Адыгэ лъэпкъымкIэ мэхьэнэ ин зиIэ телепроектэу «Лъапсэм» АдыгеимкIэ иIофшIэн ыкIэм фэкIуагъ. АР-м изаслуженнэ журналистхэу ТIэшъу Светланэрэ Беданэ-къо Замирэрэ илъэсиплI хъугъэу проектым дэлажьэх.

ПстэумкIи республикэм икъуаджэхэр, Пшызэ шъолъырым и Успенскэ район иадыгэ чылэгъуищ адыхэтэу, чылэ 44-рэ къызэлъаубытыгъ. ДжырэкIэ техын Iоф­шIэнхэр ыкIэм фэкIуагъэх. Адыгэкъалэ фэгъэхьыгъэ къэтыным игъэхьазырын Беданэкъо Замирэ мы мафэхэм дэлажьэ.
Беданэкъо Замир — АР-м изаслуженнэ журналист, телепроектэу «Лъапсэм» дэлажьэ:
— Адыгэкъалэ икъэбар къызщытIотэрэ къыдэкIыгъом дыхэтэу хычIэгъ хъугъэ адыгэ къуаджэхэм шъхьафэу ягугъу къэт­шIыщт: Шыхьанчэрыехьабл, Къэзэны­къуай, Едэпсыкъуай-1, Едэпсыкъуай-2… Мы къуаджэхэм ялIакъохэу Адыгэкъалэ кощыжьыгъагъэхэм ялIыкIохэм тадэгущыIагъ. ГурытымкIэ унэгъо щырыщ фэдизмэ таIукIагъ. КъаIотагъэр зэкIэ гу­гъэуз дэд. Ащ ыуж къытфэнагъэр Мэфэхьаблэ закъу, ау къэтыным къыхэлэжьэн дгъотыгъэгоп. Зы унэгъо закъу, Хъуажъхэр, зытетхынэу къезэгъыгъэр.
«Лъапсэм» иапэрэ мафэхэмрэ непэрэмрэ къакIоцI бэ зэхъокIыгъэр. Апэрэ лъэхъаным фэмычэф хъатэхэу цIыфхэм ялIакъо икъэбар къаIотэным къеуцуалIэщтыгъэхэмэ, джы чэзыур къанэсыным ежэх. Ары пакIошъ, пэшIорыгъэшъэу зыфагъэхьазыры, лъэкъуацIэм икъежьапIи, къыздикIыгъэри зэрагъэшIэжьы, лIэкъо чъыгхэр агъэхьазырых. Зэнэкъо­къуныгъэ дахэ проектым къахилъхьагъэу хъугъэ.
ТIэшъу Светлан — АР-м изаслуженнэ журналист, телепроектэу «Лъапсэм» дэлажьэ:
— Проектыр зэрезгъэжьэгъэгъэ апэрэ къуаджэр сичылэу Джамбэчый. Ащ фэгъэхьыгъэ къэбарымрэ непэ дгъэхьазыр­хэрэмрэ зэтекIых: лIэкъо пчъагъэу хэлажьэрэмкIи, къэтыным ииныгъэкIи, унагъохэм зыкъызэрагъэхьазырырэмкIи… Ар алъэгъушъ, «джыри зэ ттехыжь» аIо. Сикъоджэгъухэм язакъоп, нэмыкI чылэхэми арэущтэу къысаIо.
Къэтынхэм зы чылэмкIэ лIэкъуищым къыщегъэжьагъэу пшIыкIутIум нэс ахэлэжьагъ. Гурыт къэгъэлъэгъонэу лIэ­къуитф уиIэубытыпIэу къоджэ 44-кIэ къызибдзэкIэ, лIэкъо 220-рэ проектым Iоф дэзышIэхэрэм къызэлъаубытыгъ. Анахь макIэмэ зы лъэкъуацIэм нэбгырэ 20-м къыщегъэжьагъэу 100-м кIахьэу къыугъо­ищтыгъ. А зэкIэ зызэхэбгъэ­хъожькIэ нэбгырэ мини 8,5-мэ аIукIагъэх.
ТIэшъу Светлан: АР-м изаслуженнэ журналист, телепроектэу «Лъапсэм» дэлажьэ:
— ЗэдэгущыIэгъоу теттхагъэхэр къызыплъытэжькIэ нэбгырэ 2000-м ехъу къэдгъэгущыIагъ. Сэ къэтын сиIагъ нэбгырэ 48-рэ къыщыгущыIагъэу, лIэкъо 12 хэлэжьэгъагъ. Пэнэшъу закъохэр нэбгыри 150-рэ хъухэу къызэIукIэгъагъэх. Республикэм щыпсэухэрэр зэкIэ къэзэрэугъоигъагъэх.
Илъэсхэм адакIоу проектыр къызэкIоцIыкIыгъ, лъэпкъ мэхьанэ зиIэ Iофтхьэбзэ ин хъугъэ. Адыгэм итарихъ къеухъумэ, непэ щегъаIэ, неущырэ мафэ иIэным фэлажьэ. «Лъапсэм» ихьатыркIэ тилIакъо­хэм яэнциклопедиешхо тиIэ хъугъэ. Анахь шъхьаIэр, ялIакъо икъэбар зэрагъэшIэным цIыфхэр къыфэущыгъэх. Проектым тIогъогогъо хэлэжьагъ АР-м илъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредактор шъхьа­Iэу МэщлIэкъо Саидэ: зыщыщ МэхъошхэмкIи (къуаджэу Козэт), зинысэ Мэщ­лIэкъохэмкIи (къуаджэу Нэчэрэзый).
МэщлIэкъо Саид — АР-м илъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредактор шъхьаI:
— Проектэу «Лъапсэр» зигукъэкIхэми, пхырызыщыхэрэми Iофышхо ашIагъ, джыри ашIэнэуи къэт. Адыгеим ар щаухыгъ, ау, зэрэзэхэсхыгъэмкIэ, нэмыкI шъолъырхэми, IэкIыбыми ащылъагъэкIо­тэщт. ЛIэкъо псаухэм алъапсэ зыфагъэ­зэжьынымкIэ, джыри зэ зэрагъэшIэжьынымкIэ, хэнагъэ горэхэр ялIэкъо чъыгхэм ахагъэхъожьынымкIэ проектым ишIушIагъэ гъунэнчъ.
Сэ мары сызщыщхэмкIи, сызхэхьагъэ­хэмкIи сыхэлэжьэнэу хъугъэ мы къэтыным. Къыхэзгъэщынэу сызыфаер — лъэ­ныкъуитIумкIи ащ зыфэдгъэхьазырыгъ: икIэрыкIэу Мэхъошхэр ялIэкъо чъыг хэплъэжьыгъэх, хэмытыгъэхэр хагъэуцожьыгъэх, ащ сэ сшъхьэкIи сыдэлэ­жьагъ, МэщлIэкъохэм лIэкъо чъыгэу ара­гъэ­шIыгъэм иинагъэ ТIэшъу Светланэу ащ фэдэхэр зищыпэлъэгъоу щымытхэми ыгъэшIэгъон икъугъ.
Беданэкъо Замирэ Мэхъошхэм афэгъэхьыгъэр тырихыгъ, Светэ — МэщлIэ­къохэм. ТIуми яIофшIакIэ синэрылъэ­гъугъ, Iофэу ашIэрэр зыфэдэми сшъхьэкIэ сыфэнэIуасэшъ, теубытагъэ хэлъэу къэсIон слъэкIыщт ащ къарыу ин пIихэу, хьылъэу зэрэщытыр. ЛIэкъо пстэуми якъэбар, яцIыфхэр зэбгъэшIэнхэ, ахэр зэхэмыгъэкIуакIэхэу, о уиIахьыл укъытегущыIэрэм фэдэу къэптыжьыным шIогъэшхо ыкIи щытхъу ин пыль. Къыхэгъэ­щыгъэн фае, лIэкъо закъохэр арэп мы IофшIэным шIуагъэ къызфихьыгъэр — лъэпкъым зэрэпсаоу, ахэр арыба аужырэр къэзыгъэпсырэр. Чылагъохэми якъэбар къыдаIуатэзэ илъэс пчъагъэм ахэр къа­кIухьагъэх зыгъэпсэфыгъо мафэхэр къыз­фагъэфедэхэзэ. Арышъ, пстэуми Iофэу ашIагъэм, мылъкоу пэ­Iуагъэхьа­гъэм апае непэ «тхьашъуегъэ­псэу» ясIомэ сшIоигъу.
ЦIыфхэм «Лъапсэм» еплъыкIэу фыряIэ хъугъэм зэрэхэхъуагъэм ишыхьат къэтынхэм яуахъти нахьыбэ зэрэхъугъэр. Апэрэ къыдэкIыгъохэр сыхьатрэ ныкъорэ зэрэкIощтыгъэхэр, джы сыхьатищ, плIы. ЦIыфхэм къэбарэу къаугъоирэр нахьыб, зыкъыфагъэхьазыры, хъарзынэщхэм ащылъэхъух. ИблэкIыгъэ нахь дэгъоу зышIэхэрэмкIэ къуаджэхэм, лIакъохэм азыфагу зэнэкъокъуныгъэ дахэ къыри­лъхьагъ.

— Тэри къаIотагъэм хэз фэтшIырэп. Анахь макIэу къытаIуагъэри тшIоIоф. Хъытыум зэкIэри ефэ, ар тарихъым къыхэнэ. Гукъаор, мыщ фэдэ проектым нахьыжьэу тызэрэфемыжьагъэр ары. Нахьыжъхэу къэбархэр зыIэкIэлъхэр псэуфэхэ ыуж тихьэгъагъэмэ, къэтыухъу­мэшъущтыгъэр нахьыбэщтыгъ. Ау ары нахь мышIэми, осэнчъэ къэбархэр тыугъоигъэх. Ахэр цIыфхэм алъыIэсынхэмкIэ ишIогъэшхо къэкIо фондэу «Гухэлъ» зыфиIорэм. Тикъэтынхэр зэкIэ ащ ихъы­тыу нэкIубгъо итых. АщкIэ «тхьауегъэ­псэу» етэIо фондым ипащэу Къуижъ Юрэ, — еIо ТIэшъу Светланэ.
— Шъыпкъэр пIощтмэ, IофшIэныр зетэгъэжьакIэм проектыр мыщ фэдэу къызэкIоцIыкIынэу, мыщ фэдэ мэхьанэ иIэнэу сшIагъэп. Джа дгъэхьазырырэ къэтынхэм афэдэщтэу ары къызэрэсщыхъугъэр. Iоф зыдэсшIэрэ илъэсхэм проектым къызгуригъэIуагъ плъапсэ зэрэпшIэн фаер, силIакъо икъэбарэу сIэкIэлъыр зэрэмакIэр. Нанэ опсэуфэ зыгорэхэр къыIуатэщтыгъэх, ау ащ дэжьым, сыныбжь елъытыгъэу, ащ къы­Iорэр стхынэу сшъхьэ къыубытыгъэп. Джы ащ сыфыкIэгъожьы. «Лъапсэм» сыдэлэжьэнэу зесэгъажьэм джар къызгурыIуагъ, — къыддэгуащэ Беданэкъо Замирэ.
Къэтын хьазырыр IофшIэнышхом изэ­фэхьысыжь. Ащ ыкIыб щыIэ мэфэ пчъэ­гъэ IофшIэныр еплъырэмкIэ гъэбылъыгъэ. Къуаджэхэм, ахэм ялIакъохэм мафэмкIэ, уахътэмкIэ язэгъыгъэныр, атехыгъэныр, журналистым къыраIогъэ къэбар зэфэшъхьафхэр ыгъэунэшкIужьынхэр ыкIи хэз фимышIэу, зэтыримыгъэкIукIэу зэригъэ­кIужьыныр — а пстэумэ журналистхэм ямэфэ пчъэгъэ IофшIэн апэIохьэ.
— Шъыпкъэ, ар IофшIэнышху. Тетхыгъэ видео сыхьат пчъагъэхэм тяплъы­жьы. Мары Инэм пштэмэ (Светэ Iоф зэришIэрэ компьютерымкIэ къытегъэ­лъэгъу) Цурмыт закъохэм камерэ зырызэу сыхьатитф атетхыгъ. Ахэр зэогъэ­кIужьхэба? Шъаохэр сыхьатиплIым къе­хъу. Джащ фэдэу къуаджэ пэпчъ пштэмэ, сыхьат пшIыкIутф хъурэ видеохэр къарэтэхыжьых. Ащ фэдизым уеплъыжьы, бгъэфедэщтыр къыхэохы, еплъырэм къы­гурыIоным пае зэкIэлъыкIуакIэ, зэпхыпIэ хэтэлъхьэ. Бэ, бэ ащ Iофэу датшIэрэр. Ау сыфыкIэгъожьырэп. Iофэу сшIэрэм имэхьанэ къызгурэIо — лъэпкъым пай, — тыщигъэгъозагъ Светэ.
«Лъапсэр» цIэрыIо зэрэхъугъэр къеушыхьаты ар тезыхырэ купым лIакъохэр къызэрэпэгъокIхэрэ шIыкIэр. ЗихьакIэпэгъокI нахь бэлахьымкIэ зэнэкъокъух. Iанэ шыгъэр, адыгэ щыпс-пIастэр къызытырамыгъэуцогъэ унагъо проектым дэлажьэхэрэр ихьагъэхэп. ЗэкIэми янэшанэ хъугъэр лIэкъо тамыгъэр, лъэ­къуацIэр, адыгэ быракъыр зытет теуIэшIухьэжьхэр къагъэхьазырынхэр ары. АщкIэ зэпео шъхьаф пшIыми хъущт.
Джы непэ «Лъапсэм» нэкIубгъуакIэ еублэ. ИIофшIэн ХышIуцIэ Iушъо щыIэ адыгэ-шапсыгъэхэм адэжь щылъигъэкIо­тэщт. Ахэм адэжь еблэгъэщт ТIэшъу Светланэ. ЖъоныгъуакIэм иаужырэ мафэхэмрэ мэкъуогъум иублэгъурэ ПсышIопэ рай­оным ащ дэкIыгъо щыри­Iэщт. Адыгэ къуаджэхэм ялIакъохэу зыIукIэщтхэм зэзэгъыныгъэхэр адишIыгъэх, джырэкIэ ар лъэкъоцIэ 30. Ау пчъагъэм джыри къыхэхъощт. ТIопсэ районыр ащ къыкIэ­лъыкIощт.
Анцокъо Ирин.