«Адыгэ Республикэм инароднэ кIэлэегъадж» зыфиIорэ цIэ лъапIэр ащ къыфагъэ-шъошагъ. УнэмкIэ гъэцэкIэжьынхэр аримытэу, егъэджэн сыхьатым ищыкIагъэр аригъашIэзэ зыкI къэралыгъо ушэтыным зэрифэшъуашэу фэзыгъэхьазырыхэрэ Быщтэкъо Нэфсэт Абдулахь ыпхъум «Адыгэ макъэр» гущыIэгъу фэхъугъ.

Шэуджэн районымкIэ къуаджэу Пщыжъхьаблэ дэт гурыт еджапIэу N 11-м урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ ар икIэлэ­егъадж. Илъэс 54-рэ хъугъэу ыгукIэ къыхихыгъэ сэнэхьатым рэлажьэ.
КIэлэегъэджэ пэрытым творческэ IэпэIэсэныгъэ зэрэхэлъыр, иурокхэр гъэшIэгъонэу зэрэзэхищэхэрэр нэры­лъэгъу тфэхъугъ. Я 11-рэ классым исхэм яегъэджэн сыхьат тытефэгъагъ, зыкI къэралыгъо ушэтыным къыдилъытэрэ IофшIэнхэм ащыщэу тамыгъэхэр гъэуцугъэнхэм фэгъэхьыгъэу зэрагъэшIагъэр кIаджыкIыжьыщтыгъ. Гъэсэныгъэм ишапхъэхэм анэмыкIэу екIолIэкIэ шъхьаф иIэу, аригъашIэрэр агу къызэринэжьыщтым ыуж зэритым гу лъыттагъ. ЗэдэгущыIэгъу шIыкIэм тетэу урокыр кIуагъэ, зэрифэшъуашэу ушэтыныр птыным пае ищыкIэгъэ шIыкIэхэр аригъэлъэгъумэ, ахэр къыкIаригъэIотыкIыжьызэ Iоф адишIагъ. Охътабэ тырамыгъэкIуадэу, ухэзгъэукъон ылъэкIыщт лъэныкъоу хэт­хэм кIэлэеджакIохэм анаIэ тыраригъа­дзэзэ IофшIэнхэр къаригъэшIыгъэх. Мы кIэлэеджакIохэм ушэтыным шIэныгъэ дэгъухэр къызэрэщагъэлъэгъощтым ицы­хьэ зэрэтелъыр нэужым къытиIуагъ. Къы­хэгъэщыгъэн фае зыкI къэралыгъо ушэтыныр къызежьагъэм щегъэжьагъэу Нэфсэт Абдулахь ыпхъум ыгъэхьазырыхэрэм къэгъэлъэгъон дэгъухэр зэряIэр.
— Илъэс пчъагъэ хъугъэ унэмкIэ гъэцэкIэжьынхэр зясымытыжьырэр. ЯшIэныгъэхэм ахагъэхъоным фэгъэхьыгъэ IофшIэнымкIэ сыкъекIуалIэ. Темэр сыд фэдэми къафэпIуатэкIэ, тхылъым укъэуцоу укъеджэкIэ хъурэп. КIэлэеджа­кIор лъыхъозэ ежь-ежьырэу упчIэхэм джэуапхэр къаритыжьы зыхъукIэ, нахь ыгу къенэжьы. Джащ фэдэу хэбзэшIу сфэхъугъ поэзием апэрэ такъикъхэр фэзгъэхьыныр. Усэ цIыкIухэр къэтэIох, творческэ IофшIэным хэсэщэх. ГущыIэм пае, Александр Пушкиным ироманэу «Евгений Онегин» зыфиIорэм тыкъызысы­кIэ Татьянэ Онегинам фитхыгъэ усэр къасIозэ классым сыкъычIэхьэ, Онегиным риIожьыгъэр ашIогъэшIэгъонымэ сяупчIы, текстым ар къыхагъэщы, къеджэх. Уро­кым зэкIэ хэщагъэ мэхъух. Нэужым еплъыкIэу фыряIэр къясэгъаIо. Сыдигъо­кIи щыIэныгъэм щыщ щысэхэр къэсхьыхэзэ Iоф адэсэшIэ. Илъэс пчъагъэкIэ узэ­кIэIэбэжьмэ еджапIэр къэзыухыгъэхэр къызетэгъэблагъэхэм къыкIэлъэIухи, мы урокыр къэстыжьыгъагъ, яеплъыкIэхэр джыри зэ къыраIотыкIыжьыгъэх, — игуа­пэу къытфеIуатэ кIэлэегъаджэм.
КIэлэегъэджэ сэнэхьатым къыфэхъугъ зыфаIохэрэм мы бзылъфыгъэр ащыщ. Зэресагъэу пчэдыжьым жьэу иятIонэрэ унэ хъугъэ еджапIэм къэкIо. Егъэджэн сыхьатыр ыухымэ, кIожьырэп. Ежь ишIоигъоныгъэкIэ урок ужыми кIэлэеджа­кIохэм Iоф адешIэ. Арын фае ригъэджагъэхэр яшIэныгъэхэмкIэ къызкIахэщы­хэрэр, урысыбзэр дэгъоу зыкIашIэрэр.
Илъэс зэкIэлъыкIохэм гъэсэныгъэм исистемэ зэхъокIыныгъэхэр фэхъух, ащ шIуагъэ къэзытыхэрэр хэтых.
— ЫпэкIэ правилэхэр езбырэу зэрагъашIэщтыгъэх, джы ащ фэдэ пшъэрылъ афэзгъэуцужьырэп. Урокым сызыфаер ашIэзэ чIэсэгъэкIыжьых, пычыгъо-пычыгъоу къатIомэ, къыкIэтIотыкIыжьызэ, зэхэтэфых, шIыкIэ гъэнэфагъэхэр дгъэфедэзэ Iоф тэшIэ. Я 5-рэ классым къыщегъэжьагъэу зыкI къэралыгъо ушэтыным фэзгъэхьазырхэу есэгъажьэ. Я 9-рэ классым зынэсыхэкIэ кIэджыкIыжьынхэр тэублэх. Мафэ къэс пIоми хъунэу Iоф­шIэнхэр къэтэшIых, есагъэхэу ушэтыным екIуалIэх. КъасIомэ сшIоигъу, зыкI къэра­лыгъо ушэтыным ишIуагъэкIэ къоджэ цIыкIухэм ащыщхэр Урысыем ит апшъэрэ еджэпIэ анахь дэгъухэм ачIэхьанхэ амал яIэ хъугъэ. Тэ тикъоджэ цIыкIуи бэ ащ фэдэу къыдэкIыгъэр, ахэм ягъэхъагъэхэм салъэплъэ, сарэгушхо, зэкIэ сисабыйхэу сэлъытэх, — еIо кIэлэегъаджэм.

Нэфсэт ицIыкIугъом зыкIэхъопсыщтыгъэ гъогум техьагъ. 1972-рэ илъэсым кIэлэегъэджэ къызэрыкIоу ригъажьи, 1984-м къыщегъэжьагъэу егъэджэн IофымкIэ пащэм игуадзэу агъэнафи, илъэс 30-рэ лэжьагъ. 2014-рэ илъэсым ригъэ­джагъэхэр кIэлъэIухи еджапIэм ипащэ ашIыгъ. А лъэхъаным ар къэзыухыгъэхэр иIэпыIэгъухэу зыщеджэхэрэ псэуалъэр зэтырагъэпсыхьажьыгъагъ. Илъэси 7-рэ тетыгъэу ежь илъэIукIэ IэнатIэр ыгъэтIылъыжьыгъ, ау IофшIэным пидзэжьыгъэу, къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм урысыбзэр непэ арегъашIэ.
— Еджэныр къэсыухи IофшIэныр зесэгъажьэм къыскъоуцогъагъэхэр, ащ дэжьым кIэлэегъэджэ пэрытэу Iутыгъэхэр сыгу икIыжьыхэрэп, ахэм къысагъэлъэгъугъэ гъогум сытет. Зисэнэхьат хэ­шIыкI ин фызиIэхэу Бзэджэжъыкъо Лидие Тембот ыпхъур, ПIатIыкъо Бибэ Хьанахъо ыпхъур, Хьакурынэ Лидэ Джамболэт ыпхъур, КIэсэбэжъыкъо Тэмарэ Щэбан ыпхъур, Абрэдж Заур Ахьмэд ыкъор, ПIатIыкъо Эдуард Къэрдэн ыкъор сищысэтехыпIагъэх. ЫпэрапшIэу сабыйхэм шIу зызэрябгъэлъэгъун фаер, о шъхьэ­кIафэ къыпфашIы зыхъукIэ, уипредмети зэрэзэрагъэшIэщтыр къызгурагъэIогъагъ. Непэ сипредмет дэгъоу ашIэу сэлъытэ. Урысыбзэр умышIэу чыжьэу укIощтэп, — еIо бзылъфыгъэм.
Нэфсэт ыпхъоу Зурети янэ илъагъо рыкIуагъ. Илъэс пчъагъэ хъугъэу Мыекъо­пэ гурыт еджапIэу N 15-м ипащэу Iоф ешIэ. ИкIалэу Абрек полицием илъэс пчъагъэрэ хэтыгъ, инысэу Фатими гурыт еджапIэм щэлажьэ. Къорэлъфхэу Джантэмыррэ Джэнэтрэ ныжъыр арэгушхо.
Гъэсэныгъэм хэхъоныгъэ ышIыным иIахьышIу зэрэхэлъыр, иIофшIэн хэшIыкI ин зэрэфыриIэр къаушыхьаты щытхъуцIэу къыфагъэшъошагъэхэм. ИсэнэхьаткIэ апшъэрэ категорие иI, «Урысые Федерацием зэхэт гъэсэныгъэмкIэ иIофышIэ гъэшIуагъ», «Адыгэ Республикэм народнэ гъэсэныгъэмкIэ иIофышIэ гъэшIуагъ», «КIэлэегъэджэ шъхьаI» зыфиIохэрэр къылэжьыгъэх, джащ фэдэу Шэуджэн районым ицIыф гъэшIуагъ. Ау анахь лъапIэу ылъытэрэр ригъэджагъэхэр, ахэм янэ-ятэхэр къызэрэфэразэхэр ары. Мы къуаджэм сэри сыкъыдэхъухьагъ, Нэфсэт Абдулахь ыпхъум рэзэныгъэ гущыIэу фаIохэрэхэр зэхэсэхых. Адыгэ чылэ цIыкIум къыдэкIыгъэ кIалэхэм, пшъашъэ­хэм урысыбзэр яныдэлъфыбзэм фэдэу арегъашIэ, тыдэ загъэзагъэми ар къашъхьапэ.
Нэгъой Саидэ гурыт еджапIэм игугъу къышIы зыхъукIэ апэу зыцIэ къыриIорэр Нэфсэт Абдулахь ыпхъур ары.
— Ащ сызэрэригъэджагъэр насыпыгъэу зыфэсэлъэгъужьы. Урысыбзэр тиныдэлъфыбзэм фэдэу шIу тигъэлъэгъугъ. Зыгъэпсэфыгъо имыIэу урок ужым тыкъыгъанэзэ Iоф къыддишIэщтыгъ. Материалыр классым исым зэкIэми къамыIотэжьэу тыкъычIигъэкIыжьыщтыгъэп, зэдеIэжьыныр шэнышIоу къытхилъхьагъэ­хэм ащыщ. Нэбгырэ пэпчъ екIолIэкIэ шъхьаф фыриIагъ. УгукIэ уфае зыхъукIэ лъэгэпIэ инхэм уанэсын зэрэплъэкIыщтыр къытиIозэ, ащкIэ кIуачIэ къытхьилъхэзэ тыригъэджагъ. Арын фае, тирайонкIэ анахь балл ин къызыкIисхыгъагъэри. Ащ ишIуагъэкIэ бюджет шIыкIэм тетэу Краснодар дэт ПравосудиемкIэ университетым сычIэхьагъ, бакалавриатыр ыкIи магистратурэр дэгъу дэдэу къэсыухыгъэх. Адыгэ къоджэ цIыкIум сыкъыдэкIыгъэу зызэхахыкIэ агъэшIагъо, сезгъэджагъэм къыкIэупчIэх. УрысыбзэмкIэ тэрэзэу утхэныр, угущыIэныр сиIофшIэнкIэ анахь шъхьаIэхэм ащыщ. Илъэс пчъагъэ тешIагъэми, тигъэшIагъэр тщыгъупшэрэп. Тикласс исыгъэхэм ацIэкIэ шъхьэкIэфэ ин зыфэтшIырэ кIэлэегъаджэм тыфэгушIо ыкIи тызэрэфэразэр джыри зэ етэIо, — еIо Саидэ.
— Я 5-рэ классым къыщегъэжьагъэу сыримыгъэджагъэми, илъэсищым къыкIоцI Iоф къызэрэздишIагъэм ишIуагъэкIэ зыкI къэралыгъо ушэтыным балл ин къыщысхьыгъ ыкIи Урысые Федерацием хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ и Академиеу Волгоград дэтым сычIэ­хьагъ. Шъыпкъэу пIощтмэ, урысыбзэр зэрэсшIэрэмкIэ силэгъухэм сакъыхэщыщтыгъ ыкIи еджэныр къин къысфэхъугъэп. КIэ­лэегъэджэ дэгъу зэрэсиIагъэр ренэу къысаIощтыгъ. ЕджапIэм тычIэсы зэхъум къытфишIэрэр джыри тэрэзэу зэхэтшIыкIыщтыгъэп, егъэджэн сыхьатым ыуж тиугъои зыхъукIэ тыфэмычэфэу тыкIоуи къыхэкIыгъ. Ау джы дэгъоу къыдгурэIожьы зиIофшIэн шIу зылъэгъурэ, ригъаджэхэрэм афэгумэкIырэ закъор ары ащ фэдэ зышIэн зылъэкIыщтыр. Гурыт еджапIэр къэсыухыгъэми сигъэшIагъэр зэкIэ къэсэшIэжьы. Следователэу Iоф пшIэ зыхъу­кIэ урысыбзэм хэшIыкI фыуиIэн фае, хэукъоныгъэ пшIы хъущтэп. Нэфсэт Абдулахь ыпхъум сигъэшIагъэмкIэ лъэшэу сыфэраз, щыIэныгъэм игъогу занкIэ тикласс исыгъэхэр зэкIэ тырищагъэх. Щытхъоу щыIэр зэкIэ ифэшъуаш, — къы­Iуагъ ПIатIыкъо Дамир.
Быщтэкъо Нэфсэт Абдулахь ыпхъум цIэ лъапIэу къыфагъэшъошагъэмкIэ тыфэгушIо, псауныгъэ пытэ иIэу, джыри илъэс пчъагъэрэ Iоф ышIэнэу тыфэлъаIо.
ДЕЛЭКЪО Анет.