Нахьыжъхэм шъхьэкIафэрэ лъытэныгъэрэ зыщафашIырэ, зэгурыIоныгъэ зэрылъ, тишэн-хэбзэ дахэхэр къакIэ­хъухьэхэрэм лъагъэкIотэным зыщыдэлэжьэрэ унагъохэр Адыгеим зэрэщытиIэхэм урымыгушхон плъэкIырэп. Ахэм ащыщ Теуцожь районым ит къуаджэу Тэуехьаблэ щыпсэурэ Гъонэжьыкъо зэшъхьэгъусэхэу Рэмэзанрэ Разиетрэ.

ГушIуагъуи гукъауи зэдагощызэ илъэс 50 хъугъэу щыIэныгъэ гъогум къызэдырэкIох. Гуфэбэныгъэр къызэбэкIырэ мэфэкIым ипэгъокIэу ахэм адэжь теблэгъагъ. УнэгъошIэным ишъэфхэмкIэ зэшъхьэгъусэхэр ягуапэу къыддэгощагъэх.
Илъэс 50-р тарихъымкIэ — нэгъэупIэпIэгъу, ау цIыфымкIэ — щыIэныгъэ псау. КъызэдагъэшIэрэ илъэс пэпчъ мэфэкI гъэнэфагъэу щыт. Бырсыр, хьалбалыкъ хэтыгъэхэу къашIэжьырэп, сыд фэдэ гумэкIыгъо къэуцугъэми нэбгыритIум зэрэзэшIуахыщтым ыуж итыгъэх. Зым ыIорэр адырэм риутыжьыгъэп.
НыбжьыкIэгъур
Джэджэхьаблэрэ Тэуехьаблэрэ егъа­шIэм зы чылэм фэдэх, зы колхоз, зы еджапIэ зэдыряIэу щытыгъ. Рэмэзан 1953-рэ илъэсым унэгъо Iужъум къихъу­хьагъ. Разиет джэджэхьэблэ Нэхаехэм япхъу, 1957-рэ илъэсым къэхъугъ. Зэшъхьэгъусэхэр псэогъу зэфэхъунхэр зыми ышIагъэп. Сыда пIомэ яшэнкIэ зэфэшъхьаф дэдэх. Рэмэзан — Iасэ, ымакъэ Iэтыгъэу егъашIи гущыIагъэп. Разиет – цIыф псынкI, узIэпищэу, сэмэркъэур къебэкIызэ лъэшэу мэгущыIэ. Ау кIэлэ ныбжьыкIэм инэплъэгъу пшъа­шъэм тыридзагъ. Зэрэхъугъэ шъыпкъэр Рэмэзан къытиIонэу къыримыгъэкIугъэ­ми, Разиет гущыIэр ыштагъ.

— Я 5-6-рэ классхэм джыри сарысэу сызелъэгъум, «ар пшъэшъэ дахэ хъущт» ыIуагъэу къысаIо­жьыгъагъ, — щхызэ къыIуагъ ащ.
Уахътэр лъыкIуатэщтыгъ, Рэмэзан дзэ къулыкъур къыхьи къэкIожьыгъ. Спортыр икIасэу щытыгъ, воллейболым пылъыгъ. Гурыт еджапIэм физкультурэр языгъэ­хьыщтыгъэ кIэлэегъаджэр игъо фимыфэу зыгорэм кIон фаеу зыхъукIэ, Рэмэзан къелъэIути, пчыхьэрэ воллейбол ригъа­шIэщтыгъэх. Ащ нахь зэпэблагъэ ныбжьыкIэхэр щызэфэхъугъэх. Разиет зы­хэт­хэм къахэщыщтыгъ, итеплъэкIэ фы­жьэу, ынэхэр нашхъоу щытыгъ. Я 10-рэ классыр къыухызэ зэдэгущыIэнхэр рагъэжьагъ, 1975-рэ илъэсым къэзэрэщагъэх. Гурыт еджапIэм къыщежьэгъэ шIулъэгъур, дышъэ джэгум мары нэ­сыгъ.
Гъонэжьыкъо Рэмэзан Мыекъопэ мэкъумэщ техникумыр къыухи, тракторнэ бригадэм Iоф щишIагъ. Разиет апэ тучантесэу еджи, ыгу римыхьэу Iоф ришIагъэп. СыдигъокIи адыгэ къашъор икIэсагъ, ар гухэлъышIоу зыдиIыгъыгъ.
— Къулэ Амэрбыйрэ ишъхьэгъусэу Верэрэ Москва къикIыжьхи, адыгэ къа­шъомкIэ курсхэр къызэIуахы­гъэу зэхэсхыгъ. АщкIэ зэнэкъокъум сыпхырыкIи, саштагъ ыкIи апэу къэ­зыухыгъэхэм сащыщыгъ. Чылэм сыкъэкIожьынышъ, къашъохэр щязгъэшIэнэу щытыти, хъулъ­фы­гъэ ыкIи бзылъфыгъэ къашъохэр зэзгъэшIэгъагъэх. Илъэс 35-рэ Джэ­джэ­хьаблэ культурэм и Унэу дэтым сыщылэжьагъ, — къыIуагъ Разиет.
УнэгъошIэным ишъэфхэр
Унагъор зэрэбаир ахъщэп, дышъэп, ащ щапIурэ цIыфхэр ары. Зэшъхьэгъу­сэхэм Тхьэм къарипэси нэбгыри 3-у зэдапIугъэхэм цIыфыгъэ шэпхъэ дахэхэм — шIулъэгъум, гукIэгъум, шъыпкъагъэм узэрарыгъозэн, лъытэныгъэ нэмыкIхэм зэрафыуиIэн фаер агурагъаIозэ къырыкIуагъэх. ГухэкI нахь мышIэми, якIэлэ нахьыжъэу Ахъмэт илъэс 25-рэ ыныбжьэу игъонэмыс хъугъэ, хэмыкIокIэжьын тыркъоу ны-тыхэм агу къинагъ. Руслъан полицием водителэу хэт, Сэтэнае «Адыгэ макъэм» ижурналист, джыдэдэм унэм ис, кIэлэцIыкIухэр епIух. Гъонэжьыкъо нэнэ-татэхэм ялъфыгъэхэм къакIэхъу­хьажьыгъэ нэбгыритфымэ джы адыгэ шэн-хэбзэ зэхэтыкIэхэр зэрарагъэшIэщтхэм мыпшъыжьэу дэлажьэх.
Непэрэ мафэм къыфэмыкIохэзэ гъогу кIыхьэу къызэрыкIуагъэхэм пэ­ры­охъубэ щызэпачыгъ. ЩыIэныгъэм щыкIогъэ зэхъокIыныгъэшхом тефэу якIа­лэхэр рагъэджэнхэ фаеу хъугъагъэ. Колхозхэр зэхэзыжьхэу, лэжьапкIэр къарамытэу охътэ къиныгъ. Ащ пае Iуи шIи хэхьагъэхэп, акIуачIэ зэхэлъэу лэ­жьагъэх.
— ХэтитIу тылэжьэу къыхэкIыгъ. Джэнч щэлъэ 12 — 13 хэтхыжьэу, поми­дорыр, щыбжьыир къэдгъэ­кIыхэмэ, тщэхэзэ тыщыIагъ. Джащ фэдэу былым­хъуным тыпылъыгъ, анахь макIэмэ чэмищ–тфы тиIэщтыгъ, къуаер итхы­щтыгъ. Ащ щагубзыухэр, хэбзэ Iоф­шIэныр дыхэтыжьыгъэх. ТикIа­лэхэми акIуа­чIэ тышъхьасыгъэп, амал зэриIэкIэ хатэри къыддалэжьыгъ, — къеIуатэ Разиет.
Къалэжьыгъэ зыгъэпсэфыгъом зэ­шъхьэ­гъусэхэр щысых. Аныбжьи япсауныгъи ямылъытыгъэу, тхьаусыхэхэрэп, зэпымыоу зыгорэ ашIэным пылъых, мафэу къагъашIэрэм щэгушIукIых. Яунэгъо хъызмэт зэрахьэ, нэбгыритIум ягуапэу хатэр алэжьы, зы уцыжъ ащ дэбгъотэщтэп. ХэтэрыкIэу агъэтIысхьэ хабзэр зэкIэ яхатэ къыщагъэкIы.

Лъэпсэ пытэ зиIэ унагъо бгъэпсынымкIэ анахь мэхьанэ зиIэмкIэ зэ­шъхьэгъусэхэм тяупчIыгъ.
— Унагъом лъапсэу иIэр хъулъфы­гъэр ары, бзылъфыгъэр апшъэу щыт. Хъулъфыгъэм Iоф ышIэн, къылэжьырэр къырихьылIэн, ар бзылъфыгъэм кIиугъоен фае. Бзылъфыгъэр бгъунджэу кIоу, хъулъфыгъэм емыдэIоу зыхъурэм, унагъо пшIэшъущтэп. НэбгыритIуми пIэ зэкIэдзагъэу, уиIорэ уишIэрэ зэхэлъмэ, унэгъо пытэ бгъэпсыщт. ГущыIэм гущыIэ къылъыкIо, гущы­Iэшхо мэхъу. Ащ фэдэм унэзэрэмыгъэсымэ нахьышIу. Джащ фэд, шъхьэкIэфэныгъэ уазыфагу имы­лъы­мэ, шIулъэгъу закъокIэ икъурэп. ИщыкIа­гъэу тэрэзыр ори еоIо, адрэми къыуеIо, шъхьакIо пштэрэп. Арышъ, унэгъошIэным апэ итыр шъхьэкIэфэныгъэмрэ зэгурыIоны­гъэмрэ, — еIо Рэмэзан.
— «УикIалэ зэребгъас, уилI зэре­сагъ» ыIощтыгъ сигуащэ. Хъулъфыгъэр о бгъэсэжьынэу щытэп, ишэн зыдебгъэ­штэн фае. Джы щыIэ бзылъфыгъэхэр ащ фаехэп, пшъыхэрэпышъ, акIуачIэ зэкIэ хъулъфыгъэм рахьылIэшъ, агъэсэжьынэу фежьэх. Ары псынкIэу зыкIызэхэкIыжьыхэрэр. ТызэцIэцIэнэу тэ уахътэ тиIагъэп, хэбзэ IофшIэни, хэтэлэжьыни зэхэтыгъ, пщи, гуащи, сабыйхэми уакъыдекIокIын фэягъэ, тыпшъы­щтыгъ. Зыгъэгу­сэн шэн тхэлъыгъэп. ЦыхьэзэфэшIыжьыным мэхьанэшхо иI. Культурэм сыхэтэу илъэс пчъагъэм Iоф зысэшIэм, чэщым бэрэ сыкъэтэу хъущтыгъ. Ащ пае мыхъун гущыIэ къысиIуагъэп. ШIулъэ­гъум дакIоу лъытэныгъэ зэфэпшIыжьын фае. Джа зэкIэри зызэбгъэкIухэкIэ, лъэп­сэ пытэ зиIэ унагъо бгъэпсы­шъущт, — хигъэунэфыкIыгъ Разиет.
ЯщыIэныгъэ гъогу фызэплъэкIыжьхэмэ, зэрэрыразэхэр, насыпышIоу зызэралъытэжьырэр нэбгыритIуми къыхагъэщы.
— Гукъэо закъоу тиIэр тикIалэ зэрэчIэтынагъэр ары. Ау ащ тэ тыфитэп, Тхьэм къытитыгъ, ащ тIихыжьыгъ. Адрэхэм зэкIэми тарыраз, — къыIуагъ Рэмэзан.
ЗэгурыIоныгъэ уиунагъо илъэу, лъы­тэныгъэ зэфыуиIэу уигъашIэ зэдэбгъэшIэным нахь насыпыгъэ щыIэп. Зэ­шъхьэгъусэ Гъэнэжьыкъохэм унэгъо дахэ зэдашIагъ, адыгэ шэн-хабзэхэм атетэу ясабыйхэр зэдапIугъэх. Джы ахэм ямафэхэр къапыхъуагъэхэм къафагъэ­чэфых.
Iэшъынэ Сусан.