Гъэтхапэм и 26-рэ, 1944-рэ ­илъэс. Мыекъуапэ, псыхъоу Шъхьэ­гуащэ исэмэгубгъукIэ къэлэдэс нэбгырэ мин пчъагъэ щызэрэугъоигъ. Зэхэхьэ мыиным ыуж тхьаумэфэ шIыхьафым пстэури хэлэжьагъ. ПсэолъэшIыным фагъэхьазырэу чIыгур къыратIыкIэу рагъэжьагъ. ­Илъэс 75-кIэ узэкIэIэбэжьмэ агъэуцугъэгъэ Мыекъопэ гидро­электростанцием ишIын ар ­иегъэжьапIэ хъугъэ.

БлэкIыгъэм
инэкIубгъохэр
Къэлэ лэжьапIэхэм аIутхэр, кIэлэ­еджакIохэр IофшIэнхэм ахэлажьэщтыгъэх. ПсэолъэшIын IофшIэнхэр зэрэбэхэм къыхэкIэу, цIыф кIуачIэр афикъущтыгъэп. Къалэм имызакъоу, Адыгэ автоном хэкум ыкIи Пшызэ шъолъыр ит псэупIэхэм цIыфхэр къаращыщтыгъэх. НахьыбэмкIэ бзылъфыгъэхэмрэ нэжъ-Iужъхэмрэ. Хэгъэгу зэошхор кIощтыгъэ, кIочIэшIу хъулъ­фыгъэхэр зэкIэ пыим изэхэкъутэн пэIудзэгъагъэх. ТIын IофшIэн хьылъэхэм нэмыц гъэрхэри ахагъэлажьэщтыгъэх. А лъэхъаныр дэгъу дэдэу къешIэжьы непэ илъэси 101-рэ зыныбжьэу, ХьакIэмзые щыщ ХъокIон Хъаджэт. Ащ дэжьым ар илъэс 20-м итыгъ, зипхъу джыракъые Къатмэсхэм адэжь джыри исыгъ. Гидроэлектростанцием ишIын хэлэжьагъэхэм ар ащыщ.
— Чэзыу-чэзыоу цIыфхэр ащэщты­гъэх. Мэхьанэ ин зиIэ псэуалъэм ишIын кIуачIэу щыIэр ратэкъулIэгъагъ. «Сы­пшъыгъ» пIон уфитыгъэп, Iоф зышIэн щыIагъэп. Заор кIощтыгъэ, — ыгу къэ­кIыжьы ащ.
Гидроэлектростанцием ишIын мафэ къэс нэбгырэ минищыр хэлажьэщтыгъ. Техникэр зэрэщымыIэм къыхэкIэу Iоф­шIэнхэм янахьыбэр цIыф кIуачIэкIэ агъэ­цакIэщтыгъ. ТеурыкIо-елъэкIонэу зэхапцэгъэ псэупIэ цIыкIухэм ахэр ачIэ­сыщтыгъэх. Къиныгъ нахь мышIэми, псэуалъэм ишIынкIэ апэрэ илъэсыр къэ­гъэлъэгъонышIухэмкIэ аухыгъ. Щы­лэжьэрэ купхэм азыфагу зэнэкъокъуныгъэ илъэу, пшъэрылъэу зыфагъэуцужьыгъэм шъхьадэкIыщтыгъэх. Анахь чаныгъэр комсомольскэ-ныбжьыкIэ бригадэу Валентина Биденкэр, нэужым Юлия Хрущ зипэщагъэхэр ары. Гидроэлектростан­цием ихъарзынэщ зэрэщытхыгъэмкIэ, «Мыекъопэ гидроэлектростанцием ишIын ия 4-рэ Iахь изэфэхьысыжьхэмкIэ ­щытхъу тхылъхэр аратыгъэх Джэджэ районым электроэнергиемкIэ илъэпкъ комитет, Пшызэ шъолъырым и Рязанскэ район, комсомольскэ-ныбжьыкIэ зэхахьэм. Тамыгъэу «Отличник социалистического соревнования Наркомэлектро» зыфиIорэр афагъэшъошагъ псэолъэшIыным ипащэу Ю. И Гаевскэм, IофшIэнхэм яятIонэрэ участкэ ипащэу А. И. Ханиным, комсомольскэ-ныбжьыкIэ купэу тIэным фэгъэ­зэгъагъэм итхьаматэу Е. Н. Алексеевам ыкIи нэмыкIыбэхэм».
1945-рэ илъэсым Союзым исоциалистическэ псэолъэшIын IофшIэнхэмкIэ Мыекъопэ гидроэлектростанцием ипсэо­лъэшIхэр пэрытхэу алъытагъэх. А илъэ­сым ыкIэм кубометрэ минишъэ хъурэ чIыгу зэпырагъэзагъ. ЯIоф къэзыгъэпсын­кIэщт техникэр агъэфедэу рагъажьэ. Стахановскэ еджапIэхэм ыкIи фэшъхьаф­хэм ящыкIэгъэ сэнэхьатхэмкIэ нэб­гырэ 290-рэ ащырагъаджэ. 1947-м непэрэ гидроэлектростанцием ылъапсэу псым хэтыщтыр ашIыгъ.
Апэрэу атIупщы
1950-рэ илъэсым IофшIэнхэр зэкI пIоми хъунэу аухы ыкIи мэкъуогъум иублэгъум псэуалъэм иIофшIакIэ ауплъэ­кIунэу атIупщы. 1950-м ыкIэм Апшеронскэ, илъэс зытешIэкIэ Шытхьалэ электро­энергиер аращалIэх. Мыекъопэ гид­роэлектростанцием иапэрэ пэ­щагъэр Новочеркасскэ апшъэрэ ин­дустриальнэ еджапIэм къычIитIупщыгъэ инженер-­электрикщтыгъэу Г. И. Тимашовыр ары. Шъхьэгуащэ ылъэныкъуитIу псэолъакIэм зэрипхыгъ, «Мыекъуапэ — ТIуапсэ» зыфиIорэ гъогум иIахь хъугъэ.
Къалэр къэзгъэдэхэщт псэуалъэм итеплъи ар изыхъухьагъэхэм лъэшэу анаIэ тырагъэтыгъ. ЫлъэныкъуитIукIи, техьапIэмкIи текIыпIэмкIи, советскэ дзэкIолIхэм, зэо кIыбым щылэжьагъэхэм ямыжъосынхэр аты­рагъэуцогъагъэх.
1951-рэ илъэсым гидроэлектростанциер икъарыу илъэу Iоф зэришIэн фитымкIэ тхылъ къыпа­лъхьэ. Арышъ, непэ псэуалъэм инэу щыхэутыгъэ пчъагъэхэу 1944-м къыгъэлъагъорэр ишIын зырагъэ­жьагъэр, 1951-м — зэрэщытэу затIупщыгъэр.
Псэуалъэр зэрашIэу ишIуагъэ къэнэфагъ. Зэоуж илъэсхэм щыIакIэм изэтегъэуцожьын ижъотыпIагъ. ХъызмэтшIапIэхэм икIэрыкIэу япчъэхэр къызэIуа­хыжьыщтыгъ. КъыдэгъэкIыжьыным хэ-
кум щыхэгъэхъогъэнымкIэ ар къэкIо-
пIэшIу хъугъэ. Апэрэ илъэсипшI IофшIэгъум къыкIоцI, 1950 — 60-рэ илъэсхэм, энер­гиеу киловатт-сыхьат миллиардныкъо фэдиз къыгъэлъэгъуагъ. Ащ ыуж зэ­хъокIыныгъабэхэм апхырыкIыгъ.
2010-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу «ЛУКОЙЛ-Экоэнерго» зыфиIорэ компанием ар хэхьэ. Псэуа­лъэм игъэкIэжьын Iофтхьабзэхэр игъо­рыгъоу зэшIуехых.
Непэ гидроэлектростанциер Мые­къуапэкIэ IэпэчIэгъэнэ нэфынэ къэтыпI. КъэкIопIэ шъхьаIэхэр зэщыкъохэмэ, ачIыпIэ иуцоным фэхьазыр.
Къалэм илъэгъупхъэ чIыпIэхэм ащыщ
Ары, гидроэлектростанциер Мые­къуапэ итарихъ изы нэкIубгъо гъэшIэгъонхэм ащыщ. Псэуалъэм итеплъи нэплъэгъубэ зыфещэ. Къэлэ гупчэ зыгъэпсэфыпIэм инэпэеплъхэм ар яз. Ары пакIошъ, зекIо лъагъохэу хьакIэхэр зэращэхэрэм ахагъэуцо, икъэбар афаIуатэ, сурэтхэр зы­щытырахых.
Къэлэдэсхэу лъэс зекIоным пылъхэми ар якIэсэ гъогууан. Шъхьэгуащэ иадыра­бгъу зэпырыкIынхэмкIэ, Мэздахэ нэсынхэмкIэ къызфагъэфедэ. Псэуалъэр гъэшIэгъоны зышIыхэрэм ащыщ игъэуцункIэ IофшIэнхэр кIохэ зэхъум ижъырэ хы къошхом икъупшъхьэхэр къызэрэщычIа­хыгъэхэр. Непэ ахэр АР-м и Лъэпкъ му­зей щыухъумагъэх. Зэрагъэунэфыгъэм­кIэ, илъэс миллион пчъагъэкIэ узэкIэIэ­бэжьмэ а псэушъхьэр щыIагъ. Сарматскэ хэу, дунэе хышхоу Тетис хахьэщтыгъэр непэрэ Адыгеим ичIыналъэ зэрэшъхьащытыгъэр шIэныгъэлэжьхэм ащ къафиушыхьатыгъ.
Анцокъо Ирин.