Щынэгъончъэным епхыгъэ Iофыгъохэм сыдигъуи цIыфхэм анаIэ атырагъэтын фае. Ахэм уалъыплъэмэ, щыIэныгъэри псауныгъэри къызэтебгъэнэжьынхэ плъэкIыщт.

Узэгуцэфэн фэдэ пкъыгъо къэжъугъотыгъэмэ:
— Ащ фэдэ къэмланхэр, Iалъмэкъхэр ыкIи джэгуалъэхэр, къэорэ пкъыгъо горэхэр е нэмыкIхэр къэжъугъотыхэмэ, благъэу шъуямыкIуалI, полицием теонхэу шъуялъэIу е ащ инарядэу шъуапэ къи­фэрэм къыфэшъуIуат.
— Шъузэгуцэфэрэ пкъыгъор чIыпIэу къызщыжъугъотыгъэм икъэгъэгъунэн шъунаIэ тежъугъэт. Ахэм благъэу уякIуа­лIэ хъущтэп, шъуанэмыс ыкIи шъумыгъэ­кощых.
— Зыми пкъыгъохэр зэбгырихы хъу­щтэп. Къэон зылъэкIыщтхэр зыуплъэкIу­хэрэр щынэгъончъэным ишапхъэхэр зышIэхэрэ хэушъхьафыкIыгъэ IофышIэхэр ары.
— ЧIыпIэхэу къэорэ пкъыгъохэр къыз­щыжъугъотыгъэхэм радио е мобильнэ зэпхыныгъэр ащыбгъэфедэ хъущтэп, сыда пIомэ ахэм апкъ къикIэу пкъыгъо­хэр къэонхэ алъэкIыщт.
ШъуздэщыIэ чIыпIэм пкъыгъо горэ къыщыуагъэмэ:
— Гузэжъогъум ухэтэу узечъэнэу щытэп, къэхъугъэ шъыпкъэр зэжъугъашIэ. Зэрар зэрахыгъэ ыкIи къутэгъэ унэхэр ахэтынхэ алъэкIыщт, ахэм цIыфхэр ачIиубытэхэуи къыхэкIы, арышъ, мы Iофы­гъо-хэр ыпэрапшIэу зэхафырэмэ ащыщ.
— МашIом зыкъыштагъэмэ, Iугъом зеушъомбгъумэ, электричествэр зыдэщыIэр, ар зэрыкIорэр, псыр зэрычъэрэ чIыпIэхэр зэхэпфынхэу щыт.
— ИщыкIагъэмэ, шъо шъушъхьэкIэ тхылъэу шъуиIэхэр джыбэхэм арышъулъ­хьэх, зэхэкъутэгъэ чIыпIэхэм шъуакъы­IукI.
— ГъучI такъыр е нэмыкI ныкъокъутэ пкъыгъохэм шъуямынэс.
— ЧIыпIэу тхьамыкIагъо къызщыхъу­гъэм машIор щышъумыгъэфед. Гъэстыныпхъэм ымэ къышъукIаоу ригъэжьагъэ­мэ, ар щынэгъончъэу щытэпышъ, чIыпIэм псынкIэу шъуIукI.
— Iугъом ыпкъ къикIэу жьы къэшъущэн шъумылъэкIырэмэ, псыкIэ гъэуцIыныгъэ нэIэплъэкIхэр жъугъэфедэх.
Зэхэкъутагъэхэм шъуачIиубытагъэ зыхъукIэ:
— Мыщ фэдэ къызхэкIырэм, лъэшэу жьы къэпщэн, рэхьатэу а чIыпIэм уилъын фае. Макъэ жъугъэIу е пкъыгъо горэхэм шъуатеу.
— Куоу шъучIиубытагъэ хъумэ, гъу­чIым хэшIыкIыгъэ пкъыгъоу шъуIыгъхэр — Iэлъынэхэр, IункIыбзэхэр ыкIи нэ­мыкIхэр, жъугъэзекIох ыкIи макъэ къапыжъугъэIукI. ГъучIым зэрэлъыхъухэрэ Iэмэ-псымэхэм чIыпIэу шъуздэщыIэр къагъэлъэгъону щыт.
— Iофыгъо шъхьаIэхэм ащыщ — сырнычкIэ, шъэф остыгъэкIэ машIо шъумышIы, жьым шъуфэсакъ.
— Шъукощын хъумэ, цIыкIу-цIыкIоу шъузекIу икIэрыкIэу дэпкъыр къызэхэмыожьыным фэшI. Жьыр къакIомэ, ар къыздикIырэм шъунаIэ тежъугъэт.
— Пкъыгъо горэхэмкIэ шъуашъхьагъ ит кIашъор е дэпкъыр жъугъэпытэ икIэ­рыкIэу ар къемыохыным фэшI. Зыжъугъэрэхьати, IэпыIэгъум шъуеж.
— ПсыфалIэ шъолIэмэ, гъэуцIыны­гъэу мыжъо цIыкIу горэ е нэIэплъэкI такъыр жэм дашъулъхь, шъусакъ ыкIи пэкIэ жьы къашъущэ.
БзэджашIэхэм егъэзыгъэкIэ шъуаубытыгъэмэ:
— Шъурэхьатыным шъупылъ, шъумыкуу, макъэр шъабэу угущыIэн фае. Жъалымыгъэ зезыхьэхэрэр шъумыгъэгубжых.
— БзэджашIэхэм алъэныкъокIэ дысэу шъумыгущыI, шъугу афэплъэу гущыIэ Iаехэр шъумыгъэфедэх, ахэм къаIорэр жъугъэцакIэ.
— ШъуизекIокIэ-шIыкIэхэмкIэ мыхъо— мышIэхэм анаIэ къызтыряшъумыгъадз, ахэм шъуапэуцужьынэу ишъумыхъухь. АщкIэ Iофыр нахь хьылъэ пшIын плъэ­кIыщт.
— ШъуздэщыIэ чIыпIэу жъугъэунэфыгъэм шъущыт. Нахь къэбарыбэ шъугу зэриушъуубытэщтым шъунаIэ тежъугъэт, бзэджашIэхэр зэрэхъухэрэм ипчъагъэ, ятеплъэ зыфэдэр, апкъ зэхэлъыкIэ, зэрэгущыIэхэрэр ыкIи язекIокIэ-шIыкIэхэр зыщышъумыгъэгъупшэх.
— ШъугукIэ шъуизытет шъуфэсакъ, шъугу шъумыгъэкIод. Шхын къабзэ щыIэмэ, щышъумыгъэзый, ащ кIуачIэр нахьыбэрэ шъухигъэлъыщт.
— Шъхьаныгъупчъэхэм, пчъэхэм ыкIи ежь бзэджашIэхэм нахь апэчыжьэу шъууцу, шъуикъэтIупщыжьын епхыгъэ Iофтхьабзэхэр зэшIуахыхэ хъумэ, нахь зэрар макIэ къышъуахыным фэшI.
— БзэджашIэхэм якъэубытын епхыгъэ Iофыгъохэр зэраублагъэхэм тетэу джэхашъом шъутегъуалъхь, шъунэгу ежъугъэзых, Iэхэр шъхьэпхэтыкум тешъулъхьэх.
— Шъугу пытэу ижъугъэлъ — Iофыр сыдэу хъугъэми, шъо псаоу шъукъызэрэнэщтым ухъумакIохэр ыуж итыщтых.
ЦIыф жъугъэхэм уахэтмэ:
БзэджашIэхэм ягухэлъхэр къадэхъунхэм пае нахьыбэрэмкIэ цIыфыбэ зыдэщыIэ чIыпIэхэр къыхахых. Ахэм къэорэ пкъыгъохэр агъэфедэныр къызадэхъукIэ, нахь цIыфыбэ хэкIодэщт, бэмэ шъобж хьылъэхэр атещагъи хъушт.
КъыхэкIы гузэжъогъум хэтхэу чIыпIэм Iутыгъэ цIыфэу купышхом хэтхэм аIэпкъ— лъэпкъхэри зэпакIыхэу.

УзэрэзекIон фэе шIыкIэ нахь тэрэзхэр:
— ИмыщыкIэгъапэмэ, цIыфыбэ зыдэщыIэ чIыпIэхэм, сыд фэдизэу хъурэр зэжъугъашIэ шъушIоигъоми, шъуаIумыхь. Ау купышхо шъухэфагъэмэ, псынкIэу шъукъыхэкIыжьыным ыуж шъуит.
— ЦIыфхэр пытэу къызэхэхьагъэхэу, шъуафырзы хъумэ, IэхэмкIэ тIэкIу ахэр зэбгырыжъугъэзыкIых.
— ЦIыф лъагэхэм ыкIи зэIэкIэлъхэм апашъхьэ шъуимыт, Iалъмэкъ ин зыIыгъ­хэми шъуакIэлъырыкI.
— Бырсыр къэхъумэ, шъурамыутынэу ыкIи шъулъакъо шъутетынэу зыжъугъэпыт.
— Iэхэр джыбэхэм арылъынхэу щытэп. ШъукIо хъумэ, пытэу чIыгум шъутеуцу, лъэпэпцIыеу шъумызекIу.
— ЦIыфхэр пытэу зэхэуцуагъэхэ хъумэ ыкIи ащ пае шъуищыIэныгъэ зэрар къырахынэу шъощынэмэ, Iалъмэкъэу шъуIыгъыр чIэшъудз, зыгорэ шъуIэ­пызыгъэу щытми, ар къэшъуштэжьынэу ыуж шъуимыхь.
— Бырсырым ыпкъ къикIэу шъураутыгъэ хъумэ, нахь псынкIэу шъукъэтэджыжьыным шъупылъ. Iэхэм шъуа­фэсакъ, ахэр зэпакIынхэ алъэкIыщт. Зы­къызышъуузэнкIырэм, псынкIэу купым шъукъыхэкI.
— Шъукъэтэджынэу къыжъудэмыхъу­рэмэ, зышъуущэрыхь, шъхьэр ешъууфэх, IэхэмкIэ шъхьэпхэтыкур къэшъуухъум.
Нахь унаIэ зытетын фэе шапхъэхэр:
УзгъэгумэкIынэу щыт чIыпIэхэм ащыщ унэ зэфэшъхьафхэр. БзэджашIэхэм къыз­фагъэфедэу нахь щынэгъончъэу щытхэр унэ зэтетхэр, стадионхэр, апчым хэшIыкIыгъэ пчъэхэр зыхэлъ унэхэр, концертхэр зыщыкIохэрэ чIыпIэхэр ары. Зыгорэ къэхъумэ, хэушъхьафыкIыгъэу унэм укъы­зэрэчIэкIын пчъэхэр зыдэгъэзагъэхэр пшIэнхэ фае.
Унэ кIоцIым тхьамыкIагъор къыщыхъу­гъэмэ, дэпкъ къогъухэм уакъоуцон фае, ау ар нахь къин мэхъу унэм укъикIынымкIэ. Бырсырышхо хъумэ, чIыпIэм къыщыхъурэм хэкIыпIэу иIэхэм шъуягупшыс.
ЦIыф купэу бырсыр зышIыгъэхэм шъуагомыхь, ахэм къаIорэр апэрапшIэу къызгурыжъугъаIу. Хэбзэнчъэу зекIорэ цIыфхэм шъори зэрар къышъуахын алъэкIыщт.
Зэфэхьысыжьхэр
Мы зигугъу къэтшIыгъэ Iофхэм алъэ­ныкъокIэ цIыфхэм бэ ялъытыгъэр. Шъо­ры ныIэп нахьыбэрэмкIэ цыхьэ зыфамышIырэ е узэгуцэфэнэу щыт цIыфхэр, транспортыр, пкъыгъохэр зылъэ­гъоу, къыхэзыгъэщын ыкIи ахэм япхыгъэ къэбархэр джащ лъыпытэу полицием IэкIэзыгъэхьанхэ зылъэкIыщтхэр.
Унэ зэтетхэм, щагухэм, урамхэм ащы­хъухэрэм гу алъыптэн фае. ЗизекIо­кIэ-шIыкIэ тэкIу пшIомытэрэзхэри къы­хэбгъэщынхэу щыт.
Унашъхьэхэм ателъ пкъыгъохэу илъэс пчъагъэм шъумыгъэфеда­гъэхэр зыфэ­дэхэр икIэрыкIэу шъу­уплъэкIужьых, ахэр зэжъугъафэх ыкIи дэкIояпIэхэм ахэлъ пчъэхэр тэрэзэу жъугъэпытэх.
Щынэгъончъэ зекIокIэ-шIыкIэхэр къызхэшъумыгъафэх. Зэгорэм IэкIэжъугъэхьажьынэу Iалъ­— мэ­къхэр е пкъыгъо зэкIоцIыщыхьа­гъэхэр шъумышIэрэ цIыфхэм къа­Iышъумыхых.
Сабыйхэм мафэ къэс шъуадэгущыI, язекIо-шIыкIэхэр зыфэдэнэу щытхэр агурыжъугъаIу. АмышIэрэ цIыфхэм ахэр адэгущыIэнхэу щытэп, шхынхэмрэ джэгуалъэ­хэмрэ къаIахы хъущтэп.
Урамым къытыранагъэу джэгуа­лъэу къэбгъотырэр къэорэ пкъы­гъоу къычIэкIын ылъэкIыщт, арышъ, ахэм уянэсы хъущтэп. КIэлэцIыкIухэу зыныбжь макIэхэр язакъоу урамым къытешъумы­гъахьэх.
УФ-м щынэгъончъэнымкIэ и Федеральнэ къулыкъу АР-мкIэ и ГъэIорышIапIэ ипресс-къулыкъу