Советскэ Союзым Хэгъэгу зэошхом чIэнэгъэшхохэр щишIыгъ. Дунаир фашизмэм щызыухъу­мэгъэ Советскэ Союзыри щы­Iэ­жьэп. А заом ихъугъэ-шIагъэхэр, ащ хэлэжьэгъэ дэдэхэмкIи чы­жьэ хъужьыгъэх, блэкIыгъэ лъэ­хъаных.

«Адэ сыда Урысыем жъоныгъуакIэм и 9-р анахь мэфэкI шъхьаIэу зыкIыхигъэунэфыкIырэр? Ау мэкъуогъум и 22-м щыIэныгъэр къэуцурэм фэдэу зыкIыщыхъурэр? Сыда чыишъхьэр зыкIызэфишIырэр?» — упчIэ къыщегъэуцу Урысыем и Президентэу Владимир Путиным ианалитическэ статьяу «Хэ­гъэгу зэошхом ия 75-рэ илъэс: тарихъым ыкIи неущрэ мафэм апашъхьэкIэ пшъэ­дэ­кIыжьэу тхьырэр» зыфиIорэм.
Унагъо пэпчъ уIэгъэ хьылъэ а заом тырищагъ, нэбгырэ мил­лион пчъагъэхэм ящыIэныгъэ, къинэу алъэгъугъэр, къычIанэгъэ гупсэмэ апае ащэчыгъэр гъунэнчъ.
Хэгъэгу зэошхоу къызэтынэкIыгъэм гушIогъо мафэхэри къыхэфэх, ахэр текIоныгъэу нахь мэхьанэ зиIэ фронт чIыпIэмэ къащыдэтхыгъэмэ япхыгъэх. Тикъэралыгъо итарихъ ащ фэдэ мафэу чIыпIэ щызыубытырэмэ ащыщ мэкъу­огъум и 24-р 1945-рэ илъэсыр. А мэфэ дэдэр ары, илъэс 80-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, Краснэ площадым ТекIоныгъэм и Парад зыщыкIогъагъэр.
Дзэ парадыр советскэ цIыфхэу ТекIоныгъэр къыдэзыхыгъэхэм къалэжьыгъ, советскэ полководцэмэ ядзэ искусствэ, зэкIэ УIэшыгъэ КIуачIэхэм, ахэм япсэе­мыблэжьныгъэ къапкъырыкIыгъ. Парадым хэлэжьагъэх маршал 24-рэ, генерал 249-рэ, нэмыкI офицерхэу 2536-рэ,
сержантхэу ыкIи дзэкIолIхэу 31116-рэ. Лениным имавзолей ыпашъхьэ агъэтэкъо­гъэ фашист Германием ибыракъ ыкIи иштандарт 200 ратэкъулIагъ. Тэ мы мафэм тырэпагэ, тырэпагэ ти ТекIоныгъэ! Фэхыгъэхэм зэкIэмэ шъхьащэ афэ­тэшIы, къэнэжьыгъэ ветеранхэм щытхъур афэтэгъэшъуашэ!
А заоу блэкIыгъэм ишIэжь зэригъэлъэпIэщт шэпхъакIэр цIыфхэм къыха­хыгъ — 2014-рэ илъэсым къыщыублагъэу хэгъэгум «МыкIодыжьыщт полкыр» щэлъэбакъо, ащ исатырхэм ветеран за­къохэр арэп ахэтхэр, ахэм ягъусэх а хъугъэ-шIэгъэ чыжьэм ипхъорэлъфхэр, ахэм япхъорэлъфыжьхэр.
ТекIоныгъэм ия 80-рэ илъэс изы­фэ­гъэхьазырын ятIонэрэ дунэе ыкIи Хэ­гъэгу заохэм зэфэмыдэ, еплъыкIэ зэпэчыжьэу фыряIэр къыхагъэщыгъ. КъэпIон хъумэ, нэбгырэ миллион 70-рэ зыхэкIодэгъэ зэо жъалымэм осакIэ фашIыжьыгъ. Ахэм ягугъу къэтшIын.
Апэрэр. 2024-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ нацизмэм пэуцужьыгъэным фэгъэхьыгъэ резолюцие Урысыем ООН-м и Генассамблее хилъхьагъ. А документыр пычыгъо 74-у зэтеутыгъ, ары пэпчъ Хэгъэгу зэошхом изэфэхьысыжьхэр зэблэхъужьыгъэнхэр, нацизмэм щытхъу фэIогъэныр, расизмэм игугъу дэгъукIэ ашIыныр щегъэмысэх. Ар къэралыгъуи 119-мэ дэгъукIэ аштагъ, ау 53-мэ дырагъэштагъэп. Мыщ дэжьым къыхэгъэщыгъэн фае резолюцием зэрэ Европэу къызэрэпэуцугъэр: Германиер, Франциер, Италиер, Испаниер, Австриер, Бельгиер, Швециер, Норвегиер, Даниер, Финляндиер, Польшэр, Великобританиер ыкIи нэмыкI хэгъэгухэу Евросоюзым хахьэхэрэр, джащ фэдэу Канадэр, США-р, Япониер, Украинэр ыкIи нэмыкIхэр. ЗэрэхъурэмкIэ, «непэрэ Европэ, ащ ышъхьагъ ит США-м фашизмэм зи дао фыряIэп, тарихъыр зэрэфаехэу зэблахъу, укIакIохэр лIыхъу­жъэу къагъэлъагъох», — къыхегъэщы публицистэу Ж. Швыдкаям. (Къызхэ­хыгъэр: гъэзетэу «Советская Россия», N 180, 6.02. 2025-рэ илъ.). Урысыер ащ пэуцужьы. Джары ар къызкIырамы­гъэблэгъагъэр «Освенцимыр» Дзэ Плъы­жьым шъхьафит зишIыжьыгъэр илъэс 80 зэрэхъугъэр зыхагъэунэфыкIым.
ЯтIонэрэр. Шъугу къэдгъэкIыжьын, щылэ мазэм и 27-м 1945-рэ илъэсым Дзэ Плъыжьыр ары Польшэм итыгъэ концлагерэу «Освенцимым» «хьадэгъум иконвейер» къыщызгъэуцугъэр. Конц­лагерым дэсыгъэхэр шъхьафит зыща­шIыжьыгъэ мафэм епхыгъэ Iофтхьа­бзэхэм Урысыер къезымыгъэблэгъагъэр Польшэр ары. Ау къэралыгъо пшIы пчъагъэхэм ялIыкIо купхэм къяджагъэх, ахэм ахэтыгъэх зэо илъэсхэм фа­шистхэм аготыгъэхэр, джырэ уахътэми адезыгъаштэхэрэр.
Къэбар жъугъэм иамалхэм а уахътэм мары къатхыщтыгъэр: «Щылэ мазэм и 27-м 1945-рэ илъэсым советскэ дзэхэр нэмыц-техакIомэ аштэгъэ Польшэм щы­лъыкIуатэщтыгъэх, нэмыц концлагерэу «Аушвиц-Биркенау» (польскабзэкIэ лаге­рым ыцIагъэр «Освенцим»), илъэситфым цIыфхэм яукIынкIэ конвейер шъыпкъэ хъугъагъэр шъхьафит ашIыжьыгъ. Гъэзетэу «Правдэм» идзэ корреспондентэу, зэлъашIэрэ тхакIоу Борис Полевоим идокладной запискэ мары а цIыфхэр зэрагъэкIодыщтыгъэхэм фэгъэхьыгъэу щитхыгъагъэр: «Апэрэ илъэситIум цIыф­хэр къызэрыкIо шIыкIэмкIэ агъалIэщтыгъэх, аукIыщтыгъэх ыкIи нэбгырэ 200 — 250-рэ зэрыфэрэ бэным щычIатIэщтыгъэх. Ащ фэдэ бэнишъэ пчъагъэ лагерым икъокIыпIэ лъэныкъокIэ щыIагъ, лагерым дэсыгъэмэ «Гитлер иаллеякIэ­кIэ» ащ еджэщтыгъэх. 1942-рэ илъэсым нэмыцмэ хьакуитIу ашIыгъагъ: апэрэм, хьадэхэр зыщагъэстыжьыщтыгъэм, Майданекэм, итеплъэкIэ заводышхоу етIэфыр зыщагъажъэрэр угу къыгъэкIыщтыгъ, ятIонэрэр «хьадэгъум иконвейеркIэ» заджэщтыгъэхэр ары». Шъхьэм къыубытырэп ащ дэсыгъэмэ къинэу ащэчыгъэр зыфэдизыр.
Сыдигъуа Хэгъэгу зэошхом икIэтхыкIыжьын зыфежьагъэхэр?
ОБСЕ-м и Парламентскэ ассамблее СССР-мрэ Германиемрэ зэрэзэтемыбэнэщтхэм фэгъэхьыгъэ Пактым зыщыкIэтхэгъэхэ мафэм тефэу, илъэс 70-рэ тешIэжьыгъэу, бэдзэогъум и 3-м 2009-рэ илъэсым зэщыхъон зыхэлъ резолюциеу «Гощыгъэ Европэр зэгогъэхьажьыгъэныр» зыфиIорэр ыштагъ ыкIи къыIоп­щыгъ шышъхьэIум и 23-р «Сталинизмэмрэ на­цизмэмрэ агъэкIодыгъэхэм яшIэжь Мафэу» зэригъэнафэрэр.
А мафэм Ассамблеем изэхэсыгъо хэлэжьэгъэ парламентариехэм ащыщэу нэб­гырэ 213-мэ резолюцием амакъэ фатыгъ, нэбгыри 8 ныIэп дезымыгъэштагъэр.
«Хэгъэгу зэошхомкIэ пшъэдэкIыжьыр зэфэдэу Германием ыкIи СССР-м зэдагощэу» ары а резолюцием имэхьанэ бэмэ къызэрагурыIуагъэр.
1985-рэ илъэсым Виктор Суворовым итхылъэу «Ледокол» зыфиIорэр урысыбзэкIэ къыдэкIыгъ, ащи Хэгъэгу зэошхом къежьапIэу фэхъугъэмкIэ иеплъыкIэ къыщеты. Ащ зэрилъытэрэмкIэ, Сталиным зигъэхьазырыщтыгъэ Германием тебэнэнэу. Ау Гитлер ащ ыпэ тхьамэфитIукIэ ишъыгъ, джары Дзэ Плъыжьыр 1941-рэ илъэсым зыкIызэхагъэтакъо­щтыгъэр.
Хэгъэгу зэошхом илъэхъан Советскэ Союзыр нэмыцмэ апэшIуекIорэ коалицием хэтэу зэкIэмэ анахь зэрарыбэ Вермахт идзэ кIуачIэхэм арихыгъ, ащ тетэу Европэм ахэр щызэхэгъэтэкъо­гъэнхэм иIахьышхо хилъхьагъ. Илъэсищым къыкIоцI (1941—1944) Германием икIочIэ шъхьаIэхэр СССР-м къыпы­щытыгъэх. Къотэгъухэр Нормандием 1944-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ къызытетIысхьэхэм ыуж Вермахт ичIыгудзэ ызыщан КъокIыпIэ фронтым щы­Iэ­жьыгъэр.
Къотэгъухэм ятIонэрэ фронтэу къызэ- Iуахыгъэм мэхьанэу иIагъэр советскэ-германскэм зэрэфагъадэрэм тарихъ лъапсэ зэримыIэр тапэкIэ къэдгъэлъэгъуагъ. Къэбар нэпцIхэу Евросоюзым ыкIи зэхэт Къо­хьапIэм хэхьэрэ къэралыгъохэу США-р зиIэшъхьэтетхэм къатыхэрэм уапэуцужьы­нэу щыта? Уапэуцужьыщт къодыеп, ар ренэу тшIэн фае. Ащ пае УФ-м и Президентэу Владимир Путиныр зыкIэтхэ­жьыгъэ тхылъ тиI. Ащ ыцIэр: «Тарихъ гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ Урысые Фе­дерацием икъэралыгъо политикэ и Лъапсэхэр гъэунэфыгъэнхэр». Джащ фэдэ екIолIакIэкIэ тарихъым ишъыпкъагъэ гъэунэфыжьыгъэн фае, Урысыем икъэралыгъо гъэпсыкIэ ыкIи иэкономическэ шъхьафитныгъэ ащ къеу­хъумэ.
Зэфэхьысыжьэу мыщ къыкIэлъыкIорэр — тарихъым ишъыпкъагъэ щыбгъэзыен плъэкIыщтэп.
Ацумыжъ Казбек.
Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ доктор.