ЧIыпIэ зыгъэIорышIэжьыпIэхэм атегъэпсыхьэгъэ программэу «Инициативное бюджетирование» зыфиIорэр непэ чанэу къызфэзгъэфедэхэрэм ащыщ Фэдз къоджэ псэупIэр. Ащ ишIуагъэкIэ Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъэхэм яшIэжь саугъэтэу чылэ гузэгум итыр мыгъэ агъэкIэжьы. ГъэцэкIэжьын IофшIэнхэр ыкIэм фэкIуагъэх пIоми хъущт. Къэнагъэр къызэрэшIыхьэгъэщт чэур агъэуцужьыныр, къыпэIулъ чIыналъэр агъэдэхэжьыныр, къагъэнэфыныр ары.

— Мыщ фэдэу игъэкIотыгъэу саугъэ­тыр зэрэдгъэкIэжьыгъэр апэр. ПстэумкIи сомэ миллиони 2,5-рэ фэдиз пэIу­хьагъ. Къоджэ псэупIэм иадминистрацие сомэ мин 300, цIыфхэм къаугъоигъэр сомэ мин 264-рэ. Къоджэдэсхэр IофшIэным чанэу къыхэлажьэх. АшIэрэр чылэм паеу зэрэщытыр къагурэIо, зэдырагъа­штэ, — еIо Фэдз къоджэ псэупIэм иадминистрацие ипащэу Лъостнакъэ Рэмэзан.
Ахъщэ зэхалъхьэкIэ къуаджэр зэтегъэпсыхьэгъэнымкIэ программэм Фэдз зыхэлажьэрэр апэрэ илъэсэп. Мыщ ыпэкIэ кIэлэцIыкIу джэгупIэ ашIыгъ, урамхэм нэфынэ аращагъ. ТапэкIи Iоф­шIэныр лъагъэкIотэщт. Джащ фэдэу къоджэдэсхэмкIэ гумэкIыгъошхоу щыт лъэсрыкIуапIэхэм яшIыни ыуж итых. НепэкIэ IофшIэнхэм япроект агъэхьазыры.
— Iащэ Мухьамэд игукъэкIкIэ лъэс­рыкIуапIэхэр мыгъэ тшIынэу итэхъухьэ. Тиурамхэм ау сыдми уарыкIонэу щытэп, шъолъэгъу, псыдэчъыпIэхэр тиIэх, ана­хьэу зыщыдэир ощх лъэхъаныр ары. ЛъэгапIэхэм псыр къячъэхы. Арышъ, чылэ дэхьапIэм къыщегъэжьагъэу лъэс­рыкIуапIэхэр тшIыхэ тшIоигъу. ЫужкIэ ар лIакъохэм ячъыгдэкI урам фэдэу дгъэпсыжьынэу тигухэлъ. Къоджэ дэхьапIэр километрэрэ ныкъорэ фэдиз мэхъу. Нэфыни етщэлIэнэу тыфай. ЦIыфхэм къыщакIухьащт, зыщагъэпсэфыщт. Мыгъэ тфэмыухымэ, лъыдгъэкIотэщт – къыддэгощагъ ягухэлъхэмкIэ Рэмэзан.
Къоджэ лэжьакIу
Фэдзхэм ацIэ сыдигъуи ары зэрэраIорэр. ЧIыгулэжь ыкIи былымэхъо пэрытых. Непэ къуаджэм унэе мэкъумэщ хъызмэт 30-м ехъу щыгъэпсыгъ. Рэмэзан къызэриIорэмкIэ, аужырэ илъэсхэм ахэм япчъагъэ зыпкъитыныгъэ хэлъ, хахъорэп ыкIи хэкIырэп. ЧIыгур зэралэжьырэм дакIоу былымхэри аIыгъых.
— Былым пхъунэу уфаемэ, чIыгу дэпIыгъын фае. Ашхыщтыр къэпщэфэу пхъушъущтхэп, лъапIэу къекIы. Арэу щытми, тытхьаусыхэрэп, «шыкур» тэIо. Чылэр мэпсэу, — еIо ащ.
ПстэумкIи къоджэ псэупIэм чIыгу гектар 4000 фэдиз щагъэлажьэ. Ащ инахьыбэр цIыфхэм ячIыгу Iахьхэу чIыгулэжьхэм бэджэндэу аIыгъ, коцыр, натрыфыр, тыгъэгъазэр нахьыбэу къагъэ­кIы. Нахь макIэу — хьэр, рапсыр, соер.
ИцIыфхэр ибаиныгъ
Кощхьэблэ районым имызакъоу, рес­публикэмкIи анахь чылэ инхэм Фэдз ащыщ. Непэ нэбгырэ 3000-м кIахьэу щэпсэу. Ары нахь мышIэми, адырэ къуа­джэхэм ягумэкIыгъо ащи щиухьэрэп. Къыданэу, щыпсэу зышIоигъо ныбжьыкIэхэм япчъагъэ нахь макI дэкIыхэрэм ягъэпшагъэмэ. Анахь лъэхъанышIухэм нэбгырэ миниплIыр дэсыгъэу къоджэ­дэсхэм агу къэкIыжьы.

— Район гупчэр хэмылъытэмэ, Фэдз дэс нэбгырэ пчъагъэмкIэ Блащэпсынэ ыуж ит. Сыдигъуи ары зэрэщытыгъэр. Анахь макIэмэ, нэбгырэ 300 фэдизкIэ ахэр сыдигъуи нахьыбэх, — сыщегъэгъуазэ Iофым изытет Рэмэзан. — Советскэ лъэхъанми, джыри. Сэ сызщеджэгъэ лъэхъаным, илъэс 40 фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ, кIэлэеджэкIо 900 гурыт еджапIэм чIэсыгъ. Нэбгырэ 1100-м нэсыщтыгъэуи къаIотэжьы.
Непэ гурыт еджапIэм нэбгырэ 250-м ехъу щеджэ. Аужырэ илъэс зэкIэлъы­кIохэм зэмыхъокIэу кIэлэцIыкIу 16 — 17-р илъэсым хахъоу яI. Анахьыбэ къэ­хъугъэу загъэунэфыгъагъэр 2022-рэ илъэсыр ары — нэбгырэ 26-рэ хъущтыгъэ.
— Непэ зы, тIу сабыеу унагъохэм яIэр. Ыпэм нэбгырищ зимыIэр сабыинчъэу алъытэщтыгъ. ТIур ны-тыхэм ачIыпIэ иуцожьыщт, ящэнэрэр хахъоу арыгъэ. Дэсых унэгъо Iужъухэри, ау макIэх. Илъэсым кIэлэцIыкIу 16 — 18-р еджапIэм чIэхьаныр мэкIэ дэдэу сэлъытэ, — къыз­дэгуащэ игукIаекIэ Рэмэзан.
Къоджэдэсхэм щытхъоу афэплъэгъун фаехэм ащыщ яхапIэхэр зэрамыбгынэжьхэрэр. Чылэм дэмысхэми, зыгъэпсэфыгъо мафэхэм къэкIох, гъунэ алъафы. Ары пакIошъ, унакIэхэри дашIыхьэх.
Сабыйхэм яхэхъоныгъэкIэ ящыкIэгъэ пстэури щызэрагъотылIэжьы. Дзюдом, боксым, футболым, къашъохэм апылъых. ТхылъеджапIэр, культурэм и Унэ мэлажьэ.
ИчIыопс ибаиныгъ
Фэдз иIошъхьэ дахэхэмкIэ цIэрыIу. АхэмкIэ къэухъурэигъэу алъачIэ ис. Лъэгуахэ чылэхэм апэчыжьэ дэдэп шъхьаем, игъэпсыкIэ адырэ пстэумэ атекIы. Къушъхьэхэс къуаджэмэ афэдэу иурамхэм уадэкIуае, укъяхыжьы. Анахьэу ащ гу зылъыптэрэр къещхы зыхъукIэ ары — оепсыр чапэм къечъэхы. Зэпымыоу чылэм изы лъэныкъо пхырэчъы Iуашъхьэхэм къяхырэ псыхъожъыеу къуладжэм дэтыр. Къоджэдэсхэр ащ КъэрэгъулыкъокIэ еджэх. Мыгъэ Iасэшъ, игугъу ашIынэу фаехэп, ау ощх лъэшхэр зэлъыпытэу къызещхырэм, щагухэм адэхьэ, унэхэм арэлъадэ.
— ПсыкъыкIэчъыпIэу Iуашъхьэхэм пшIыкIуз фэдиз атет. Щэхъураджэти, Бэрэныкъоти… джащ фэдэу дэлъэдапIэхэр тиIэх. Ащ щыщэу псынэкIэчъиплIыр къоджэ псыубытыпIэм елъадэ, ащ къекIышъ, цIыфхэм афэкIо. Нэжъ-Iужъ сымаджэхэм «Къэрэгъулыкъо шъукIуи псы къэшъухь» аIощтыгъ. ЗешъохэкIэ, хъужьыщтхэу гугъэщтыгъэх. Арыти, къакIо­хэти ахьыщтыгъ, — мэщхы Рэмэзан.
Анцокъо Ирин.