Непэ тхылъеджапIэхэм я Маф. Улапэ дэт модельнэ тхылъеджапIэм ар апэрэу хигъэунэфыкIыщт. Лъэхъа­ны­кIэм диштэрэ шIэныгъэ унакIэр блэкIыгъэ илъэсым ибжы­хьэ къуаджэм къыщызэIуахыгъ.

Къоджэ тхылъеджапIэр 1943-рэ илъэ­сым чылэм щагъэпсыгъагъ. Ащ фэдиз илъэсхэм квадрат метрэ 33-рэ хъоу Улэпэ къоджэ псэупIэм иадминистрацие зыщылэжьэрэ унэм дыхэтыгъ. Лъэпкъ проектэу «Культурэм» ихьатыркIэ джы ежь иунэе псэолъакIэм модельнэ тхылъеджапIэр щыбысым. КъатитIу мэхъу, хъоо-пщау, квадрат метрэ 250-м нахьыбэ зэлъеубыты. Анахь шъхьаIэр, къуа­джэм иныбжьыкIэхэм апэблагъэ хъугъэ: кIэлэцIыкIу IыгъыпIэмрэ еджапIэмрэ азыфагу ит. Къежэщтыгъэм фэдэу, ­фэшIоу, къекIоу чIыпIэ нэкIыщтыгъэм иуцуагъ.
ТхылъеджапIэр аужырэ шапхъэхэм адиштэу гъэпсыгъэ, технологиякIэхэр щыгъэфедагъэх. Анахь цIыкIухэм къащегъэжьагъэу анахьыжъхэм анэсыжьэу щеджэнхэм фытегъэпсыхьагъ. Компьютерхэр, интерактивнэ пкъыгъохэр чIэтых, дунэе хъытыум щыхэхьанхэ алъэкIы. Непэ «седжэнэу сыфай» зыIорэм амалыкIэу щыIэмрэ тхылъэу зыфаемрэ чIигъотэнэу гъэпсыгъэ. Ащи изакъоп, ыкIоцI зэрэшIыгъэми уеджэн фалIэ уешIы: тIысыпIэхэр, куп-купэу зызэтеутыщтми, Iофтхьабзэ инхэр щызэхэп­щэщтхэми Iэрыфэгъу дэд. Къоджэдэсхэм ящыкIэгъэ къэбарыр зэрагъэгъотынымкIэ къэлэдэсхэм ауж къинэхэрэп. Непэрэ къуаджэм ищыIакIэ, джырэ псэукIэр, еджэкIэ шапхъэхэм ащ дэсхэр зэрахэуцохэрэм ар ищыс.

ТхылъеджапIэм иIофышIэу Гъубжьэкъо Фатимэ джы къызнэсыгъэм къадэхъугъэр ышIошъ хъупэрэп. Зыщылажьэщтыгъэхэмрэ непэрэмрэ бэдэдэу зэтекIых. ИIофшIэпIэ чIыпIэ гуIэтыпIэу зэрэщы-
тым щыгушIукIзэ пчэдыжьрэ екIуалIэ. 2009-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу тхылъ­еджапIэм щэлажьэ.
— Джы тызчIэсым ыпэрэ унэр егъэ­пшэгъуай. Зыгорэущтэу зычIэдгъафэщтыгъ, ау Iофтхьабзэ горэ щызэхэпщэнэу чIыпIэр тфикъущтыгъэп. Аужырэ илъэс­хэм фондым къызыхэхъом тхылъхэри чIэфэжьыщтыгъэхэп. ЕтIанэ, кIэлэцIыкIухэр арыба тиеджэкIо шъхьаIэхэр, арышъ, ахэр къытфэкIонхэмкIэ Iэры­фэгъу дэдэ хъугъэ. Еджэгъу сыхьат зэ­пыугъо пэпчъ къытэуалIэх. Еджэн ужым къэнэхэшъ, бэрэ чIэсых, — еIо Фатимэ.
ТхылъеджэпIакIэр къызызэIуахым тхылъэу яIэри 2500-кIэ нахьыбэ хъугъэ. Медиа гупчэу «Нарт» къыщызэIуахыгъ. КъэбарлъыгъэIэс амалхэм апае тхэнэу, видео тезыхынэу фаехэм ар афыте­гъэпсыхьагъ. Адыгэ лъэпкъым итарихъ, икультурэ, къуаджэм икъэбар, лIакъоу дэсхэм чIыпIэ шъхьафхэр афыхахыгъэх. Улапэ дэс унагъохэм ялIэкъо тамыгъэ-
хэр зыщызэхэугъоегъэхэ гъэлъэгъопIэ иныр дэпкъым пылъагъ.
Сэфэр Людмил — Улэпэ къоджэ тхылъеджапIэм иIофышI:
— А пстэур къыткIэхъухьэхэрэм ящыкIагъ ыкIи ашIогъэшIэгъон. Лъэпкъ шэн-хабзэхэм, культурэм афэгъэхьыгъэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр афызэхэтэщэх, кIэ горэ тиIофшIэн хэдгъэхьаным ренэу тыдэлажьэ. Мары бэмышIэу тэр- тэрэу адыгэ джэгукIэу пхъэкIэныр тшIыгъэ. Iэрыфэгъу пкъыгъохэм ахэтшIы­кIыгъэу ащ иешIакIэ кIэлэцIыкIухэм ятэгъэлъэгъу.
Сэфэр Людмилэ модельнэ тхылъ­еджапIэр къызызэIуахым къыIухьагъ. Ащ ыпэкIэ ублэпIэ классхэм якIэлэегъаджэу илъэс 20-м ехъурэ лэжьагъэ. IофшIапIэр зэблихъугъэми сэнэхьатыр ымыхъожьыгъэу елъытэ.
— ТхылъеджапIэм сыкъыIухьанэу къызысаIом сэри ары сIуагъэр. ЕджапIэм кIэлэцIыкIухэм сащыдэлажьэщтыгъ, сыкъызыдэкIуагъэми анахьыбэу къытфа­кIохэрэр ахэр ары. ШIэныгъэ, гъэсэныгъэ ятэгъэгъоты, тхылъым пыщагъэхэ мэхъу. Арышъ, гухахъо хэдгъуатэу мыщ фэдэ тхылъеджэпIэ зэтегъэпсыхьагъэм тыщэлажьэ, — еIо Людмилэ.
Улапэ имодельнэ тхылъеджапIэ къо­джэдэсхэмкIэ мэхьанэ ин зиIэ чIыпI. Нахьыжъхэри ныбжьыкIэхэри зэрещалIэх, культурнэ гупчэ шъхьаIэхэм ащыщ. ТхылъеджапIэхэм язегъэужьыжьынкIэ къэралыгъом ышIыгъэ лъэбэкъукIэм ахэм псэ къапигъэкIэжьыгъ. Культурэм иунэ­хэм афэдэу ахэми ятIонэрэ щыIэныгъэ агъотыжьыгъ. Непэ тхылъеджапIэхэм я Мафэ хагъэунэфыкIми, Улапэ дэтым иIофышIэхэм загъэпсэфырэп. Адыгеим, Къэбэртэе-Щэрджэс, Къэбэртэе-Бэлъ­къар республикэхэм ялъэпкъ тхакIоу, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу МэщбэшIэ Исхьакъ пэгъокIынхэу зыфагъэхьазыры. Зыныбжь мыгъэ илъэс 95-рэ хъурэ тхакIор Улапэ имодельнэ тхылъеджапIэ рагъэблэгъэщт.
Анцокъо Ирин.