Я XXVIII-рэ Дунэе эконо­ми­ческэ форумэу Санкт-Петербург къыщызэIуа­хыгъэм Адыгеим илIыкIо купэу ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зипащэу хэлажьэрэм тыгъуасэ чанэу Iоф щишIагъ. ТишъолъыркIэ федэкъэкIуапIэ хъущт зэ­зэ­гъыныгъэхэу лъэныкъо зэ­фэшъхьафхэм афэгъэ­хьыгъэхэм ащыкIэтхагъэх.

Лъэныкъуищ зэзэгъыныгъ
Лъэпкъ ушэтэкIо университетэу «ЭкономикэмкIэ апшъэрэ еджапIэр», Адыгэ Республикэр, Адыгэ къэралыгъо университетыр зэрэзэдэлэжьэщтымкIэ зэзэ­гъыныгъэм Петербург щыкIорэ Дунэе экономическэ форумым щызэдыкIэт­хагъэх.
Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, экономикэмкIэ апшъэрэ еджапIэм иректорэу Никита Анисимовым, Адыгэ къэралыгъо университетым иректорэу Мамый Даутэ ащ аIапэ кIа­дзэжьыгъ.
Ахэм язэдэлэжьэныгъэ зытегъэпсы­хьэгъэщтыр экономикэмкIэ апшъэрэ еджапIэмрэ Адыгэ къэралыгъо университетымрэ къыхэлажьэхэзэ, шIэныгъэ куу Адыгэ Республикэм щягъэгъоты­гъэныр, научнэ ушэтын гъэшIэгъонхэр щышIыгъэнхэр ары. Гъэсэныгъэм ылъэ­ныкъокIэ ыкIи научнэ-ушэтынхэм язэхэщэнкIэ, республикэм IофышIэхэмкIэ къэкIуапIэу иIэхэм ахэгъэхъогъэнымкIэ, Адыгеим и Экономикэ ищыкIагъэхэм адиштэу гъэсэныгъэм зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ, гъэсэныгъэ зэрарагъэгъотырэ шъолъыр программэхэр нахьышIоу пхырыгъэкIыгъэнхэмкIэ язэдэлэжьэныгъэ нахь агъэпытэнэу лъэныкъохэр зэзэ­гъыгъэх.
Ащ пае Лъэпкъ ушэтэкIо университетэу «ЭкономикэмкIэ апшъэрэ еджапIэм» Адыгэ къэралыгъо университетымрэ республикэм иорганизациехэу гъэсэныгъэ языгъэгъотыхэрэмрэ яIофышIэхэмрэ апае сэнэхьат гъэсэныгъэ программэ тедзэхэр ащагъэфедэнхэу, студентхэмкIэ зэхъожьынхэу, конфе­ренциехэр, семинархэр, Iэнэ хъураехэр ыкIи нэмыкI Iофтхьабзэхэр ащызэхащэнхэу рахъухьэ. Джащ фэдэу ахэм язэдэлэжьэныгъэ къыхеубытэ гъэсэныгъэмкIэ, научнэ ушэтынхэмкIэ проектхэр зэдагъэцэкIэнхэр, технологиякIэхэм якъыхэхын дэлэжьэнхэр, культурнэ-гъэ­гъозэн Iофтхьабзэхэр зэхэщэгъэнхэр, лингвистическэ проектхэр гъэцэкIэгъэнхэр. Республикэм гъэсэныгъэмкIэ иорганизациехэм гъусэгъу къафэхъущтхэм якъэгъотынкIи, интеллектуальнэ проект­хэу ныбжьыкIэ сэнаущхэм якъыхэгъэщын тегъэпсыхьагъэхэм ягъэцэкIэнкIи IэпыIэгъу афэхъущтых.
Республикэм иэкономикэ ищыкIэгъэ IофышIэхэр егъэгъотыгъэнхэмкIэ гъэсэныгъэм зыкъегъэIэтыгъэным мэхьанэшхо зэриIэр Адыгеим и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ. КIэлэеджэкIо сэ­наущхэм якъыхэгъэщынкIэ ыкIи яегъэ­джэнкIэ Iофэу зэшIуахыхэрэм мэхьа­нэшхо яI. КъумпIыл Мурат зэрэхи­гъэунэфыкIыгъэмкIэ, кIэлэцIыкIу сэнаущ­хэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ инфраструктурэ дэгъу республикэм щызэхащагъ. Адыгеим икIэлэеджэкIуабэхэр урысые, дунэе олимпиадэхэм, интеллектуальнэ зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэм ащатекIох. КIэлэцIыкIу сэнаущ­хэм яамалхэм зыкъызэIуягъэхыгъэнымкIэ Адыгеим опытэу иIэр нэмыкI шъолъырхэми ащагъэфедэ.
«Мы лъэныкъомкIэ зыпкъ итэу Iоф тэшIэ. Урысыем и Президентэу ­Владимир Путиным гъэсэныгъэмкIэ игъо ылъэгъу­гъэхэр гъэцэкIэгъэнхэм тегъэпсыхьа­гъэу бэ зэшIотхыгъэр. Республикэ естественнэ-хьисап еджапIэм, кIэлэцIыкIу сэнаущ­хэр къыхэзыгъэщырэ шъолъыр гупчэу «Полярис-Адыгея» зыфиIорэм, технопаркэу «Кванториумым» кIэлэцIыкIухэм технологическэ гъэсэныгъэ языгъэгъотырэ Гупчэу «IТ-куб» зыфиIорэм, гъэсэныгъэ гупчэхэу «Точка роста» зыфиIохэрэм дэгъоу Iоф ашIэ. Научнэ-­гъэсэныгъэ проектхэу экономикэмкIэ апшъэрэ еджапIэм дэдгъэцакIэхэрэм шIогъэшхо къызэратырэр тинэрылъэгъу. Мыщ фэдэ IофшIэныр лъыгъэкIотэгъэным мэхьанэшхо иI. Адыгеим хэхъоныгъэ зэришIыщт Стратегием диштэу мы лъэ­ныкъомкIэ Iофхэр нахьышIоу щызэхатщэхэ тшIоигъу», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
ЭкономикэмкIэ апшъэрэ еджапIэмрэ Адыгэ къэралыгъо университетымрэ зэдашIыгъэ зэзэгъыныгъэм къыдыхэ­лъытэгъэ инновационнэ, научнэ-гъэсэныгъэ проектхэм япхырыщынкIэ Iэпы­Iэгъу къафэхъуным зэрэфэхьазырыр АР-м и ЛIышъхьэ къыIуагъ. Научнэ екIо­лIакIэр гъэфедэгъэным, республикэм социальнэ-экономикэ лъэпсэ пытэ иIэнымкIэ экспертхэм уасэу ашIырэм мэхьанэшхо зэряIэр КъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ.
«ЭкономикэмкIэ апшъэрэ еджапIэм, Адыгэ къэралыгъо университетым, ­Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым зэдэлэжьэныгъэу адытиIэм мэхьанэшхо иI. Ащ фэдэ зэдэлэжьэныгъэм ишIуагъэкIэ пэщэныгъэ зезыхьащт купхэр нахь шIуагъэ къытэу зэхэтщэнхэ, проект, программэ шъхьа­IэхэмкIэ гухэлъхэр дгъэцэкIэнхэ, Адыге­им хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ, индустриальнэ паркымрэ зыгъэпсэфыпIэу «Лэгъонакъэмрэ» ягъэпсынкIэ пшъэры­лъышхоу щытхэм язэшIохынкIэ анахь хэкIыпIэшIухэр къэдгъотынхэ тлъэкIыщт», — къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэ.
Адыгэ къэралыгъо университетымрэ экономикэмрэкIэ апшъэрэ еджапIэмрэ язэдэлэжьэныгъэ диштэу 2023 — 2024-рэ илъэсхэм апшъэрэ еджэпIитIумэ ялIыкIохэм яэкспедициеу бзитIушIэныгъэм епхыгъэхэр Адыгеим и Шэуджэн, и Красногвардейскэ, и Кощхьэблэ районхэм арыт къуаджэхэм ащыкIуагъэх. Специалистхэм къагъэхьазырыгъэ тестэу «Еомэ-зэраIомэ» зыфиIорэм ишIуа­гъэкIэ, кIэлэцIыкIухэр адыгэ текстхэм къызэряджэхэрэм уасэ афашIын алъэкIы. Джащ фэдэу бзитIушIэныгъэм иушэтынхэм афэгъэхьыгъэ семинархэри Адыгеим щызэхащэгъагъэх.
Адыгеимрэ
Къыблэ Осетиемрэ язэдэлэжьэныгъ
Адыгэ Республикэм ипащэхэмрэ Рес­публикэу Къыблэ Осетием и Прави­тельствэрэ сатыу-экономикэ, научнэ-­техническэ ыкIи социальнэ-культурнэ зэ­дэлэжьэныгъэм фэгъэхьыгъэ зэзэгъы­ныгъэм щызэдыкIэтхагъэх. АР-м и ЛIы­шъхьэу КъумпIыл Муратрэ Республикэу Къыблэ Осетием и Правительствэ и Тхьаматэу Константин Джусоевымрэ аIапэ ащ кIадзэжьыгъ.
Лъэныкъохэм къыхагъэщыгъ Урысые Федерациемрэ Республикэу Къыблэ Осетиемрэ зэдашIыгъэ зэзэгъыныгъэу экономикэ зэпхыныгъэхэм зягъэушъомбгъугъэным, лъэныкъуитIумкIи федэ зы­хэлъ кооперацием игъэпсын диштэрэм къыпкъырыкIыхэзэ шIуагъэ къэзытыщт зэдэлэжьэныгъэм джыри нахь хэхъоныгъэ егъэшIыгъэн зэрэфаер.

Зэзэгъыныгъэм къыпкъырыкIыхэзэ, Адыгеимрэ Къыблэ Осетиемрэ ялIыкIохэм рахъухьагъ наукэм, техникэм, культурэм, псауныгъэм икъэухъумэн, гъэсэныгъэм, спортым, зекIоным, къыдэгъэкIыжьыным, транспортым, цIыфхэм IофшIэн ягъэгъотыгъэным ыкIи социальнэу ахэр ухъумэгъэнхэм адэлэжьэнхэу.
Творческэ купхэмкIэ зэхъожьыщтых, ныбжьыкIэхэмрэ общественнэ организацие зэфэшъхьафхэмрэ язэдэлэжьэныгъэ зырагъэушъомбгъущт.
КъумпIыл Мурат къызэрэхигъэщы­гъэмкIэ, Урысыемрэ Республикэу Къыблэ Осетиемрэ азыфагу илъ зэфыщытыкIэхэм ягъэпытэнкIэ лъэпкъ политикэм къыдыхэлъытагъэу шъолъырхэм язэдэлэжьэныгъэ мэхьанэшхо иI.
«Кавказым зэгурыIоныгъэрэ зыпкъ­итыныгъэрэ илъынхэмкIэ тишIоигъоныгъэхэр зэдештэх, лъэпкъ зэфэшъхьафхэм къахэкIыгъэхэр зыщыпсэухэрэ тиреспубликэхэм зыкIыныгъэ арылъыным тыфэлажьэ. Зэзэгъыныгъэу тызыкIэтхагъэр тизэфыщытыкIэхэр джыри нахь пытэнхэм изы лъэныкъоу щыт, тапэкIэ зэшIотхыщтхэр тызэрэзэдэлэжьэщтыр ащ нахь къегъэнафэ, тизэпхыныгъэхэри нахь ыгъэпытэщтых», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Сатыу цIыкIумрэ гурытымрэ
афэгъэхьыгъэу
Адыгэ Республикэмрэ Iахьзэхэлъ обществэу «Предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ язегъэушъомбгъункIэ Федеральнэ корпорациемрэ» (Санкт-Петербург) зэрэзэдэлэжьэщтхэмкIэ зэзэгъыныгъэ форумым щызэдашIыгъ. АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ Корпорацием иправление игенеральнэ пащэу — итхьаматэу Александр Исаевичрэ ащ кIэтхэжьыгъэх.
Предпринимательствэ цIыкIумрэ гуры­тымрэ апылъхэм, IофшIэныр ежь-ежьырэу къызыфэзыгъотыжьыгъэхэм респуб­ликэм нахьышIоу IэпыIэгъу щягъэ­гъотыгъэным, предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ яцифрэ платформэ къызфагъэфедэзэ, ащ фэдэ IэпыIэгъу лъэпкъыкIэхэм ахэгъэхъогъэным мы зэзэгъыныгъэр афэIорышIэщт.
Зэдэлэжьэныгъэм илъэныкъо шъхьа­Iэхэм къахиубытэщтхэр предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ мылъку IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр, бизнес цIы­кIумрэ гурытымрэ апылъхэмрэ ежь­ежьырэу IофшIэн къызыфэзгъотыжьыгъэхэмрэ товархэм якъэщэфын хэгъэлэжьэгъэнхэр ары. ГущыIэм пае, пред­приятие цIыкIухэмрэ гурытхэмрэ къэралыгъо компаниехэм ящыкIагъэхэр аIэкIэзыгъэхьан зылъэкIыщтхэм якъыхэгъэщын тегъэпсыхьэгъэ программэхэм ахэлэжьэнхэ алъэкIыщт. Ахэм язэдэлэжьэныгъэ къыхиубытэщтых IэпыIэгъу лъэпкъхэр цифровизацие шIыгъэнхэм, еджэным, къэбархэр алъыгъэIэсыгъэнхэм, шъолъыр, дунэе производственнэ кооперацием изегъэушъомбгъун, предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ апылъхэм япродукцие IугъэкIыгъэным япхыгъэ Iофыгъохэр.
«Лъэпкъ гарантийнэ системэм хэлажьэхэрэм яфинанс IэпыIэгъу ишIуагъэкIэ Адыгеим ипредприниматель 340-м ехъумэ гъэрекIо мылъку Iахьте­дзэ къызэраIукIагъэм дакIоу республикэм ипредпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ чIыфэхэмкIэ программэ хэу­шъхьафыкIыгъэхэр къызфагъэфедэнхэ алъэкIыщт», — къыIуагъ Александр Исаевич.
Джащ фэдэу агропромышленнэ комплексым кооперацием зыщегъэушъомбгъугъэным, предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ апылъхэр агропромышленнэ комплексым продукциер къыIэкIэзгъахьэхэрэм ахэщэгъэнхэм, сатыушIыпIэхэм, товархэр зэдакIоу зыгощырэ гупчэхэм, агропаркхэм ыкIи нэмыкI сатыушI организациехэм язэдэ­лэжьэныгъэ гъэпытэгъэным лъэшэу анаIэ тырагъэтыщт.
АР-м и ЛIышъхьэ къызэрэхигъэщы­гъэмкIэ, зэдызэрахьащт Iофтхьабзэхэр зытегъэпсыхьагъэхэр язэдэлэжьэныгъэ нахьыбэу шIуагъэ къегъэтыгъэныр, предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ апылъхэм IэпыIэгъу языгъэгъотырэ ин­фраструктурэм зегъэушъомб­гъугъэныр, предприниматель IофшIэным нахьыбэу анаIэ къытырадзэныр, биз­несым пыхьэ зышIоигъохэр егъэджэ­гъэнхэр ары.
«Бизнесым епхыгъэ Iофхэр нахьышIоу республикэм щызэхэщэгъэнхэмкIэ бэ зэшIотхырэр. Лъэпкъ проектым диштэу илъэсихым къыкIоцI сомэ миллиард 1,6-м ехъу а гухэлъхэм республикэм щапаIуагъэхьагъ. Предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ апылъхэм процент 12-кIэ ахэхъуагъ. Ащ нэмыкIэу къэралыгъо микрофинанс, гарантийнэ организациехэми яIэпыIэгъу къытIокIэ. Илъэси 6-м сомэ миллиарди 3,6-рэ хъурэ IэпыIэгъу къытатыгъ, IофшIэпIэ чIыпIакIэхэу 486-рэ, предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ япредприятие 98-рэ зэхащагъ. Федеральнэ корпо­рациемрэ тэрырэ ткIуачIэ зэдетхьылIэзэ, мы лъэныкъом Iофхэр щылъыд­гъэкIотэнхэ, предпринимательхэмрэ ежь-­ежьырэу IофшIэныр къызыфэз­гъотыжьыгъэхэмрэ ябизнес зырагъэу­шъомбгъунымкIэ IофшIэкIэ амалыкIэхэу къашъхьапэщтхэр къызфэдгъэфе­дэнхэ, республикэм иэкономикэ игъэпытэн тиIахь хэтшIыхьан зэрэтлъэкIыщтым сицыхьэ телъ», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Шъугу къэтэгъэкIыжьы непэкIэ предпринимательствэ цIыкIумрэ гурытымрэ Адыгеим изэхэугъоегъэ продукцие ипроцент 27,1-р къызэратефэрэр, рес­публикэм иэкономикэ щылэжьэрэ пстэуми япроцент 45-рэ фэдизмэ бизнес цIыкIумрэ гурытымрэ Iоф зэращашIэрэр.
Медицинэ IэпыIэгъу дэгъу
ягъэгъотыгъэныр
АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ фондэу «Медицинэ IэпыIэгъу дэгъур» зыфиIорэм и Совет и Тхьаматэу Сергей Фурсенкэмрэ зыкIэтхэгъэхэ зэзэгъыныгъэр зыфэгъэхьыгъэр Адыгэ Респуб­ликэмрэ ШIушIэ фондэу «Технологие дэгъухэм атегъэпсыхьэгъэ медицинэ IэпыIэгъур» зыфиIорэмрэ язэдэлэжьэныгъ. ЗэдэгущыIэгъухэм ялъэхъан анахь анаIэ зытырагъэтыщт лъэныкъохэр къы­хагъэщыгъэх.

ШIушIэ программэу «ВМП-м» къыдыхэлъытагъэу медицинэ IэпыIэгъу гъэ­нэфагъэ Адыгеим щыпсэухэрэм аратынэу агъэнэфагъ, ащ къыхеубытэх зы­Iэпкъ-лъэпкъхэр икъоу зымыгъэIорышIэшъухэрэр. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием иветеранхэм IэпыIэгъу аратыным, джащ фэдэу а операцием хэлэ­жьагъэхэм протезхэр афэшIыгъэнхэм, япсауныгъэ зыпкъ игъэуцожьыгъэным хэушъхьафыкIыгъэу анаIэ атырагъэтыгъ. Зэзэгъыныгъэм къыделъытэ къэбар­хэмкIэ зэхъожьынхэр, медицинэм иIофышIэхэм зэIукIэгъухэр зэдашIынхэр ыкIи зэхэгущыIэжьынхэр.
АР-м и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ Фондым зэдэлэжьэныгъэ дыряIэным мэхьанэшхо зэриIэр, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм ыкIи протезхэр зищыкIагъэхэм икъоу анаIэ атырамыгъэт зэрэмыхъущтыр.
«Республикэм шэпхъэ инхэм адиштэрэ технологиехэр щыдгъэфедэхэзэ медицинэ IэпыIэгъум изытет нахьышIу шIыгъэныр ары лъэшэу тынаIэ зытетыр, анахьэу етIани хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлэжьагъэхэм яIэзэгъэнымкIэ. Фондым ипрограммэ республикэм щыдгъэцакIэ зыхъукIэ а IофшIэныр нахь лъэгэпIэ иным тетщэн зэрэтлъэкIыщтым уехъырэхъышэнэу щытэп», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Сергей Фурсенкэм къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, Фондым пшъэрылъэу иIэр ней­ромодуляцием иамалхэр агъэфедэхэзэ игъом медицинэ IэпыIэгъур аратынымкIэ ишIуагъэ къыгъэкIоныр ары. ЗэIазэхэрэм етIанэ яIофшIэн падзэжьын амал ятыгъэнымкIи, щыIэныгъэм хэгъо­зэжьынхэмкIи ящыкIагъэхэр аIэкIэгъэ­хьэгъэнхэм ар фэлэжьэщт.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-­къулыкъу къытырэ къэбархэмкIэ Тхьар­къохъо Сафыет, ЛIышэ Саныет.