтIысхьащтхэм якъыхэхынкIэ ишIуагъэ къаригъэкIыгъ.
— Тимузей хабзэу иIэр къэтыухъумэ, лъыдгъэкIуатэ тшIоигъоу чъыгхатэр дгъэ­тIысхьагъэ. ЫпэкIэ, илъэс 30-кIэ узэкIэ­Iэбэжьмэ, урамэу Перво­майскэм му­зеим иунэ зытетым, зы гектар хъурэ чIы­на­лъэм пхъэшъхьэ-­мышъхьэ чъыгхатэ щы­риIагъ. Ащ Iоф щысшIэнэу сызыIохьэм, къэсэшIэжьы, къыпцIэшхохэр IэшIу дэ­дэхэу къыщы­кIыщтыгъэх. Ащ дакIоу хэтэжъыйи щалэжьыщтыгъ. Ары пакIошъ, чэтхэри, тхьачэтхэри щаIыгъыщтыгъэх. Непэрэ чъыгхатэм чIыгу тIэкIоу къелы­жьы-
гъэр тэри дгъэхьаолыягъэп, джы хэтэжъыекIэ тэгъэфедэ, — къытфеIуатэ тигущыIэгъу.
Хэтэжъыем лэжьыгъэу къытыщтыр мыбэми, музеим иIофышIэхэм игъом Iуахыжьыщт: бжьыныр аблэжьыщт, ­джэнчыр агъэгъужьыщт. «Тэ къытхэкIодэ­жьыщт», — еIошъ мэщхы Налмэс.
Анцокъо Ирин.