Урысыем инароднэ, Адыгеим изаслуженнэ сурэтышIэу Къат Теуцожь ыныбжь мыгъэ илъэс 80 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ пчыхьэзэхахьэ АР-м и Лъэпкъ музей ихьакIэщ щыкIуагъ.

СурэтышIым итворчествэ шIу зылъэгъухэрэр, иныбджэ­гъухэр, икъоджэгъухэр, иIа­хьылхэр ыкIи ныбжьыкIэхэр ащ хэлэжьагъэх. Iофтхьабзэм икIэщэкIуагъ Адыгэ Хасэр.
— Къат Теуцожь тилъэпкъ ыцIэ дахэкIэ рязыгъэIорэ цIыф. Тэ зэрэтлъытэрэмкIэ, ащ игугъу пшIыныр егъэлыягъэ хъурэп. Ар сурэтышI къодыеп, тхэкIо бэлахь. Лъэпкъым, икъуаджэ, илIа­къо ятарихъ фэгъэхьыгъэ IофшIэгъабэ иI. ИтхакIи, ижа­бзи, къэIогъэн фае, ямышIыкI, зыми фэдэп. КъахэзыушъхьафыкIырэ лъэуж иI. ЦIыкIоуи шIы, инэуи шIы, итворчествэ ашIогъэшIэ­гъон, — еIо Адыгэ Хасэм итхьаматэу ЛIымыщэ­къо Рэмэзан.
ИмэфэкIкIэ сурэтышIым къы­фэгушIуагъэх зыщыщ чылэу Гъо­бэкъуае культурэм и Унэу дэтым иIофышIэхэр. Якъоджэгъу цIэрыIоу Къат Теуцожь ащ ыцIэ ехьы, иIофшIагъэхэми идэпкъхэр къагъэдахэх. Культурэм и Унэ иорэдыIо купэу «Лащын» зыфиIорэм иорэдхэр ащ шIу­хьафтын къыфашIыгъэх.
— Гъобэкъуае цIыф еджа­гъэу, гъэсагъэу къыдэкIыгъэр бэ, ау Теуцожь гъэхъагъэу иIэр непи, неущи къыпфэухынэу щытэп. Сурэтэу ышIыгъэм фэшъхьафэу, ытхыгъэр бэ. Ар IэшIэхэп, ау Теуцожь исэнаущыгъэ лъэныкъорыгъазэу зэрэщымытыр ащ къегъэлъагъо. Тыдэ бгъэзагъэми, иакъылкIэ, игубзыгъагъэкIэ къахэщы. ТичылэкIэ тырэгушхо. Псауныгъэ пытэ иIэу, икъэлэмыпэ ымыгъэтIылъэу, бэгъашIэ хъунэу тыфэлъаIо, — къыщи­Iуагъ пчыхьэзэхахьэм Гъобэ­къуае культурэм и Унэу дэтым ипащэу Тхьаркъохъо Да­риет.
Къат Теуцожь сурэтшIыным фыриIэ сэнаущыгъэр джыри кIэлэ Iэтахъозэ къыхэщэу ­ыублагъ. Сурэт цIыкIухэр ышIы­хэзэ IуигъэтIылъыкIыщтыгъэх. ЕджэпIэ ужым Пшызэ апшъэрэ еджапIэм ихудожественнэ-графическэ къутамэ чIэхьагъ, ар къызеухым, тIэкIу нахь кIасэу, Тбилиси художествэхэмкIэ и Къэралыгъо Академие графи­кэмкIэ икъутамэ щеджагъ. А илъэсхэу Грузием щигъэкIуа­гъэхэр Теуцожь итворчествэкIэ мэхьэнэ ин зиIэ лъэхъанэу хъу­гъэ. Ежь зэриIоу, анахь сурэтышI Iазэу дунаим тетмэ рагъэджагъ.
— Серго Кобуладзе аIоу лIыжъ дэгъу горэ сикIэлэегъэ­джагъ. Ар сишIугъ. Ащ фэдэу псэ къыпигъакIэу сурэт ышIэу цIыф слъэгъугъэп. Ау къасIомэ сшIоигъор — сехъопсагъэп. Къэз­гъэшIагъэм зы нэбгырэ се­хъо­псагъэп. Ащ фэдэ шэн схэлъэп ыкIи схэлъыгъэп. Шъып­къэ, мышъо-мылэу къин тэзгъэ­лъэгъугъэхэм апае сыкIэгъо­жьыгъ шъхьаем, блэкIыгъах. Унэ­гъошIэнми охътэ бащэ те­кIо­дагъ. Ар зэкIэмэ анахь къин, — мэщхы Теуцожь, — ащ фэдэу къэспчъыщтыр бэ. «ЩыIэныгъ» ыцIэр ащ. ШIуцIэ-фыжьэу щыт. «Къеб­гъэ­жьэжьыгъэмэ?» аIоу къы­сэ­упчIыгъэхэмэ, джа гъогу дэ­дэм сырыкIощтыгъэ.
Къат Теуцожь итворчествэ гулъытэнчъэу блэбгъэкIышъущтэп. Исурэтхэм шъуитIу ащигъэфедэрэр, шIуцIэ-фыжьых, ­ары нахь мышIэми, адыгэм идунай изэмышъогъугъэ зэ­рэпсаоу ахэолъагъо. Ары «сэнаущыгъ» зыфаIорэр: макIэкIэ бэр къэпIоныр. Ижабзи, итхакIи джащ фэд — искусствэ шъхьаф. Пчыхьэзэхахьэм къекIолIагъэ­хэм ар джыри зэ нафэ къа­фэ­хъугъ. Ежь сурэтышIыр къызэрыхъухьэгъэ хьакIэщэу на­хьыжъхэм къэбархэр къыз­щаIуатэщтыгъэм фэдэу, къыфэгушIонэу къэкIуагъэхэр ицIы­кIугъом идунай хищагъэх. Ышъ­хьэкIэ къыригъажьи, ­лъэпкъ тарихъым инэкIубгъохэу иаужырэ тхылъэу «Джэрпэ­джэжь» зыфиIоу бэмышIэу къы­дэ­кIыгъэм къыщиIуатэхэрэм ахищагъэх. ПстэумкIи Къат Теу­цожь урысыбзэкIи адыга­бзэкIи тхылъ 12 къыхиутыгъ.
— Къат Теуцожь итворчествэ бэшIагъэу сыщыгъуаз, ау апэрэу непэ нэIуасэ сыфэхъугъ, — еIо Бжыхьэкъоежъ къикIи сурэты­шIым нэIуасэ зыфишIынэу къэ­кIогъэ Хьаджай Адам. — Мыщ фэдэу къэгущыIэу апэр зэрэслъэгъурэр. УедэIоу ущысыщтмэ, фэдэ щыIэп. Лъэпкъ тари­хъыр куоу ешIэ, иадыгабзэ дэхэ дэд. Мэфэ реным укIэ­рысэу, зебгъэгъэпсэфымэ, лъы­пидзэжьзэ къыIорэр зэкIэ птхын фае. Бэлахь дэд мыр!
— Теуцожь сэ зысшIэрэр илъэс 40 хъугъэ. Мыекъуапэ сыкъыдахьи къэгъэлъэгъонхэм сыкIоу зесэгъажьэм, къэсшIагъ. Сишъэогъоу сIошъущтэп, илъэс пчъагъэу тазыфагу дэлъымкIэ, ау лъытэныгъэшхо фэсэшIы. ИгущыIакIи, исурэтшIыкIи зэ­фэдэу сыгу рехьы. Сыхэдэн хъумэ, къыхэсымыхышъунэуи къысщэхъу, — къыIуагъ АР-м изаслуженнэ тренерэу, Адыгэ Хасэм хэтэу Хъот Юныс.
Гуфэбэныгъэшхо хэлъэу Къат Теуцожь фэгъэхьыгъэ пчы­хьэ­зэхахьэр кIуагъэ. УпчIэхэри ра­тыгъэх, игуапэу, къыIуатэрэм купкI хэлъэу, тарихъыр хэгъэща­гъэу, мыхъыжъэу ахэм джэуап­хэр къаритыжьыгъ.
Анцокъо Ирин.