ЦIыфыр псэуным пае мэлажьа, хьаумэ Iоф ышIэным пае мэпсэуа? Нэчэрэзые щыщ Бэгъ (Гъомлэшкмэ япхъу) Мариет ищыIэныгъэ гъогу укIырыплъымэ, IофшIэным пае мэпсэу пIон плъэ-кIыщт. Илъэс 36-рэ хъугъэу кIэлэегъадж, 30 фэдизым Нэчэрэзые гурыт еджапIэм ипащ.

Я 70-рэ илъэсхэу къызхэхъухьагъэм кIэлэегъэджэ сэнэхьатым адыгэхэмкIэ мэхьанэ ин иIагъ. ЕджапIэхэр къэзыухырэ пшъэшъэжъыехэм япроцентышIу е кIэлэпIугъэх е кIэлэегъэджагъэх. Мариети ащ блэкIыгъэп.
— Сянэ ренэу къысиIощтыгъ: «Убзылъфыгъэмэ, кIэлэегъэджэ сэнэхьатым нахь дэгъу щыIэп, сипшъашъ». СедэIугъ, фэсшIэжьыгъ ыкIи къылъэгъужьыгъ Iоф сшIэу, — еIо Мариет.
Янэ къыриIощтыгъэм имызакъоу ежь Мариети ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу кIэлэегъэджэ нэшанэхэр хэлъыгъэх. Чанэу, пэрытэу, зищыкIагъэм дэIэпыIэу, пшъэдэкIыжь ин иIэу сыдигъокIи щытыгъ, щысэтехыпIагъ. Комсомолым зынэсым секретарь ашIыгъ, ежь зэриIоу «еджапIэр зэрэщытэу ыIэ илъ хъугъэ». Гурыт еджа­пIэр къызеухым Адыгэ къэралыгъо университетым филологиемкIэ ифакультет чIэхьагъ. Ащи пэрытныгъэр щылъигъэкIотагъ, старостэу щыхадзыгъ.
— Седжэ зэхъум Блэгъожъ Зулкъаринэ тидеканыгъ. Еджэн закъор арэп ащ гъунэ къызэрэтлъифыщтыгъэр. Тызщыпсэущтыгъэ общежитиеми къакIощтыгъ, пщэрыхьапIэм зы хьа­къу-шыкъу шIой горэ тетэу зилъэ­гъукIэ, ыгу рихьыщтыгъэп. Жьэу сызыкIокIэ «о укъэкIуагъ, адырэ пшъэшъэжъыехэр огъэчъыех ара, тэрэза ар? Хьау. Къэбгъэущынхэ фае. ДэкIощтхэба ахэр?» ыIощтыгъ. ГъэшIэгъонхэм ащыщ еджэныр зетэгъэжьакIэм диплом къытамытэу тыдэмыкIонэу тхьапэм тызэрэкIигъэтхэгъагъэр. Ау ар зэратхыхэу бэхэр дакIохэу аублэгъагъ (гу­къэ­кIыжьхэм агъэщхы Мариет). ЫкIэм нэбгырищ фэдиз тыдэмыкIоу еджэныр къэзыухыгъэр. Тхьапэхэу тызкIигъэтхэгъагъэхэри къытитыжьыгъагъэх, — еIо ащ.

Мариет джыри еджэзэ IофшIэныр ыублагъ. Я 3-рэ курсым исэу урысыбзэр аригъэхьынэу ичылэ гупсэ къэкIо. А мэфэ дэдэм, илъэс 42-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, непэ ежь зипэщэ гурыт еджапIэр къызэIуа­хыгъ. Ащ ыпэкIэ гъэсэныгъэм иунэ зыдэтыгъэр гъунэгъу къуа­джэу Пщыкъуйхьабл. Мариет а еджапIэр ары зыщеджагъэри. Ау ышIэныя бзылъфыгъэ ныбжьыкIэм илъэс 19 ыныбжьэу къызыIухьэгъэ IофшIапIэр ищыIэныгъэкIэ зы лэжьэпIэ чIыпIэ хъунэу? Еджэнэуи кIэлэцIыкIухэр ригъэджэнхэуи дэгъоу къыдэ­хъущтыгъ. ИлъэскIэ еджапIэм ипащэ игуадзэ ашIыгъ. Джы илъэс 25-рэ хъугъэу ежьыр пащэ.
— СиIофшIэн сыгу хэпкIагъэу щыт. Мы еджапIэр сисабыим фэд. Жьэу чIэтыри шIу сэлъэгъу. Апэм зэкIэ кIэлэегъаджэхэр зыкIожьхэкIэ сиIофшIэн езгъажьэщтыгъ, сыда пIомэ, урысыбзи адыгабзи ясэгъэхьы. Пэщэныгъэм ари игъус. ЕтIанэ республикэм икъэлэ шъхьаIэ е нэмыкI горэм ренэу укIон фае. Ау илъэсхэр зытешIэхэкIэ ари къиныжьэп. Ары пакIошъ, псынкIэу къысщэхъу, а пстэур зэдэпхьынри сшIомакIэ фэдэу хъугъэ. Джащ фэдизэу сIэ къихьагъ сиIофшIэн. Мары гъэ­мэфэ кIэлэцIыкIу зыгъэпсэфыпIэхэм якъызэIухын ехъулIэу еджа­пIэхэр ауплъэкIугъэх. «Сыдэущтэу мыщ фэдэу къабзэу пIыгъа?» аIуи агъэшIэгъуагъ. ЕджапIэр сиунэ шъыпкъ. Уфаемэ, «ты­дэ ущыI?» аIоу къысэу­пчIыжь­хэрэп. Сянэ «тхьауегъэ­псэу» есэIо мы сэнэхьатым игъогу сызэрэтырищагъэм фэшI, — еIо Мариет.
Нэчэрэзые гурыт еджапIэм къоджэ цIыкIубэмэ ягумэкIыгъо шъхьащыт. Чы­лэдэсхэм япчъагъэ къызэрэщыкIэрэр ежьхэм занкIэу къягуао. Непэ кIэлэеджа­кIоу яIэр 38-рэ, 13-р — кIэлэегъадж. Ау ащи лъэ­ныкъошIу иI. Сабыйхэм зэкIэм икъоу алъыIэсынхэ, адэлэжьэнхэ алъэкIы. Гуфэбэныгъэр азыфагу илъэу мэпсэух. Ны шъыпкъэм фэдэу ашъхьащытых.
— Зы лъэхъан горэм къаIощтыгъ едгъаджэрэм япчъагъэ зэрэма­кIэм къыхэкIэу еджапIэр зэфа­шIынэу. Ау тыфэраз профильнэ Министерствэм тыкъыщызэхахыгъ. Пщыкъуйхьаблэрэ Нэчэ­рэзыерэ якIэлэцIыкIухэр къыт­фэ­кIох. Мары мы илъэсым нэбгырих апэрэ классым къытфэкIощтышъ тэгушIо, гъэрекIо ар тиIа­гъэп, — къыддэгощагъ тигущыIэгъу.
Ау еджапIэр ины е цIыкIу иIэп ипшъэ­рылъхэр зэрифэшъуашэу, къогъанэ имыIэу ыгъэцэкIэщтмэ. Мариети ары зэрыгъуазэрэр. Ар ащ фэдэу апIугъ ятэрэ янэрэ: ыIорэмкIи, ышIэрэмкIи, ипсэукIэкIи къымыгъэукIытэжьынхэр.
— Сяни, сяти лэжьэкIуагъэх, колхозым хэтыгъэх. Тятэ «сынапэ тешъумых» ренэу къытиIощтыгъ. Ар афэдгъэцэкIагъ. СшынахьыкIищи сэри ахэм агу хэтымыгъэкIыным тыпылъыгъ. СшитIу тренерых, зыр дзэ къулыкъушI. ЯIофшIэнкIэ гъэхъэгъэшIухэр зиIэ цIыфых, — къытфеIуатэ Мариет.
Пщыпый Гощмаф — Нэчэрэзые гурыт еджапIэм ипащэ игуадз:
— 1994-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу еджапIэм сыIут. Джащ фэдизым Мариет сэшIэ. ИIоф­шIэн ыгуи, ыпси хэлъэу мэлажьэ. КIэлэцIыкIухэр, еджапIэр икIасэх. Ахэр ежьымкIэ сыдигъуи апэ итых. Сыд тшIэми зэкIэри дэгъу дэдэн фае. Зэнэкъокъухэм хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къащэтэхьых, арынчъэу ыдэщтэп.
ЛIыхъурэе Фатим — Нэчэрэзые гурыт еджапIэм ублэпIэ классхэмкIэ икIэлэегъадж:
— Мариет Iоф зыдасшIэрэр илъэс щэкIым къехъугъ, зысшIэ­рэр нахьыбэжь. Таугъои «непэ пэщакIэ къышъуфэтшIыщт» къы­таIуи къызычIащэм, Iоф зэришIэшъущтыр тшIагъэ ыкIи зэкIэми тштагъэ, сыда пIомэ вожатэуи, пащэм игуадзэуи зыщэтым иIофшIакIэ зыфэдэм тыщыгъозагъ. «Ар типэщэщтмэ тыкъэщтэщтэп» тIуагъэ ыкIи тIэ зэкIэдзагъэу мары тызэдэлажьэ. IофшIэкIошху, бэлахь дэд, шъыпкъэр пIощтмэ. Ежьри лэжьэщт, ори къыпшIокIыщтэп, къыIорэр пшIэн фае.
Мариет ищыIэныгъэ иIахьышIу иIофшIэн зэлъеубытми унэгъо дахэ ышIэнэу игъо ифагъ. Ыныбжь илъэс 55-рэ зэрэхъугъэр бэмышIэу хигъэунэфыкIыгъ, ащ дахэу къекIолIагъ. Бэгъмэ яныс, къорэ пхъурэ шъхьэгъусэмрэ ежьыррэ зэдапIугъ, нанэ хъугъэуи пхъорэлъфхэм, къорэлъфхэм ащэгушIукIы. Ары нахь мышIэми, лэжьапIэр ыгу пыкIырэп. Ары пакIошъ, зыгъэ­псэфыгъохэри ащ щегъакIох. Мары мыгъэрэ дэсыгъори къэблагъэ, ау мафэхэр ыгу хичын ымылъэкIыщт еджэпэ гупсэм щигъэкIощтых.
— Зыгъэпсэфыгъом сыкIонэу щытми сшIэрэп. СыщымыIэ зыхъукIэ еджапIэм зыгорэ къыщыкIэщт сшIошIы. СIэ къехьы­фэ нэс ар къэзгъэнэщтэп.
Бэгъ Мариет игъэхъагъэхэр:
Урысыем гъэсэныгъэмкIэ иIофышIэ гъэшIуагъ, АР-м лъэпкъ гъэсэныгъэмкIэ изаслуженнэ IофышI, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм ищытхъу тхылъ къы­фагъэшъошагъ, АР-м гъэсэныгъэмкIэ ыкIи шIэныгъэмкIэ иIофышIэхэм япрофсоюз организацие ищытхъу тхылъ къылэ­жьыгъ, АР-м гъэсэныгъэмкIэ иорганизациехэм япащэхэм я Совет хэт, Теуцожь районым иеджа­пIэхэм яметодическэ зэха­хьэ 2000-рэ илъэсым къыще­гъэ­жьагъэу ипащ, «Пэщэ ныбжьыкIэ­хэм яеджапI» зыфиIорэм ипащ.
Анцокъо Ирин.