— Быслъымэнхэм хагъэунэфыкIырэ ыкIи мэхьанэшхо зэратырэ дин мэфэкIхэм ащыщ Къурмэныр, — еIо Адыгэ Республикэм ыкIи Пшызэ шъолъыр ащыпсэурэ быслъымэнхэм я ДиндэлэжьапIэ имуфтиеу Къэрдэнэ Аскэрбый. — Мыщ ехъулIэу хьаджэшIыныр аухы ыкIи Къурмэн ашIы. Пегъымбар Ибрахьимэ ищысэ епхыгъэу мэфэкIыр щыт. Быслъымэнхэм НэкIмазэр заухыкIэ пэшIорыгъэшъэу мэфэ 70-рэ зыте­кIыкIэ Къурмэныр хагъэунэфыкIы. А мэфэкIыр мэфиплI зэрэкIорэр. Хабзэ зэрэхъугъэу, пчэдыжьым мэфэкI нэмазым зыфагъэхьазыры. Анахь щыгъын дэгъухэр ащыгъхэу быслъымэнхэр мэщытым макIох нэмазым хэлэжьэнхэм ыкIи гъуазэм ядэIунхэм афэшI. А мафэм е мэфэкI мэфищэу ащ къыкIэлъыкIо­хэрэм ащыщ Къурмэныр зыпшIын фаер. Къурмэныпхъэр зыщаукIырэр бирам нэмазыр заухыкIэ ары. Къурмэн мэфэкI мафэхэм цIыфхэр зэкIэлъэкIох, зэфэгушIох, къурмэныпхъэр афагощы, ягупсэхэр агъэгушIох.

— Пегъымбар Ибрахьимэ быслъымэн­хэм анахь агъэлъапIэрэ Алахьталэм илIыкIохэм ащыщ, Алахьталэм «иныбджэгъушIоу» алъытэ, — лъегъэкIуатэ игущыIэ Мыекъопэ мэщытым иIимамэу Шъхьэлэхъо Ибрахьим. — Ежьым Алахьталэм шIошъхъуныгъэшхо фыриIэу, ыIорэр дэх имыIэу ыгъэцэкIэным ренэу фэхьазырыгъ. Ибрахьимэ Тхьэм зэрэфэшъыпкъэр ыушэтынэу ыкIи ыуплъэкIунэу ащ фэдэ чIыпIэ ригъэфагъэу щытыгъ. Зы мафэ горэм Пегъымбарым пкIыхьапIэ елъэгъу Алахьталэм къурмэныпхъэ фишIыным фэшI икIалэу Исмахьилэ ыукIынэу ыгъэгъолъыгъэу. Ибрахьимэ пкIыхьапIэр зэрилъытагъэр Алахьталэр арэущтэу фаеу ары. ИкIалэ зыфеIуатэм, ащ къыриIуагъ: «Тят, унашъоу о къыпфашIыгъэр шIэ, Алахьталэм шIоигъомэ, щэIагъэ зэрэсхэлъыр о плъэгъущт» КъурIан:37;102.
ИкIалэ ыгъэгъолъи ыукIынэу зежьэм, Алахьталэр къеджи къыриIуагъ. «ПкIыхьапIэу плъэгъугъэр о къэбгъэшъыпкъэ­жьыгъ, шIу зышIэхэрэм тэ джаущтэу тятэ! Шъыпкъэ дэдэмкIэ ар ушэтын гъэнэфагъ. Тэ ар тын лъапIэкIэ тыухы­жьыгъэ». КурIан:37;105-107. Ащ къегъэ­лъагъо Пегъымбар Ибрахьимэ Алахьталэм фэшъыпкъэу къызэрэчIэкIыгъэр. Ащ пае Алахьталэм къурмэныпхъэ къы­ритыгъ, былымыр ыукIынышъ, Къурмэн ышIынэу. Ары мы мэфэкIым лъапсэу иIэр.
Ащ тетэу Пегъымбарым дунаим тет быслъымэнхэм Къурмэныр пшъэрылъ афишIыгъ. А мэфэкIыр хэдгъэунэфыкIы зыхъукIэ тыгу къэкIыжьы Пегъымбарыр Алахьталэм зэриушэтыгъэр. Алахьталэм ыIорэм цIыфыр шIокIы зэрэмыхъущтыр, ыIуагъэр зэригъэцэкIэн, нахь пэблагъэ зэрэфэхъун фаер а Iофым къегъэлъагъо.

Алахьталэм нахь пэблагъэ ухъуным фэшI охътэ гъэнэфагъэм былымышъхьэ къурмэн пшIыныр Къурмэным ипкъэу шъхьаIэхэм ащыщ. Алахьталэм къы­Iуагъ: «Уи Тхьэ нэмаз фэшI, Къурмэни шIы». КъурIан:108;2. Быслъымэнхэм ар япшъэ­рылъэу алъытэ ыкIи агъэцакIэ.
Шъхьэлэхъо Ибрахьим къызэриIуагъэм­кIэ, амал зиIэ быслъымэн пстэуми Къурмэн ашIымэ дэгъу, псапэ, шIур егъэбагъо. Къурмэн хъущтых мэлыр, пчэныр, былымышъхьэ инхэр. Къурмэныпхъэр итеплъэкIэ щыкIагъэ имыIэу, псаоу щытын фае. Ахэр сымаджэхэу, одхэу, щыкIагъэ яIэу хъущтхэп, дэхэнхэ, псаунхэ фае. Былымышъхьэ инхэм аныбжь илъэси 2-м ехъун фае. Къурмэныпхъэ пчэным е мэлым зы илъэс ыныбжьын фае. Ау етIани пчэным, мэлым къахэкIы инэу, такъырхэу, лы дэгъоу ателъэу. Ащ фэдэмэ, мэзихым къыщегъэжьагъэу уукIы хъущт. Къурмэныпхъэ хъущт чэмыр е шкIэхъужъыр нэбгырибл зэхахьэу ащэфэу Къурмэн ашIымэ хъущт.
— КъэIогъэн фае, Къурмэн ашIынэу фаехэу, ау ащ фэдэ зэшIокI зимыIэхэр мымакIэу зэрэщыIэхэр, — еIо Iимамым. — ЦIыфым былым ыукIынэу ащ фэдэ мылъку IэкIэлъэп, ау мы Iофым хэлажьэ шIоигъу. Ащ фэдэ цIыфым мурадышIоу ышIыгъэм елъытыгъэу Алахьталэм фэшъуашэу псапэ къыретыжьы. Ау зэшIокI иIэмэ, былымышхо цIыфым изакъоу ыукIын ылъэкIыщт. Тхьачэт, чэт зыфэпIощтхэр къурмэн хъухэрэп. ЦIыфхэм ар тIэкIу къагурыIорэп, «симыIэми, чэт, е тхьачэт сыукIын» зыIохэрэр хэукъох. Диным ар къыIорэп, ар къабыл хъурэп.
Къурмэныпхъэр Iахьищэу бгощымэ дэгъу: зыр — гъот макIэ зиIэхэм, ятIонэрэр — Iахьылхэм, благъэхэм, гъунэгъухэм апай, ящэнэрэр унагъом къибгъэнэн плъэкIыщт. Къурмэныпхъэр зыгорэм шIуебгъэбзыгъэмэ, ащ пае лы ептынэу щытэп, Iофэу ышIагъэм ыпкIэ ептын фае. Ау ар гъот макIэ зиIэхэм ащыщмэ ащ ыпкIэу ептыгъэм нэмыкIэу къурмэныпхъэр ептымэ хъущт. Былымэу Къурмэн ашIыгъэм щыщ пщэ мыхъущтэу еIо диным.
Арафат мафэр унэкIыныр псэпэшхомэ ащыщ. Ар зы мафэкIэ Къурмэным ыпэ ит. Пегъымбар Мыхьамэтым къыIуагъ: «Алахьталэм сыщэгугъы Арафат мафэр зынэкIырэм игонахьхэр блэкIыгъэ илъэ­сым ыкIи илъэсэу къэкIощтым фигъэгъун­хэу».
— Бэхэр мэфэкI пчэдыжьым къэм макIох. Къурмэн мафэр зэребгъэжьэн фаер нэмазыр ары, — еIо Ибрахьим. — УиIахьылхэм, благъэхэм, гъусэхэм уафэгушIон, узэхэхьан фае. Къэхалъэм укIощтмэ ащ мэфэ гъэнэфагъэ иIэп, о узыщыхъурэ уахътэм укIон, уиIахьыл, уигупсэ уфэлъэIон плъэкIыщт. Ар зыкIи Къурмэн мафэм епхыгъэу щытэп. Зуль-хьидж мазэм иапэрэ мэфипшI анахь лъапIэхэм ащыщ, хьадж зыщашIырэ мафэхэм унэкIымэ псапэ, дыухьэхэр къэпIонхэ, КъурIаным нахьыбэрэ уеджэн фае.
— Мы дин мэфэкIым быслъымэнхэмкIэ мэхьанэшхо иI. Ар тарихъ гъогуонэшхо къэзыкIугъэ, шэпхъэ гъэнэфагъэхэр зыпылъ мэфэкI нэф. Дунаим щыпсэурэ быслъымэнхэр илъэс къэс дэгуIэхэу ащ ежэх. Къурмэным тхьэшIошъ­хъуныгъэ зиIэ быслъымэнхэр зэрепхых, ахэр зэгурыIонхэм, зэдеIэжьынхэм къыфегъэущых, цIыфхэм гукIэгъу къахелъхьэ. Алахьэу ГукIэгъушIэу, ГукIэгъу зыхэлъым селъэIу титхьэлъэIухэр, тидыухьэхэр ыштэнхэу. Быслъымэнхэм анаIэ тырязгъадзэ сшIоигъу Къурмэныр ыкIи ащ ыпэ къакIорэ мэфибгъур анахь лъапIэхэм ащыщ. А мафэхэм Алахьталэм анахь шIу ылъэгъурэр быслъымэнхэм зэфэшъхьаф псапэхэр ашIэнхэу ары: нэмаз пшIыныр, нэкI пIыгъыныр, къурIан уеджэныр, зэчыр къэпIоныр, Алахьталэм уелъэIуныр, дыуахь пшIыныр, сэдакъэ птыныр, — къыIуагъ Къэрдэнэ Аскэрбый.
Къурмэн хъяр къытфихьанэу Тхьэм телъэIу.
КIАРЭ Фатим.