Тхылъым къытырэ шIэныгъэр мыкIодыжьын былымэу елъытэ «Адыгэ Республикэм культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI» зыфиIорэ щытхъуцIэр бэмышIэу къызфагъэшъошэгъэ Iэшъхьэмэфэ Мае. Ар Шэуджэн районым игупчэ тхылъеджапIэ иотдел ипащэу илъэс 48-рэ хъугъэу мэлажьэ.

Iэшъхьэмэфэ Мае иIофшIэн гъогу зэрэщытэу тхылъеджапIэм епхыгъ. 1977-рэ илъэсым гурыт еджапIэм къызычIэкIым Краснодар дэт культпросвет училищыр къыухи Хьакурынэхьэблэ тхылъеджапIэм IофшIэныр щыригъэжьэгъагъ. Мае исэнэхьат ыгу етыгъэу рэлажьэ, рэзэныгъэ ыкIи щытхъу тхылъы­би къыфагъэшъошагъ.
— СицIыкIугъом къыщыублагъэу седжэнэу сикIас. Тиунагъо тхы­лъым чIыпIэ гъэнэфагъэ щыри­Iагъ. СыгукIэ къыхэсхыгъэ сэнэ­хьатым илъэсыбэ хъугъэу сы­рэ­ла­жьэ. «Тыдэ щыIэми, шIэны­гъэм лъыкIу» еIо адыгэ гущы­Iэ­жъым, сэнэхьат бгъотыгъэ къодыекIэ икъунэу щытэп, зэпымыоу уишIэныгъэмэ ахэбгъэхъон фае. Непэ дунаим зэхъокIыны­гъэшхо­хэр къыз­дехьых, шIэны­гъакIэхэр зэмыгъэгъотэу Iоф пшIэн плъэ­кIыщтэп, — къеIуатэ Мае.
Хьакурынэхьэблэ тхылъеджапIэр шэпхъэшIухэм адештэ, технологиякIэхэр щыгъэфедагъэх. Нахьыжъхэри ныбжьыкIэхэри зэрещалIэх, культурнэ гупчэ шъхьаIэхэм ащыщ. Компьютерхэр чIэтых, дунэе хъытыум щыхэхьанхэ алъэкIы.
— ТитхылъеджапIэ цIыф кIуапI. Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу аужырэ илъэсхэм титхылъ­еджапIэ зэхъокIыныгъэ дэгъухэр зэрэфэ­хъугъэхэр, тиамалхэми нахь зызэраушъомбгъугъэр. НыбжьыкIэу еджапIэхэм ачIэсхэр, ны-тыхэр, кIэлэегъаджэ­хэр ренэу тадэжь къэкIох, тизэхахьэхэми ахэлажьэх, — къе­Iуатэ тигущыIэгъу.
Тхылъым идунэе гъэшIэгъон ныбжьыкIэхэр хэпщэнхэр IэшIэхэп, Интернетыр непэ ахэмкIэ Iэрыфэгъу. Тхы­лъыр шIэныгъэ къэкIопIэшIоу, «гущыIэгъу» гъэшIэгъонэу зэрэщытыр агурыгъэIо­гъуай.
— ТитхылъеджапIэкIэ анахь тынаIэ зытедгъэтэу, пшъэрылъ шъхьаIэу тиIэмэ ащыщ краеведение IофшIэныр. Тиадыгабзэ зыкъедгъэIэтыным, тиадыгэ культурэ, титарихъ цIыфмэ алъыдгъэIэсыным тадэлажьэ. Ащ пае адыгабзэм и Мафэ игъэ­кIотыгъэу илъэс къэс хэтэгъэу­нэфыкIы, зэIукIэхэр зэхэтэщэх, бзэм пылъ шIэныгъэлэжьхэр, кIэ­лэегъаджэхэр, кIэлэеджакIо­хэр ахэм ахэтэгъэлажьэх. ГушыIэм пае, мы илъэсым, кIэлэеджакIохэр ахэдгъэлэжьагъэх сочинением итхынкIэ зэнэкъо­къоу «Сыбзэ — сибаиныгъ» зыфиIорэм, усэ къеджэнымкIэ зэнэкъокъоу «Синыдэлъфыбз» зыцIэм, — къеIуатэ Мае.
Зыбзэ уасэ фэзышIыхэрэр нахьыбэ хъухэмэ, лъэпкъыми ыпсэ пытэщт. Адыгабзэм ренэу игугъу зэрашIырэм, Iоф­тхьэбзэ зэфэшъхьафхэр зэрэзэхащэхэ­рэм, къэбарлъыгъэIэс амалхэр ащ иIофыгъохэм зэратегущыIэхэрэм тиныдэлъфыбзэ нахь къаIэтыгъ, цIыфхэм нахь ашIогъэшIэгъон ашIыгъ. НыбжьыкIэхэм бзэр нахь зэрагъашIэ хъугъэ.
— МэщбэшIэ Исхьакъ къызыхъугъэр илъэс 95-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэ тхылъ­еджапIэм бэмышIэу щызэхэт­щагъ. Джырэблагъэ Iэнэ хъураеу «Адыгэ чIыпIэшIэныгъэр: непэ изытет, инеущырэ маф» зыфи­Iоу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым бзэшIэныгъэмкIэ иотдел ыгъэ­хьазырыгъэр титхылъеджа­пIэ щырекIокIыгъ. тишIэныгъэлэ­жьэу Мэрэтыкъо Къасим къы­зыхъугъэр илъэс 90-рэ зэрэ­хъу­гъэм ар фэгъэхьыгъагъ,— еIо Мае.
Мыщ фэдиз илъэс пчъагъэм зыщылэжьэрэ IофшIапIэр тигущыIэгъу иунэ фэдэ хъугъэ, аIэ зэкIэдзагъэу зэIофшIэгъухэр зэдэлажьэх.
— Непэ къысфагъэшъошэгъэ цIэ лъапIэр къыздалэжьыгъ илъэс 30-м ехъугъэу сызыхэтхэм, тинахьыжъхэу, сиIоф сыфэзыгъэсагъэхэу Ацумыжь Бибэ, Жэмадыкъо Евгение, ЦуукI Асият. Джащ фэдэу къыздалэжьыгъ тиныбжьыкIэхэу непэ къыздэлажьэхэрэми. ЗэкIэми сафэраз ыкIи «тхьашъуегъэпсэу» ясэIо зэкIэми. Сыфэраз типащэу Хьамыцу Зарэ, сиотдел щылэжьэ­хэ­рэ Зезэрэхьэ Фатимэ, Емзэщ Светэ, Мэрэтыкъо Мае, Былымы­хьэ Эльвирэ, — хигъэунэфыкIыгъ Мае.
Лъэпшъыкъо Фатим