1990-рэ илъэсым, а мафэр ары Урысыем икъэралыгъо суверенитет фэгъэхьыгъэ Дек­ларациеу Конституциер, ащ щыгъэнэфэгъэ хэбзэгъэуцугъэхэр анахь шъхьаIэу зэрэщыщытыщтхэр зэрытхагъэр заштагъэр.

А лъэхъаным СССР-м хахьэщтыгъэ республикэхэм зым ыуж зыр итэу шъхьафит зашIыжьыщтыгъ.
КъыкIэлъыкIорэ 1991-рэ илъэ­сым, жъоныгъуакIэм и 25-м, РСФСР-м инароднэ депутатхэм я Зэфэс мэкъуогъум и 12-р Урысыем икъэралыгъо суве­ренитет фэгъэхьыгъэ Деклара­циер заштэгъэ мафэу, зыгъэ­псэфыгъоу щытыным фэгъэхьыгъэ унашъор щаштагъ.
Мы илъэс дэдэм апэрэ демократическэ хэдзынхэр щы­Iэхи, Борис Ельциным текIоныгъэр ащ къащыдихыгъ. Ащ тетэу ар Урысые Федерацием иапэрэ Президент хъугъэ. 1994-рэ илъэ­сым ащ мэкъуогъум и 12-м къэралыгъо мэхьанэ етыгъэнэу, Урысыем икъэралыгъо суверенитет фэгъэхьыгъэ Деклара­циер заштэгъэ мафэу гъэнэфэгъэнэу унашъо къыдигъэкIыгъ. Ащ тетэу мы мафэр къэралыгъо мэфэкI­хэм ащыщ хъугъэ.

1998-рэ илъэсым, мэкъуо­гъум и 12-м, Борис Ельциным мы мафэр зыфэдэр икъоу цIыфхэм алъыIэсыным фэшI ащ фэгъэ­хьыгъэ псалъэ къышIи, Уры­сыем и Мафэу гъэнэфэгъэнэу игъоу ылъэгъугъ. ИлъэситIу тешIагъэу, 2020-м, ар Урысыем и Мафэу хъугъэ. Ар зэхъокIыныгъабэхэм якъежьапIэу, Урысыер нэмыкI щыIакIэ зыщытехьэгъэ, зыщыкIэжьыгъэ мафэу плъытэн плъэ­кIыщт. Ар шъхьафитыныгъэм, зэфагъэм, мамырныгъэм ямэфэкI, лъэпкъ зыкIыныгъэм ита­мыгъэу щыт.
Мы мэфэкIыр щыIэным лъа­псэ фэхъугъэ хъугъэ-шIагъэхэм зэхъокIыныгъэу къыздахьыгъэ­хэр къэралыгъом къызэпичынхэр IэшIэхыгъэп. 1990-рэ илъэс­хэр зыфэдагъэхэр ахэм къахиубытагъэхэм дэгъоу къашIэжьы.
Джа илъэсхэр зыфэдагъэхэр къыдэплъытэмэ, нахьышIум ылъэныкъокIэ зэхъокIыныгъэу тищыIэныгъэ фэхъугъэхэр къы­хэмыгъэщынхэ плъэкIыщтэп. 1990-рэ илъэс къинхэм апсыхьэгъэ къэралыгъом иэкономикэ нэужым кризисхэм мызэу, мы­тIоу захахьэм, зэтемызыжьэу къахэкIыжьын ылъэкIыгъ.
Хэгъэгум къыщыдагъэкIырэр, сыд фэдэ лъэныкъомкIи, на­хьыбэ хъуным тыкъыфэкIуагъ.
Къэралыгъом исуверенитет нахь пытагъэ, зыкъыухъумэжьын амалэу иIэр фэдэ пчъагъэкIэ нахьыбэ хъугъэ. Ащ ишыхьат илъэс зэкIэлъыкIохэм къэра­лыгъо пчъагъэ IэпыIэгъу къызы­фэхъурэ Украинэм пэшIуекIон зэрилъэкIырэр.

2014-рэ илъэсым хыгъэхъунэныкъоу Къырым референдум щызэхащэшъ, цIыфэу ащ хэлэжьагъэхэм янахьыбэм Урысыем къыхэхьажьынхэм амакъэ фаты. Ащ тетэу Республикэу Къырым Урысые Федерацием исубъектхэм ащыщ мэхъужьы. Я XXI-рэ лIэшIэгъур пштэмэ, игъунапкъэхэм ащ тетэу за­ригъэушъомбгъунэу Урысыем нэмыкI зыпарэми къыдэхъугъэп.
Хэгъэгум иэкономикэ илъэ­ныкъо пстэумэ, бизнес иным, цIыкIум, гурытым, мэкъумэщ хъызмэтым, къыдэгъэкIыным хэхъоныгъэ инхэр ашIыгъэх, цифрэ шIыкIэм игъэфедэн зеушъомбгъу, къэралыгъом продукциеу IэкIыбым ыгъакIорэм хэпшIыкIэу хэхъуагъ.
Урысыер нэбгырэ пэпчъ IэпыIэгъу зыщигъотырэ, цIыф­хэр социальнэу ухъумэгъэнхэм лъэшэу анаIэ зыщытет къэралыгъо хъугъэ. ГущыIэм пае, ыпкIэ зыхэмылъ гъэсэ­ны­гъэр пштэмэ, аужырэ илъэситф — хым еджапIэу, кIэлэцIыкIухэм ясэнаущыгъэ зыщыхагъэ­хъон амал къэзытырэ учреж­дениеу кIэу ашIыгъэр, Iоф зы­шIэщтыгъэу агъэцэкIэжьыгъэр пшIы пчъагъэ мэхъу. Ахэр лъэ­хъаным къыздихьыгъэ
псэуа­лъэхэмкIэ зэтегъэпсы­хьагъэх. КIэлэцIыкIу IыгъыпIа­кIэу агъэуцугъэхэм яшIуагъэкIэ мы лъэныкъомкIэ чэзыу щы­Iэ­жьэп.
Джащ фэдэу медицинэ Iэпы­Iэгъур цIыфхэм нахь къыз­IэкIэгъэхьэгъошIу афэхъуным фэшI IэзапIэхэр, сымэджэщхэр кIэу ашIых, щыIэхэр лъэхъаным диштэу зэтырагъэпсыхьажьых, Iэмэ-псымэу ящыкIагъэр зэпыу фэмыхъоу аIэкIагъахьэ. Тимедицинэ хэхъоныгъэ инхэр зэри­шIыгъэхэм, лъэкIышхо иIэ зэрэ­хъугъэм, технологиякIэхэр зэ­рэщагъэфедэхэрэм зэу ишыхьат 2020-рэ илъэсым коронавирусыкIэу дунаир зэлъызы­кIугъэр Урысыем къызехьэм, Iэ­кIыб къэралэу «кIочIэшхоу» зы­зылъытэжьыхэрэм анахь лъэ­шэу пэшIуекIон зэрилъэкIыгъэр.
Унагъохэм, анахьэу кIэлэцIыкIу зэрысхэм, IэпыIэгъоу аратырэм хэхъуагъ. Ащ фэIорышIэх ны мылъкум, фэгъэ­кIо­тэнхэр къызщыдэлъытэгъэ ипо­текэм афэгъэхьыгъэ программэхэр, «Унэгъо ныбжьыкI» зы­фиIорэр, нэмыкIхэр. Зигъот макIэхэр, социальнэу мыухъу­мэгъэ цIыф купхэр IэпыIэгъунчъэу къанэхэрэп. Ахэм апай псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым ыпкIэ зэратыщтымкIэ фэгъэкIотэнхэр, IэпыIэгъу зэ­фэшъхьафхэр, банкым чIыфэ къы­Iызыхыгъэу, зымытыжьы­шъухэрэм апае банкротствэр, нэмыкIхэр.
Къалэхэр, поселкэхэр, къо­джэ псэупIэхэр нахь зэтегъэ­псыхьагъэ зэрэхъухэрэр нэ­рылъэгъу. ЦIыфхэм Iэрыфэгъу щыIакIэ яIэным, языгъэпсэфыгъо уахътэ шIуагъэ къытэу агъэкIоным фэшI культурэм иунэхэр, тхылъеджапIэхэр, джэгупIэхэр, спорт площадкэхэр, фэтэрыбэу зэхэт унэхэм ящагухэр агъэкIэжьых, общественнэ чIыпIэхэр кIэу ашIых, щы­Iагъэхэр лъэхъаным диштэу зэтырагъэпсыхьажьых, спортым хэщагъэр нахьыбэ хъуным фэшI ащ зыщыпылъыщтхэ учреждениехэр кIэу агъэуцух.
Джащ фэдэу зекIоным зеушъомбгъу. ЦIыфхэм IэкIыб къэралыгъохэм ачIыпIэкIэ Урысыем ишъолъырхэм языгъэпсэфыгъо уахътэ ащагъэкIоныр нахь къыхахы хъугъэ. Ащ фэшI чIыпIэхэми хьакIэхэм зафытырагъэпсыхьэ.
Тигъогухэм зэхъокIыныгъэ­шIоу афэхъугъэри нэрылъэгъу. Ахэр кIэу ашIых, зэтырагъэпсы­хьажьых, лъэмыджхэр агъэкIэ­жьых. Непэ федеральнэ ыкIи шъолъыр мэхьанэ зиIэхэм ямы­закъоу, къоджэ псэупIэхэм ягъо­гухэр шапхъэхэм адиштэу агъэцэкIэжьых, зимыIэхэм ащашIы.
Мыхэм ыкIи нэмыкI зэхъо­кIыныгъабэхэм афэIорышIагъэх УФ-м и Президентэу Владимир Путиныр кIэщакIо зыфэхъугъэ лъэпкъ проект 12-у илъэсихкIэ узэкIэIэбэжьмэ къэралыгъом щатIупщыгъагъэхэр. Ахэм япIа­лъэ икIи, ачIыпIэкIэ мы илъэсэу тызхэтым нэмыкIхэр рагъэжьагъэх. ТапэкIи УФ-м и Правительствэ а IофшIэнхэр зэрэ­лъигъэкIотэщтхэм ар ишыхьат.
Илъэс пчъагъэ хъугъэу къэ­ралыгъом ипащэ УФ-м и Федеральнэ ЗэIукIэ фэгъэзэгъэ Джэпсалъэ къешIы. Ащ, хабзэ зэрэхъугъэу, зэшIохыгъэ хъу­гъэр щызэфэхьысыжьыгъ, щыкIагъэ­хэр къыщыхэгъэщыгъэх, неущырэ мафэм шIокI имыIэу шIэгъэн фаер къыщыIуагъ. ЦIыфхэр ащ ежэ хъугъэх. Сыда пIомэ къэралыгъом ипащэ къы­Iуагъэр гъэцэкIагъэ зэрэхъущтым, социальнэ-экономическэ хэхъоныгъэхэм ахэр зэрафэIорышIэщтхэм яцыхьэ телъ.
ХЪУТ Нэфсэт.