Гурыт еджапIэхэм, лицейхэм, гимназиехэм аужрэ одыджыныр къащытеуагъ, илъэс еджэгъур аухыгъ. Я 9-рэ, я 11-рэ классхэр къэзыухыхэрэм зэфэхьысыжь ыкIи зыкI къэралыгъо ушэтынхэр итых илъых, нахь цIыкIухэм гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор аублагъ.

Джыракъые гурыт еджапIэр гъэхъэгъэшIухэр зиIэу мэфэкIым къекIолIагъэ­хэм ащыщ. Гъэсэныгъэ программэм къыдилъытэрэ егъэджэнхэм анэмыкIэу лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ Iофтхьабзэхэр ежь еджапIэм щызэхащагъэх, зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэм ямуниципальнэ, шъолъыр ыкIи Урысые уцугъохэм ахэлэжьагъэх, зэрифэшъуашэу закъыщагъэлъэгъуагъ. Джащ фэдэу еджапIэр зэрыгушхохэрэм ащыщ квадрат метрэ 3,045-рэ хъурэ черкес чъыгхатэ ящагу зэрэщагъэпсыгъэм. 2024-рэ илъэсым гъэтхэпэ мазэм ижъыкIэ къэкIыщтыгъэ къужъ лъэпкъхэу лъэкъуи 160-рэ хъурэр щагъэтIысхьагъ.
Къэралыгъо программэхэм, гъэсэныгъэм исистемэ зэхъокIыныгъэу фэхъухэ­рэм яшIуагъэкIэ непэрэ мафэм къоджэ псэупIэхэм адэт гурыт еджапIэхэр зэтырагъэпсыхьэх, ящыкIэгъэ Iэмэ-псымэхэр ачIэтых, ащ къыхэкIыкIэ кIэлэеджа­кIохэми шIэныгъэ дэгъухэр къагъэлъагъох. Ар къеушыхьаты Джыракъые еджа­пIэм щеджэрэ пшъэшъэжъыехэр Урысые Iофтхьабзэхэм ахэлажьэхи те­кIоныгъэ къызэрэдахыгъэр ыкIи Москва къызэращыфэгушIуагъэхэр.
ПIуныгъэмкIэ ыкIи кIэлэцIыкIу зэхахьэхэм Iоф адэшIэгъэнымкIэ еджапIэм ипащэ игуадзэу, вожатэ шъхьаIэу Эсмира Бондаренкэм къызэрэтиIуагъэмкIэ, «КIэлэцIыкIухэм анэкIэ климатыр зэб­лэхъугъэныр» зыфиIорэ Урысые зэнэкъо­къум иуцугъоу «Экоблогер» зыфиIорэм ЖакIэмыкъо Анжелэ япащэу я 8-рэ классыр къэзыухыгъэхэ Мырзэ Гупсанэ, Нэгъэрэкъо Загирэ, ЖакIэмыкъо Гупсанэ ащ хэлажьэхи, шъолъыр уцугъом текIоныгъэ къыщыдахыгъ ыкIи федеральнэм зэрифэшъуашэу зыкъыщагъэлъэгъуагъ. Псыхъоу Фарзэ шIои зэрэхъугъэм епхыгъэ видеороликыр гъэшIэгъонэу ахэм агъэхьазырыгъ, Москва рагъэблэгъа­гъэх, дипломхэр къафагъэшъошагъэх.
Я 9-рэ классым щеджэрэ Тулпэрэ Бэллэ Урысые зэнэкъокъоу «Моя въездная группа» зыфиIорэм мы илъэс еджъэгъум хэлэжьагъ. Ар зыгъэхьазырыгъэр Э.Э. Бондаренкэр ары. Заочнэ уцугъом текIоныгъэ къыщыдихи, проектым мэхьанэу иIэр Москва къыщириIотыкIыгъ. Къуаджэм ыцIэ дахэу зытетхэгъэщт пкъэу агъэуцуным ар фэгъэхьыгъ. Тарихъыр ыкIи чылэм щыпсэухэрэм ялъэпкъ тамыгъэхэр ащ щыпхырыщы­гъэу къыриIотыкIыгъ. Бэллэ апэрэ чIыпIэ къыфагъэшъошагъ ыкIи мэфэкI шIыкIэм тетэу щытхъу тхылъыр къыратыжьыгъ.
— КIэлэеджакIохэр яцIыкIугъом къы­щегъэжьагъэу нэутхэу щытынхэм фэтэгъасэх, — еIо Э. Бондаренкэм. — Пэублэ классхэм ащеджэхэрэр «Орлята России» зыфиIорэм хэтэгъахьэх, лъэны­къо зэфэшъхьафхэм япхыгъэ Iофтхьабзэхэм ахэтэгъэлажьэх, купым хэтхэу Iоф ашIэн алъэкIыным тынаIэ тетэгъэты. Мы аужырэ илъэсхэм Урысые общественнэ-къэралыгъо зэхахьэу «Движение Первых» зифиIорэм тыхэт, ащ ишIогъэ­шхо къэкIо, къоджэ еджапIэм щеджэхэрэм зыкъагъэлъэгъонымкIэ амалышIухэр щыIэ хъугъэ. КIэлэеджакIохэр мыукIытэхэу яшIошI къыраIотыкIэу, нэутхэхэу еджапIэм къычIэкIых. Сэнаущыгъэу ахэлъыр сценэм къыщагъэлъэгъоным, камерэм атырихыным джы теукIытыхьажьхэрэп. КIэлэеджа­кIохэм Iофтхьабзэхэм зэрифэшъуашэу зыкъызэрэщагъэлъагъорэм ишIуагъэкIэ щытхъу тхылъхэр къаратых, апшъэрэ еджапIэхэм ачIэхьанхэмкIэ ахэм яшIуагъэ къэкIо. ГущыIэм пае, сипшъэшъэжъыеу Кира Бондаренкэр бжыхьэм Урысые кIэлэцIыкIу гупчэу «Артек» зыфиIорэм итхьапэхэр ежь- ежьырэу ыгъэхьыхи пхырыкIыгъ, гъатхэм ащ щыIагъ. Къуаджэм е къутырым къы­дэхъухьэгъэ кIэлэцIыкIухэм ащ фэдэ амал ямыIэу ыпэкIэ къытшIошIыщтыгъ. Джащ фэдэу «Движение Первых» зыфи­Iорэм ифорум Тулпэрэ Бэллэ хэлэ­жьагъ, еджапIэм ипэрытэу хадзыгъ, мыгъэ движением имуниципальнэ совет ипащэ хъугъэ.
Илъэсым къыкIоцI зы мэфэкI хамынэу агъэмэфэкIыгъ. Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэ къызщыдахыгъэр илъэс 80 зэрэ­хъу­гъэм къыдыхэлъытагъэу Iофтхьэбзабэ зэхащагъ. КIэлэеджакIохэм яхэгъэгу шIу алъэгъоу пIугъэнхэр пшъэрылъ шъхьаIэу зыфагъэуцужьыхэрэм ащыщ. ШэпхъакIэхэм къызэрэдалъытэу зигъо Iофыгъохэм япхыгъэ зэдэгущыIэгъухэр кIэлэеджакIохэм адашIых. МэфэкI пэпчъ рапхызэ мэхьанэу иIэр къафаIуатэ.
Аужырэ одыджыным фэгъэхьыгъэ зэхахьэм Джыракъые гурыт еджапIэм икIэлэеджэкIуи 156-рэ къекIолIагъ, ахэм ащыщэу я 11-рэ классыр нэбгыриплIымэ къаухы. Ахэр дэгъоу еджэх, арышъ, зыкI къэралыгъо ушэтынхэр зэрифэшъуашэу атынхэшъ, зыфэе еджапIэм чIэхьанхэм зэрэщыгугъыхэрэр къыIуагъ егъэджэн- пIуныгъэ IофхэмкIэ пащэм игуадзэу Мамыщ Нэфсэт. Я 9-рэ классыр нэбгырэ 18-мэ къаухы, ахэми аттестат плъыжь къэ­зылэжьырэ нэбгыритф ахэтэу къыти­Iуагъ. Апэрэ классыр кIэлэеджэкIо 14-мэ къау­хыгъ, гъэрекIо елъытыгъэмэ, фэди­тIукIэ ар нахьыб.
ЗэкIэмкIи еджапIэм кIэлэегъэджэ 26-мэ Iоф щашIэ. Непэрэ мафэм ахэр екъух, ау нахьыжъэу Iутхэр зытIысыжьхэ­кIэ зэблэзыхъущт ныбжьыкIэхэр зэрэмакIэр еджапIэм ипащэу Пако Мурат къыхигъэ­щыгъ. «Къоджэ кIэлэегъадж» зыфиIорэ программэм хэлажьи кIэ­лэегъэджэ ныбжьыкIэу Гъогъо Чыназ тарихъымкIэ ыкIи обществознаниемкIэ кIэлэегъаджэу аштагъ. Мыщ щылэжьэрэ кIэлэегъаджэ­хэм IэпэIэсэныгъэшхо ахэлъ, яшIэныгъэ­хэр къызыщагъэлъэ­гъощт зэнэкъокъухэм бэрэ ахэлажьэх. 2023-рэ илъэсым хьи­сапымкIэ ыкIи информатикэмкIэ кIэлэегъаджэу Тулпэрэ Хьасанбый муниципальнэ уцугъом щатекIуи, республикэм хагъэунэфыкIырэ чIыпIэ къыщыфагъэшъошагъ.
Адыгабзэм изэгъэшIэн мэхьанэшхо раты. Тхьамафэм сыхьатищ, адыгабзэр тIоу, литературэр зы урокэу, арагъэхьы, ащ нэмыкIэу гъэсэныгъэ тедзэм къыды­хэлъытагъ зы сыхьат, ащ нахьыбэмкIэ адыгэ шэн-хабзэхэр, культурэр щарагъа­шIэ. Ахэр нахь ашIэнхэм пае Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэм ахэлажьэх, гущыIэм пае «Адыгэ квиз» зыфиIорэр ежь еджа­пIэми щызэхащагъ, муниципальнэ уцугъоми хэлэжьагъэх, адыгабзэм имазэ илъэс къэс игъэкIотыгъэу щырагъэкIокIы.
Гурыт еджапIэм икIэлэеджакIохэм еджэнымкIэ гъэхъэгъэшIухэр зэрашIыхэ­рэм дакIоу спортымкIи къэгъэлъэгъон дэгъухэр яIэх. Спорт зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэм зэрифэшъуашэу закъыщагъэ­лъагъо, еджапIэм ыцIэ дахэкIэ рара-­гъаIо.
ДЕЛЭКЪО Анет.