ПсауныгъэмкIэ шIуагъэ зыпылъ шхыныгъохэм я Мафэ мэкъуогъум и 2-м хагъэунэфыкIыгъ. ЦIыфым кIуачIэ къезытыщт, уз зэфэ­шъхьафхэм ащызыухъумэщт шхыныгъохэр бгъэфедэнхэр ары ащ
имэхьанэр. Шъэфэп шъоущыгъу узыр, лъыдэкIуаер ыкIи нэмыкI уз зэфэшъхьафхэр шхыныгъохэми къахэкIынхэ зэралъэкIыщтыр.

ПсауныгъэмкIэ шIуагъэ зыпылъ шхыныгъохэр сыд фэдэха? Нэбгырэ пэпчъ мы лъэныкъомкIэ сыд ышIэн фаер? Мы уп­чIэ­хэр фэдгъэзагъэх Адыгэ Рес­публикэм псауныгъэр къэу­хъумэгъэнымкIэ и Министерствэ иштат хэмыт апшъэрэ специалист диетологэу, Адыгэ респуб­ликэ клиническэ сымэджэщым иврач-диетологэу ЦIыкIу Розэ.
— Нэбгырэ пэпчъ кIуачIэу ыгъэкIодырэр шхынкIэ ыгъоты­жьын фае. ГущыIэм пае, мэфэ ренэм щысыгъэм е щылъыгъэм ашхыщтымрэ физическэу Iоф зышIагъэмрэ зэфэдэнхэ ылъэ­кIыщтэп. АкъылкIэ Iоф зышIэ­хэрэми, гум екIурэ псалъэхэр бэу къэзышIыхэрэми кIочIабэ агъэкIоды. Тэрэзэу ушхэным шэпхъэ гъэнэфагъэхэр пылъых. Белокыр, былымышэр, къэкI­рэмэ къахэхыгъэ дагъэр, углеводыр мафэ къэс пкъынэ-лынэм ыгъотынхэ фае. Пхъэшъхьэ-­мышъхьэу, хэтэрыкIэу грамм 600 фэдиз мафэм пшхыныр шапхъэхэм къыдалъытэ. Жирхэр пштэмэ, цIыфым мафэм ыгъэкIодырэ кIуачIэм ипроцент 30-р е калорие 600 — 700 фэдиз пкъынэ-лынэм ыгъоты­жьын фае. Джащ фэдэу шIуагъэ зыпылъ углеводхэри цIыфым ищыкIагъэх, ащ нэмыкIэу щэхэкI шхыныгъохэу жирыр ыкIи щыгъур макIэу зыхэлъхэми шIуагъэ къаты, — еIо Розэ.
ТигущыIэгъу къызэриIуагъэмкIэ, псауныгъэмкIэ зэрар къэзыхьырэр ыпэрапшIэу шъоущыгъур ары, ар макIэ пшIын фае, зыхэлъ продуктхэр умышхыхэмэ нахь дэгъу, ахэм ахэхьэ сокхэр, псыIэшIухэр, IэшIу-IушIухэр, тхьацум хэшIыкIыгъэ гъэжъа­гъэхэр. Мафэм шъоущыгъу е ар зыхэлъ продукт грамм 50 на­хьыбэ умышхынэу шапхъэм къыщеIо. Шъоущыгъур шъоукIэ зэблэпхъумэ нахь дэгъу, ау ащи зыдебгъэхьыхы хъущтэп.

Джад фэдэу щыгъуми зэрар къехьы. Шапхъэхэм къызэрэда­лъытэрэмкIэ, мафэм шхыны­гъохэм ахэлъыр зэрэхэтэу, грамми 6-м нахьыбэ пшхы хъу­щтэп. Псы къабзэм бэу уешъон фае.
ПсауныгъэмкIэ шIуагъэ зыпылъ шхыныгъоу алъытэхэрэр ЦIыкIу Розэ нэужым къытиIуагъэх. Ахэм ахэтых шабэ зыхэмылъ лыхэр, былымылыр, мэлылыр, тхьакIумкIыхьэлыр, чэтылыр, тхьачэтылыр. Щэ ыкIи калорие ин зыхэмылъ щэхэкIхэу творогхэр, къуаехэр, щэ гъэпцIэгъэ лъэпкъ зэфэшъхьаф­хэр. Щатэр пщэрыхьагъэхэм ахэлъэу зарагъэфедэрэр. Ты­гъэгъазэм, натрыфым, оливкэм, леным ахэшIыкIыгъэ дагъэхэр бгъэфедэхэмэ нахь дэгъоу еIо. Ахэм тIо уарыпщэрыхьажьы хъущтэп. Пцэжъые ыкIи хым къыхахырэ продукциер, кIэнкIэр, крупэ зэфэшъхьафхэр, хэтэрыкIхэр, пхъэшъхьэ-мы­шъхьэхэр, дэшхо лъэпкъхэр пкъынэ-лынэм ищыкIагъэх. Джэнч лъэпкъ зэфэшъхьафхэр псауныгъэмкIэ дэгъу.

ЦIыкIу Розэ шхыныгъохэм алъэныкъокIэ илъэс пчъагъэ хъугъэу IофшIэнышхо ешIэ, анахь инхэм ащыщ «Традиции и адаптационные свойства пи­щи» зыфиIорэ тхылъэу А. ЦIыкIуныбэр, А. Аджырэр игъу­сэхэу зэхагъэуцуагъэр. Адыгэ­хэм ижъырэ лъэхъаным къыщегъэжьагъэхэу ашхыщтыгъэ гъомылапхъэхэр, ахэм шIуагъэу апылъыр ыкIи нэмыкIыбэ ащ къыдэхьагъ.
— Адыгэхэр сыдигъокIи бэгъэшIагъэх, япкъышъолкIэ дэ­хагъэх, килограмм лые зы-
пылъ ахэтыгъэп, лэжьэкIуагъэх. Ящагу дэт былымхэр, яхэтэ­рыкIхэр, ячъыгхэм къапыкIэ-
рэ пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр ары ашхыщтыгъэр. Сянэ ылъэ тетэу илъэс 92-рэ къыгъэшIагъ, уз гъэтIылъыгъэ иIагъэп. Пшхырэм ыкIи физическэу узэрэпсыхьагъэм мэхьанэ ин зэриIэр джащ джыри зэ къеушыхьаты, — еIо тигущыIэгъу.
Iэзэгъу
шхыныгъохэр
Илъэс 25-рэ хъугъэ ЦIыкIу Розэ Адыгэ республикэ кли­ническэ сымэджэщым врач-­диетологэу Iоф зыщишIэрэр. Сымаджэхэм ашхыщтыр зэхегъэуцо, ар сымаджэхэм аратыным ыпэкIэ еуплъэкIу, уасэ фешIы. Тэ тызыIукIэгъэ мафэм пчыхьэм арагъэшхыщтыр агъэ­хьазырыщтыгъ. Коцым хэшIыкIыгъэ кашэм шъоущыгъу хэ­лъэу ыкIи хэмылъэу, псыкIэ е щэкIэ зэхэшIыхьагъэу яIагъ, творогым хэшIыкIыгъэ пудинг шъоущыгъу хэлъэу ыкIи хэмылъэу ыкIи творог зы нэбгырэм ратынэу щытыгъ. Нэбгырэ 453-рэ мы мафэм сымэджэщым чIэлъыгъ. Ахэм ащыщэу 315-мэ ядиетэ хэушъхьафыкIыгъэу хэгъэкIыгъэ шхыныгъохэр къыдилъытэрэп, шъоущыгъу уз зиIэу нэбгырэ 73-рэ ахэт. ШIокI зимыIэ менюм тетэу сымаджэхэр агъашхэх, хэушъхьафыкIыгъэ программэ яIэу мафэ къэс ашхыщтыр зэхагъэуцо. Шхынхэр шапхъэхэм адиштэу упщэрыхьагъэх.
Уз гъэтIылъыгъэ зиIэм ышхын фаер хэушъхьафыкIыгъ. Унэм шапхъэхэр щызымыгъэцакIэ­хэрэр къахэкIыми, ахэр сымэ­джэщым къызычIафэхэкIэ, зэ­ряIазэхэрэм дакIоу арагъэшхыщтыми пшъэдэкIыжь ин хэлъэу къекIуалIэх. ТигущыIэгъу къызэ­риIуагъэмкIэ, нэбгырэ пэпчъ илажьэр врачым еуплъэкIу, ащ зэфэхьысыжьэу ышIырэр къыреIо ыкIи ащ елъытыгъэу ышхы­щтыр ЦIыкIу Розэ зэхегъэуцо.
— ПшъэдэкIыжь ин ащ пылъ, тэрэзэу шъхьадж ищыкIагъэр бгъэнэфэн фае. Хэбзэгъэуцу­гъэм диштэу ашхыщт продуктхэр къыхэтэхых. Мы аужырэ илъэс­хэм Iэзэгъу шхыныгъохэм ягъэ­федэн епхыгъэ хэбзэгъэуцугъэм зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх. Джы ашхын фаехэм яспискэ хагъэхьагъэх хэушъхьафыкIыгъэ шхыныгъохэу къыдэгъэкIыным къыхиубытэхэрэр. Ахэм ащыщ хэушъхьафыкIыгъэ белковэ порошокэу кашэхэм ахатакъорэр. Продуктым биологическэ шIуагъэу иIэр нахьыбэ ащ ешIы. Джащ фэдэу ыпэкIэ сымаджэхэм ашхырэ шхыныгъохэр 15-у зэтеутыгъагъэмэ, джы 6 ашIы­жьыгъ. Шъхьадж узэу иIэм елъытыгъэу ышхыщтыр агъэ­нафэ. ГущыIэм пае, жъэгъэ уз зиIэхэм белок нахьыбэ ящы­кIагъ, ащ дакIоу иммунитетым зэрэхэдгъэхъощтым тыпылъ. Нэгъу-кIэтIый уз зиIэхэм ашхырэр нэмыкI, диетэм тесых, щэхэкIыхэр къызэмыкIухэрэр ахэтых, ащ фэдэ зыхъукIэ, ка­шэхэр псыкIэ афашIых, шъоу­щыгъу уз зиIэхэми ашхырэр шъхьафы, шъоущыгъур ыкIи хьаджыгъэ фыжьым хэшIыкIыгъэхэр арагъэшхырэп, хэтэ­рыкIхэр ыкIи шэ зыхэмылъ лыхэр нахьыбэмэ араты, хьалыгъур шIокI имыIэу шIуцIэн фае. НэмыкIхэр непэ щэ агъа­шхэхэмэ, мыхэр — тфэ. Нев­рологиемкIэ, травматологиемкIэ, лорымкIэ отделениехэм, нэхэм зыщяIазэхэрэм ачIэлъхэм ашхыхэрэр нахь зэтефэх, — еIо тигущыIэгъу.
ПсауныгъэмкIэ шIуагъэ пы­лъэу шхэрэмэ ыкIи физическэу псыхьагъэхэм япчъагъэ нахьыбэ зыхъукIэ уз гъэтIылъыгъэ зиIэхэм япчъагъэ нахь макIэ зэрэхъущтыр кIэухым ЦIыкIу Розэ къыхигъэщыгъ.
ДЕЛЭКЪО Анет.
Сурэтхэр: БжьашIо Рузан, Де­лэкъо Анет.