Мэкъуогъум и 22-м 1941-рэ илъэсым инэфылъыпэ къызэкIэчыгъо джыри имыфагъэу, сыхьатыр 3 — 4-м адэжь, зэхэо-гъогъо гуих макъэм чIыгур къыгъэгырзыгъ. Макъи-лъакъи къымытэу, пыижъ бзаджэм зэошхор къытишIылIагъ.

ЦIыф лэжьэкIо хыехэр, ахэм яунагъо­хэр, нэжъ-Iужъхэр, сабыйхэр, ныбжьыкIэхэр тихэгъэгушхо къыщышIын ылъэ­кIыщтым игумэкI зэу зэлъиштагъэх: гъыщтыгъэх, пчъэщтыгъэх, нэпс мычъэ­къуагъэх. Джащ фэдэу мэфэ гоIунчъэ- чэфынчъэ хьазабыгъ мэкъуогъум и 22-р 1941-рэ илъэсыр.
Ау унэ къеIэрэм, ыпсэ уеIэжьын фае. Тихэгъэгу идзэпэщэшхохэр фашист техакIохэм апэшIуекIонхэм, зэхакъутэнхэм пылъыгъэх. Ар джы непэ къэIогъошIуми, боу къиныгъ ыкIи хьазабыгъ.
Iашэ зыIыгъын зылъэкIыщт хъулъфыгъэхэм къэралыгъор къяджагъ, тицIыфхэри къэщтагъэхэп, ушъхьагъуи нэмыкIи амышIэу, пый мэхъаджэм пэуцужьыгъэх, Хэгъэгур ыкIи ти ЧIыгу гупсэ щыщ цыпэ цIыкIуи рамыгъэштэнэу. Хэгъэгум ипащэу И. В. Сталиным иджэпсалъэ кIэкIыгъ, ау лъэшэу пытагъ: «Ни шагу назад!» Зы лъэбэкъу цIыкIукIи къызэкIакIохэ зэрэмыхъущтхэр тидзэкIолIхэм агу пытэу раубытагъ.
Советскэ цIыф хыехэр къэзыухъумагъэхэр язэфагъ, яшъыпкъагъ, якъэрар ин, ялIыгъэ хэбзэ лъаг. Родинэм паемэ, зышъхьасыжьыщтыгъэхэп. Апэрэ зэо илъэсым макIэп советскэ дзэкIолIхэм хьазабэу ащэчыгъэр, ау къызэкIэкIуагъэ­хэп ыкIи гъын-гъыпсагъэхэп. Пыижъ техакIоу тызэзыпхъон мурадыр иIэу къэкIуатэщтыгъэм ыпсэ хаутыныр, ти­чIыгу рамыгъэутэныр, къыIэпахыжьыныр ыкIи советскэ цIыфхэр гъэрыпIэ-пщылIыпIэу зэрагъэуцонхэу ашIоигъуагъэм щыухъумэгъэнхэр, тихэгъэгушхо ыкIи ащ ис цIыфхэр къэухъумэгъэнхэр япшъэ­рылъыгъ.
Заор тхьамыкIагъу, щэ бзаджэм цIыфхэр зыщызэхимыдзырэ гуIэгъу, зынахь мэхъаджэ мыхъужьырэ мэшIо­шху. Сабый быдзашъуи, нэжъ-Iужъи, кIэлэкIэ дахи, цIыф Iуш гъэсагъи, сымэджэ тхьамыкIи ащ зэхидзырэп… Ау узэкъот­мэ, пфэмыукIочIын щыIэп зэраIорэр шъыпкъэ ыкIи тэрэз. Тисоветскэ цIыфхэр зыми ебэнынхэу, зыгорэ зэрапхъонышъ «тхъэ­жьынхэу» ежьэгъагъэхэп, ау уиукIынышъ, хьапэ-сапэ уригъэфэн зимурадым ибзэджэгъэ-къумалыгъэ зыдебгъэшIэжьыныр ищыкIэгъагъ, тидзэкIолIхэр, дзэпащэхэр пытагъэ хэлъэу техакIохэм ажэ­хэкIотагъэх.
Хэгъэгу зэошхом илъэхъан советскэ цIыфхэр фашизмэм щытезгъэкIуагъэхэр — языкIыныгъ, язэкъот-зэрэIыгъ, яхыягъ, ялIыблэнагъ. Родинэу — Ным паемэ, зэрэпсэемыблэжьыгъэхэр арых. Советскэ дзэкIолIхэр ыкIи цIыфхэр заом фэхьазырыгъэхэп Гитлер идзэхэр хьэшъэфрытхъоу къызытебанэхэм. Ахэр зыщыгугъыжьхэу, тхьамэфитIукIэ Москва зэраштэщтым яцыхьэ телъыгъ, ау хэукъуа­гъэх.
Фашист техэкIо-хъункIакIохэр зэрэрахъухьагъэу Москва екIугъэх, ау тидзэ­хэр ахэм къяпхъэшэкIыгъэх, къажэхэ­хьагъэх, дамыгъахьэхэу къызэхакъутагъэх. Пый нэе-псые мэхъаджэр фэягъ Кавказыр ыубытыным ыкIи лъэшэу зыщыгугъыжьыщтыгъ, ау ари къыдэхъугъэп, зэошхо анахь плъырэу Сталинград дэжь щыкIуагъэм тидзэхэм лIыгъэ къыз­щыхагъэфагъ, урыс народым ыкIи ащ хьалэлэу къыдэпсэурэ цIыф лъэпкъыбэм уатекIонэу, уафырикъунэу зэрэщымытыр къаушыхьатыгъ. Мы анахь зэо хьылъэ чIыпIэхэм фашистхэм щатекIуагъэх ыкIи фашистхэр зэкIафэхэу, ажэхахьэхэу рагъэжьагъ. Советскэ дзэкIолIхэм фашизмэм лъэпкъыбэ къыIэпахыжьыгъ ыкIи ТекIоныгъэр яеу, жъоныгъуакIэм и 9-м 1945-рэ илъэсым заор аухыгъ.
Шъхьафитныгъэр ыкIи мамырныгъэр лъэшэу лъапIэу тихэгъэгу къыфыдэкIыгъ. Хэгъэгу зэошхом тицIыф миллион 27-рэ фэдиз хэкIодагъ… Зэошхо мэхъэджэ анахь Iаеу цIыфлъэпкъыр зыгъэпцIымэмагъэр къызежьагъэр, зыфэдагъэр, ТекIоныгъэм къызэрэфэкIуагъэр тшIэнхэ фае, сыда пIомэ, а зэкIэ титарихъ блэ­кIыгъ…
ТинасыпкIэ тидзэхэм ТекIоныгъэшхор къыдахи, гупсэфныгъэ-тынчыгъэр тагъэ­гъотыжьыгъ. Непи дунаим щырэхьатэп, зэо машIохэм псынкIэу зыкъаштэ, ау узафэмэ пыим утекIощт.
Тимамыр огу къэбзэнэу, тынчынэу тэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.