Адыгеим кинематографием хэхъоныгъэ зэрэщишIырэм иIахьышIу хэлъ АР-м ыкIи КъБР-м культурэмкIэ язаслу­жен-нэ IофышIэу, режиссерэу, УФ-м икинематографистхэм я Союз иотделениеу Адыгеим щыIэм ипащэу, кинокомпа-ниеу «Черкесия фильм» зыфиIорэм игенеральнэ пащэу Нэгъэплъэ Аскэрбый. Ащ бэмышIэу Урысыем и Президент и Рэзэныгъэ тхылъ къыфагъэшъошагъ.

Нэгъэплъэ Аскэрбый 1954-рэ илъэсым къуаджэу Фэдз къыщыхъугъ. Астрофизик хъуным кIэхъопсыщтыгъэми, гурыт еджа­пIэм ыуж 1975-рэ илъэсым Воронежскэ политехническэ институтыр инженерэу къыухыгъ. Дзэ къулыкъур Германием щихьыгъ. Илъэс 15-рэ заводэу «Станконормалым» инженерэу щылэжьагъ. Адыгэ таурыхъыжъхэм, нарт эпосым, лъэпкъым фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэм яджэныр икIэсагъ. Илъэс пчъагъэм гугъапIэу зыдиIыгъыгъэ гухэлъыр къыдэхъугъ. Адыгэ лъэпкъым итарихъ фэгъэхьыгъэ фильмхэр тырихыгъ.
— Аскэрбый, Урысыем и Президент и Рэзэныгъэ тхылъ къызэрэпфагъэшъошагъэмкIэ сыпфэгушIо. Уисэнэхьат пэчыжьэ кинематографием сыда къе­жьапIэ фэхъугъэр?
— Адыгэмэ ятарихъ сыдигъуи сшIогъэ­шIэгъон, ащ изэхэфын удэлэжьэныр Iоф псынкIэп. Сыадыгэшъ, силъэпкъ зэпичыгъэ гъогур сыгукIэ зэхэсэшIэ, къыспэб­лагъ. Шъыпкъэу пIощтмэ, угукIэ уфэмыщагъэу ыкIи зэхэмышIагъэу уилъэпкъ къырыкIуагъэм утегущыIэн плъэкIыщтэп. Я XIX-рэ лIэшIэгъум щыIэгъэ Кавказ заор илъэси 101-рэ кIуагъэ. Адыгэ лъэп­къым ичIыгу къыухъумэзэ цIыф миллион пчъагъэ зэрэхэкIодагъэр, IэкIыбым цIыфыбэ зэрэрагъэкIыжьыгъэр лIэужыкIэм ышIэн фае. Адыгэ лъэпкъым итарихъ фэгъэхьыгъэ фильмэу «Черкесиер» тесхынэу сигукъэкI илъэсыбэрэ къес­хьакIыгъ ыкIи ар къыздэхъугъ. Черкесхэм ядзэ къулаиныгъэу, культурэу дунаим зэрэщызэлъашIагъэхэр IофшIагъэм къыреIотыкIы. ЛъэпкъыцIэр зыIэтырэ шэн-хабзэхэр къизыIотыкIырэ фильмыр сыхьат­рэ такъикъи 7-рэ макIо. Адыгэм и Мафэ ехъулIэу фильмыр Налщык апэу къыщыдгъэлъэгъуагъ, еплъыгъэхэр ыгъэрэза­гъэх.
— «Звезда» зыфиIорэ журналым иредактор шъхьаIэу, тарихълэжьэу Яков Гордон итхыгъэ ощ пае къыщи­Iуагъ: «Нагаплев Аскарбый открыл миру Черкесию — будто подняли из водных пучин затонувшую Атлантиду».
— Ары, тхьаегъэпсэу сиIофшIагъэ осэ ин къызэрэфишIыгъэмкIэ. Адыгэ лъэп­къым тарихъ баеу иIэр зэрэдунаеу зэлъашIэнэу сыфай. Фильмхэм пшъэрылъ шъхьаIэу яIэр къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм яхэгъэгу шIу алъэгъоу пIугъэнхэр, тарихъыр ягъэшIэгъэныр ары. «Черкесхэр. Намыс гъогур» зыфиIорэ фильмым адыгэмэ ятарихъ ишъыпкъагъэ цIыфхэм аригъэшIагъ.
— Адыгэм итарихъ джурт лъэпкъым къехъулIэгъэ тхьамыкIагъом фэогъада?
— Хэгъэгу зэошхом илъэхъан нэмыц­хэм джурт лъэпкъыр зэрагъэкIодыщтыгъэм итарихъ сыщыгъозагъ, фильмэу «Бесленей. Право на жизнь» зыфиIоу синыбджэгъоу Слава Давыдовым тырихыгъэм щыслъэгъугъ. Ащ фэгъэхьы­гъэу фильмыр тесхынэу сыгу къэкIыгъ. Я XX-рэ лIэшIэгъум джурт лъэпкъыр тхьамыкIагъоу зыхэтыгъэр, Хэгъэгу зэошхом илъэхъан черкесхэр ахэм IэпыIэгъу зэрафэхъугъагъэхэр, къызэрагъэнэжьыщтхэм зэрэпылъыгъэхэр ары «ГукIэгъум илIыгъ» зыфиIорэ фильмыр къызтегущыIэрэр. Оккупацием илъэхъан джуртхэр черкесхэм яунэхэм арысыгъэх, ясабыйхэр апIужьынхэу аштэщтыгъэх, ежь яехэу е яIахьылхэу къагъэлъагъощты­гъэх.
— Сыда непэ уздэлажьэрэр?
— Тиэрэ ыпэкIэ псэугъэ тятэжъхэр къызтекIыгъэ хьатхэм афэгъэхьыгъэ Iоф­шIэным исценарие тхыгъахэ, фильмым итехын тыфежьэщт. ТынаIэ нахь зытедгъэтыгъэр хьатхэмрэ адыгэхэмрэ афэгъэхьыгъэ лъэныкъохэр ары. Мыщ къыщэтэтых лъэпкъхэм якъэхъукIэ, бзэм, культурэм ятарихъ, КъокIыпIэ Благъэмрэ Кавказымрэ къарыкIуагъэм тыкъыпкъырыкIызэ.
Тарихъыр зэзыгъашIэ зышIоигъохэмкIэ, лъэпкъ зэхашIэ зиIэхэмкIэ гъэшIэгъо­ныщт.
— Зэнэкъокъу-кинофестивалэу «Адыгеир, шIу усэлъэгъу!» зыфиIорэм кIэщакIо уфэхъугъ.
— Мыгъэ я 5-рэу Адыгеим кинофестивалыр щызэхэтэщэ. Шъолъырхэм кинотворчествэр къащыIэтыгъэным ар фытегъэпсыхьагъ. Адыгеим щыщ ныбжьыкIэхэр зэнэкъокъум хэлэжьэнхэу етэгъэблагъэх. Iофтхьабзэм игъунапкъэ­хэм нахь зягъэушъомбгъугъэным, дунэе мэхьанэ иIэ шIыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ тхылъхэр тэгъэхьазырых. Ащ дакIоу лъэпкъ кинематографием лъэбэкъукIэхэр ышIынхэм игъэкIотыгъэу тыдэлажьэ. Искусствэр — кIочIэ ин. Кином цIыфыр епIу, щыIэныгъэм фегъасэ. ШъолъырымкIэ кинофестивалым мэхьанэшхо иI, непэ ехъулIэу IофшIэгъэ 95-рэ Iофтхьабзэм къырахьылIагъ, 5-р IэкIыб хэгъэгум къи­кIыгъ.
— Аскэрбый, узыфэшъыпкъэ сэнэхьатым джыри бэрэ уфэлэжьэнэу, зыдэпlыгъ гухэлъхэр къыбдэхъунхэу тыпфэлъаIо!
НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Лъэпшъыкъо Фатим.