ЖъоныгъуакIэм и 29-м гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм я XVIII-рэ Дунэе шIэныгъэ еджэнхэу славян тхыбзэм ыкIи культурэм я Мафэ фэгъэхьыгъэхэр щыкIуагъэх.

Ар шIуфэс гущыIэкIэ къызэIуихыгъ философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, институтым ипащэу ЛIыIужъу Адам. ЦIыфлъэпкъымкIэ анахь мэхьанэ зиIэр тхыбзэ ыгъотыныр ыкIи ащкIэ игупшысэхэр къыриIотыкIынхэр арэу зэрэщытыр ащ хигъэунэфыкIыгъ. Зигъо научнэ Iофтхьабзэр славян-адыгэ культурнэ зэпхыныгъэхэмкIэ институтым иотдел ипащэу Галина Луганскаям зэрэзэрищэщтыр къыIуагъ.
— Славян тхыбзэм ыкIи культурэм ямэфэкI пытэу зэпхыгъэр зэш шыихъхэу Кириллрэ Мефодийрэ ары, — Галинэ хигъэунэфыкIыгъ.
Ащ елъытыгъэу, хъугъэ-шIагъэм ылъапсэ икъежьапIэ хъугъэр кIэкIэу къыIотагъ. Славян тхыбзэм ыкIи культурэм я Мафэ ылъапсэ чыжьэу Болгарием къыщежьэ. Апэрэу мэфэкIхэр Болгарием 1803-рэ илъэсым щыкIуа­гъэх, ау Урысыем мэфэкIыр щыхагъэунэфыкIынэу зыщырагъэжьагъэр 1863-р ары, славян азбукэр щыIэ зыхъугъэр илъэс 1000 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъагъ. Ау 1917-рэ илъэсым щыIэгъэ революцием ыуж мы хабзэр илъэс 70-кIэ зэпычыгъэ хъугъагъэ. МэфэкIым ихэгъэунэфыкIын икIэрыкIэу зыфежьэжьыгъэхэр 1985-рэ илъэсыр ары, а уахътэм Мефодий зыщымыIэжьыр илъэс 1100-рэ хъугъагъэ. Джащыгъум, мэфэкIым джы ыцIэу — Славян тхыбзэм ыкIи культурэм я Маф зэреджагъэхэр, етIанэ 1991-рэ илъэсым ащ къэралыгъо мэхьанэ ыгъотыгъ.
Илъэс къэс мэфэкIым ихэгъэунэфыкIынкIэ Урысыем игупчэ къалэхэм ащыщ къыхахыщтыгъ. 2010-рэ илъэсым ыуж мэфэкI Iофтхьабзэхэр ыкIи концерты­шхохэр Москва щызэхащэхэ хъугъэ.
Щэч зыхэмылъыр, цIыфлъэпкъымкIэ зэфэдэу, тхыбзэм ыкIи тхакIэм мэхьанэшхо зэриIэр ары.
Славян азбукэр культурнэ хэхъоныгъэмкIэ остыгъэ нэфым фэдагъ. Апэрэ литературнэ саугъэтхэу — «Слово о полку Игореве», «Повесть временных лет» щыIэ хъугъэ.
Лъэпкъыбзэхэр игъорыгъоу къызэкIэхъухьагъэх. Хэти зэрилъэкIэу Iофы­шхом изэшIохын хэлажьэ. Чъыг кIы­шъом тетхэгъэ щытхъу тхылъхэр, бгъэшIагъо икъоу, 1951-рэ илъэсым къагъотыгъа­гъэх. Мы зэкIэм славян тхыбзэм тарихъ гъогушхо къызэрикIугъэр уагъашIэ ыкIи урагъэгупшысэ бзэм культурэр зэригъэ­псырэм. Ары, мы мэфэкIым къеIуатэ лIэшIэгъубэ гъогоу бзэм, литературэм ыкIи шэн-хабзэхэм афэгъэхьыгъэм егъэ­жьэпIэ-ублапIэ фэзышIыгъэхэр Кирилл ыкIи Мефодий арэу зэрэщытхэр.

Адыгеим илъэс къэс славян тхыбзэм ыкIи культурэм я Мафэ фэгъэхьыгъэ шIэныгъэ еджэнхэр гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм щырагъэ­кIокIых. Конференцием сыдигъуи цIыф гъэсагъэхэр хэлажьэх. Ахэр Мыекъуапэ дэт апшъэрэ еджэпIитIум ыкIи нэмыкI гурыт сэнэхьат зэгъэгъотыпIэхэм ащылажьэхэу, шIэныгъэ хьасэм хэтхэр ыкIи АРИГИ-м ишIэныгъэлэжьхэм ащыщхэр. Конференцием славян тхыбзэм ыкIи культурэм алъэныкъокIэ гъэзагъэу къиIо­тыкIынхэр къыщашIыгъэх. Адыгеим имызакъоу, Абхъаз Республикэм, Краснодар культурэмкIэ икъэралыгъо институт, Москва, Ростов-на-Дону, искусствэхэмкIэ Казахстан лъэпкъ университетым, Владикавказ тарихъымрэ археологиемрэкIэ и Институт, Шъачэ гъэсэныгъэм хэгъэхъогъэнымкIэ игупчэ, Минск, Махачкала, нэмыкIхэм яшIэныгъэлэжьхэри онлайн шIыкIэм тетэу ащ къыхэлэжьагъэх.
Еджэнхэр гущыIэу «Страницы родословия: от Верхнего Дона до устьев Яблоневой долины» зыфиIорэмкIэ къызэIуихыгъ философие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, тхакIоу, АР-м и Къэра­лыгъо Совет — Хасэм зекIонымкIэ икомитет ипащэу Евгений Саловым. Iоф цIыкIуи, ини ыцыпэ зыгорэм къызэрэщежьэу, хахъомэ зыкъызэIуихызэ зэрэлъыкIуа­тэрэр илIакъо инэкIубгъо­хэмкIэ IупкIэу ащ къыриIотыкIыгъ, тхыбзэр хэтрэ цIыф лъэпкъкIи анахь мэхьанэ зиIэу зэрилъы­тэрэр кIигъэтхъыгъ.
Институтым фольклорымкIэ иотдел ипащэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Цуекъо Нэфсэт славян ыкIи адыгэ культурнэ зэфэдэныгъэхэу фольклорым къыхафэхэрэр, жанрэ зэфэ­шъхьафхэмкIэ щысэхэр къыхьыхэзэ IупкIэу къызэхифыгъ, бзэр уфэсакъэу уухъумэн зэрэфаер, ар амалышIу ыкIи тын лъапIэу зэрэщытыр къыIуагъ.
Я XVIII-рэ Дунэе научнэ еджэнхэр, мэфэ реным, зыр зым къыкIэлъыкIоу, гупшысэ гъэшIэгъон закIэу кIуагъэх, яшъыпкъэу чIыпIэ зэфэшъхьафхэу къэт­пчъыгъэхэм яшIэныгъэлэжьхэри ащ къыхэлэжьагъэх.
Тхыбзэм — бзэм яшIуагъэкIэ, цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ящыIэкIэ-псэукIэ, ядунэееплъыкIэ хэпшIыкIэу псыхьагъэ мэхъу, бзэм ишIуагъэкIэ мурадыбэр цIыфым зэшIуехы, етIани «цIыф лъэпкъ­хэм бзэ къызэдагъотымэ», мамырны­гъэр зэрэшъхьэлъэщтыр, зэфэдэкIэ цIыфлъэп­къым гупсэфыгъо зэригъотыщтыр хэти зэфэдэу къыгурыIоу ыкIи пстэуми тIэ зэкIэдзагъэу тызэдэлажьэмэ, мамыр­ныгъэ-гупсэфныгъэр зэрэдгъотыщтыр кIигъэтхъэу шIэныгъэ конференциешхор кIуагъэ, къиIотыкIын пшIы пчъагъэр акъыл ыкIи къулай зыхэпхэу гъэпсы­гъагъэ.
Мамырыкъо Нуриет.